Morgunblaðið - 24.01.2004, Blaðsíða 37

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 24. JANÚAR 2004 37
lls Vest-
ægin
slóar-
Ísraela
við tak-
–2003
þeim átta
mm verið
aelskir
menn,
ga ráðast á
num og
ófreistað
org-
g því hald-
egatálmar
skrifstofa
est-
yni að
styrkja landtökubyggðirnar og fullkomna landtökuna.
Ef næst að ljúka honum mun veggurinn teygja sig í það
minnsta 1.000 kílómetra, og þá nær Sharon því tak-
marki sínu, að koma í veg fyrir að Palestína geti orðið
sjálfstætt ríki. Vesturbakkinn mun verða að mörgum
gettóum og fangelsum, þar sem aðgangur, öryggi og
bjargir allar verða á valdi Ísraels, og palestínska þjóðin
læst inni, hulin sjónum umheimsins.
Enn á ný hefur fjölmiðlaherkænska Sharons lamað
viðbrögð umheimsins. Leiðtogar heims hafa lýst yfir
ótta við að múrinn og hin nýju landamæri verði bráðum
orðin að veruleika, sem ómögulegt er að hrófla við. Enn
hefur ekki verið stungið upp á neinum aðgerðum burt-
séð frá venjubundnu hjali, þar sem hvatt er til að frið-
arumleitanir verði hafnar að nýju – sem óhætt er fyrir
Sharon að láta sem vind um eyru þjóta. Alþjóðlegum
aðgerðum hefur einnig verið beint af sporinu með Genf-
arsáttmálanum, sem hvorugur deiluaðilinn hefur sam-
þykkt en étur upp tíma og athygli. Á meðan knýr Shar-
on á um sín eigin stefnumál ótruflaður.
Þrátt fyrir allan þennan árangur hefur Sharon lent í
þrátefli með áætlanir sínar, hvernig sem hann ýtir á
framkvæmd þeirra. Í hvívetna hefur hann nálgast hlut-
ina með sama jarðýtuhugarfarinu og hann notaði í fyrri
stríðum sínum sem hermaður, en sú fortíð hans hefur
blindað hann fyrir öðrum hliðum hins pólitíska veru-
leika, sem hernaðarmátturinn einn fær seint leyst. Sér-
staklega hefur hann skeytt lítið um hið vaxandi lýð-
fræðilega vandamál hernumdu svæðanna. Íbúatala
Palestínumanna er nú 4,8 milljónir – nokkurn veginn sú
sama og Ísraels – en fæðingartalan er miklu hærri en
hjá hernámsþjóðinni. Þetta fólk er ekki hægt að þurrka
út af kortinu, sama hvað það freistar Sharons.
Þess utan hefur Sharon alfarið mistekist að tryggja
öryggið sem hann lofaði ísraelsku þjóðinni. Þar sem
stefna hans á hernumdu svæðunum er sú að drepa fólk
og kúga, og hann hefur snúið baki við öllu sem minnir á
þreifingar um friðsamlega lausn, ætti það að vera sér-
hverjum Ísraela deginum ljósara að forsætisráð-
herrann hefur ekki tryggt öryggi þeirra. Með því að lít-
illækka Palestínumenn niður á stig yfirþyrmandi
örvæntingar, sem getur ekki annað en stuðlað að
áframhaldi átakanna, stefnir Sharon ekki bara lífi Pal-
estínumanna stöðugt í hættu heldur einnig lífi eigin
borgara. Auk þess hefur Sharon ekki tekist að brjóta
niður styrk palestínskrar andspyrnu, og samhliða því
sem hann hefur reynt að ræna þá landi og lífsviðurværi
elur hann upp hverja kynslóðina á fætur annarri af Pal-
estínumönnum sem munu eiga sér þann tilgang helstan
að berjast gegn hernámi Ísraela.
Sagan hefur sýnt að einn veggur getur ekki haldið
aftur af slíkri andspyrnu. Saga Sharons sem stríðs-
glæpamanns er vel skráð, en þeir glæpir sem rík-
isstjórn hans og hernámslið fremja núna eru einnig
glæpir gegn hans eigin þjóð. Ísraelar, jafnt sem Palest-
ínumenn, munu aldrei öðlast þann frið sem þeir þrá
meðan þessi maður er við stjórnvölinn og fyrir heims-
byggðina er ekkert verkefni mikilvægara á komandi
mánuðum en að stöðva þennan mann.
a Sharon!
Reuters
nar Palestínu, mótmælir ásamt fleiri Palestínumönnum við „örygg-
ku.
’ Ef næst að ljúka honum munveggurinn teygja sig í það
minnsta 1.000 kílómetra, og þá
nær Sharon því takmarki sínu, að
koma í veg fyrir að Palestína geti
orðið sjálfstætt ríki. ‘
Dr. Mustafa Barghouti er aðalritari Palestinian National
Initiative og forgöngumaður Union of Palestinian Medical
Relief Committees. Þessi grein er upphaflega birt á heimasíð-
unni www.palestinemonitor.org og hana má sjá á frummál-
inu hér: http://www.palestinemonitor.org/mustafa/
Sharon_must_be_stopped.htm.
ensk stjórnvöld jafnframt að eiga
kipti við ráðamenn í Washington.
f tvíhliða samstarfi Íslendinga við
amenn í varnarmálum geymir
dæmi um skjóta úrlausn ágrein-
þar sem ríkt tillit er tekið til ís-
hagsmuna. Hún ber ekki merki
ogstreitu og jafnvel hrossakaupa,
r svip sinn á ákvarðanir á vett-
rópusambandsins.
ngar hafa skipað sér í sveit þeirra
kja á vettvangi NATO, sem
rð um náin tengsl við Bandaríkin
ríka áherslu á Atlantshafssam-
öryggismálum. Engir íslenskir
r mæla með, að horfið sé frá
fnu eða nokkuð gert, sem dregur
Atlantshafstengsla Evrópu og
meríku.
stjórnvöld eiga að sýna auknu
mstarfi Evrópusambandsins
bregðast vel við, ef í þágu þess er
r samvinnu, til dæmis til að halda
iti á Norður-Atlantshafi.
afstaða af hálfu Íslendinga í garð
rnarsamstarfs Evrópusambands-
hefur ekki óvináttu í garð Banda-
að leiðarljósi, samrýmist vel því
, að samningurinn um evrópska
væðið styrkist með stækkun Evr-
andsins.
ða þróun varnarsamstarfsins við
n í ljósi sameiginlegra öryggis-
a er ljóst, að efnahagsleg og við-
tengsl Íslands við Norður-Am-
a eftir að stóreflast á næstu árum,
þegar litið er til umsvifa bandarískra og
kanadískra fyrirtækja í stóriðju hér á landi.
Öll rök hníga að því, að öryggi Íslands
verði best tryggt áfram með varnarsamn-
ingi við Bandaríkin og opnu og nánu sam-
starfi við Evrópusambandsríkin, án þess að
Íslendingar feli stjórnkerfi þess stefnumót-
un fyrir sig í utanríkis- og öryggismálum.
Innan þessa ramma verða Íslendingar
sjálfir síðan að skilgreina eigið framlag til
eigin öryggis. Kröfur í því efni verða að
taka mið af áhættumati á hverjum tíma og
þar þurfa að vera fyrir hendi viðbragð-
sáætlanir vegna fjölda tilvika, þar sem
reynir oft meira á borgaraleg stjórntæki en
hernaðarleg.
Gildi Norður-Atlantshafs
Í almennum umræðum á fyrrgreindum
fundi var látið í veðri vaka, að þróun
heimsmála hefði leitt til þess, að
Norður-Atlantshafið væri orðið að
jaðarsvæði og þess vegna væri minni en
ástæða en ella til að ætla, að varnarsam-
starf Íslands og Bandaríkjanna væri ein-
hvers virði fyrir aðra en okkur Íslendinga –
við værum að keppast við að vera með í
leiknum.
Þótt við séum blessunarlega laus undan
hinni gífurlega miklu spennu, sem ríkti hér
á okkar slóðum á tíma kalda stríðsins
vegna sóknar Sovétmanna að lífæð NATO
hér á hafinu, fer því víðs fjarri, að Norður-
Atlantshafið sé orðið að eins konar útnára.
Skipaferðir um Norður-Atlantshaf skipta
að sjálfsögðu miklu og gildi leiðanna um-
hverfis Ísland mun magnast, ef reglulegar
siglingar um norð-austurleiðina hefjast,
það er norður fyrir Rússland yfir til Kyrra-
hafs.
Á degi hverjum fara nær 80.000 manns
með farþegaflugvélum um flugstjórnar-
svæði okkar Íslendinga.
Hryðjuverkaógnir kalla á aukna aðgæslu
vegna þessara ferða í lofti og á legi og í því
efni skiptir aðstaða á Íslandi miklu.
Því fer víðs fjarri, að tengsl okkar Ís-
lendinga við Norður-Ameríku hafi minnkað
á undanförnum árum. Þvert á móti er unnt
að segja, að þau hafi aldrei aukist jafnmikið
á skömmum tíma.
Þar vísa ég til bandarískra fjárfestinga í
stóriðju, fyrst í Norðuráli og síðan í álverk-
smiðjunni á Reyðarfirði, þar sem ALCOA,
eitt stærsta fyrirtæki heims, er að búa sig
undir stórframkvæmdir. Loks má ekki
gleyma því, að álverið í Straumsvík er ekki
lengur í eign Svisslendinga í Alusuisse
heldur var það selt ALCAN, einu öflugasta
fyrirtæki Kanada.
Kemur þá enn í hugann sú skoðun for-
manns framtíðarnefndar Samfylkingarinn-
ar, að við þurfum að snúast gegn „valdbeit-
ingarstefnu þeirra Bandaríkja sem
stjórnast öðru fremur af hagsmunum stór-
fyrirtækjanna og fjármagnsins“.
Engin rök eru fyrir því, að stórfyrirtæk-
ið ALCOA ráði því, að hér er bandarískt
varnarlið – en tilvist liðsins hefur áreið-
anlega ekki spillt fyrir ákvörðun fyrirtæk-
isins um að festa hér stórfé.
Ekkert segir meira um hinar miklu
breytingar á afstöðunni til alþjóðavæðingar
og erlendrar fjárfestingar í íslenskum
stjórnmálum frá lyktum kalda stríðsins en
einmitt sú staðreynd, að stjórnendur í
„rauða bænum“ í Norðfirði skuli vera í hópi
helstu talsmanna þess, að ALCOA festi hér
rætur – þeir eru að minnsta kosti ekki
gamlar eftirlegukindur úr kalda stríðinu.
Síðan er það sérstakt umhugsunarefni
fyrir þá, sem vilja fórna tvíhliða tengslum
Íslands og Bandaríkjanna í varnarmálum
vegna óljósra áforma Evrópusambandsins í
öryggismálum, hvers vegna ekkert evr-
ópskt fyrirtæki hefur séð sér hag af því að
hefja stór-atvinnurekstur á Íslandi.
i Bandaríkjunum
Höfundur er dóms- og
kirkjumálaráðherra.
rðun um að rifta
á þeim forsendum,
pusambandsríkja í
i það kollvarpa jafn-
ntshafi… ‘
S
á mæti hagfræðingur,
Jón Steinsson, stakk
upp á því fyrir nokkru
í Morgunblaðinu að
tekinn yrði upp skatt-
ur á arðgreiðslur milli fyrirtækja
til að draga úr ákveðinni tegund
af hringamyndun. Var Jón þá að
tala um hringamyndun í þeim
skilningi að einn aðili á t.d. 51% í
fyrirtæki sem á 51% í öðru fyr-
irtæki og svo koll af kolli, þannig
að hann hefur mikil völd, þótt
hlutdeildin í heildarkeðjunni geti
verið lítil þegar allt hefur verið tal-
ið saman.
Jón benti á að hringamyndun af
þessu tagi gæti valdið sóun á verð-
mætum. Því er ég sammála. Hags-
munir minnihlutaeigenda í fyr-
irtækjum og meirihlutaeigenda
stangast stundum á. Stundum
nota menn völd sín til að styrkja
eigin hag og skeyta ekki um hag
annarra eigenda. Þannig er fyr-
irtækjum beitt á óhagkvæman
hátt, vegna þess að það gagnast
meirihlutaeigendum en ekki fyr-
irtækjunum í heild. Meirihlutaeig-
andi getur t.d. haft meiri hag af
viðskiptum við fyrirtækið sem
hann stýrir, en því að það skili
góðum hagnaði og arði.
Gallarnir eru margir
Skattur á arðgreiðslur milli fyr-
irtækja myndi gera svona hringa-
myndun síður eftirsóknarverða.
Afar kostnaðarsamt væri að skila
arði í gegn um keðjuna, þar sem
hann væri skattlagður aftur og
aftur. Þetta benti Jón á og er rétt,
en ég held engu að síður að slík
skattlagning væri óheillaspor og
skulu nefndar nokkrar ástæður:
 Skatturinn kæmi líka niður á
eftirsóknarverðum eign-
artengslum. Ekki er allt eign-
arhald fyrirtækja á öðrum fyr-
irtækjum neikvætt. Það er t.d.
mikilvægt að menn geti stofnað
saman hlutafélög um sameig-
inlegar fjárfestingar sínar.
Æskilegt getur einnig verið fyr-
ir eigendur fyrirtækja að geta
fjárfest í samstarfi við önnur
fyrirtæki, sem búa e.t.v. yfir
þekkingu og viðskiptatengslum.
Skatturinn virkar þess vegna
eins og skurðaðgerð, sem ekki
er bara beint gegn æxli sem
þarf að losna við, heldur einnig
líffærinu umhverfis það. Hann
beinist bæði gegn hinu góða og
hinu slæma.
 Skatturinn gerir það hlutfalls-
lega hagstæðara fyrir meiri-
hlutaeigendur í fyrirtækjum að
ná peningum út úr þeim með
óeðlilegum hætti. Arðgreiðslur,
hin eðlilega leið sem gagnast
öllum hluthöfum jafnt, eru
orðnar óhagkvæmari en áður.
Þess vegna er hvati til óeðlilegr-
ar hegðunar orðinn meiri ef
eignartengslin eru til á annað
borð.
 Ef fyrirtæki vill eiga hlut í öðru
fyrirtæki af annarlegum
ástæðum, en ekki til þess að fá
góðan hagnað af fjárfesting-
unni með beinum hætti, þjónar
skatturinn á arðinn lítt þeim
markmiðum sem Jón ætlar
honum, því arðgreiðslurnar
voru ekki ástæðan fyrir fjár-
festingunni.
 Skatturinn dregur úr hvata til
arðgreiðslna. Það getur orðið
þess valdandi að fyrirtæki sjái
sér frekar hag í að fara í
óheppilegar fjárfestingar en að
greiða arð til hluthafa sem geta
notað peningana betur.
 Gjarnan er erfitt að leita að
fjármagni til nýsköpunar
handa litlum fyrirtækjum. Oft
er best að leita til stærri fyr-
irtækja um slíkt fjármagn, t.d.
fyrirtækja í tengdum rekstri.
Slíkar fjárfestingar verða
óhagkvæmari fyrir fyrirtæki ef
skatturinn er tekinn upp og því
minnka hvatar til stuðnings við
nýsköpun.
 Skatturinn bitnar trúlega á
viðskiptum með hlutabréf á
mörkuðum, þar sem hann ger-
ir fjárfestingu fyrirtækja í öðr-
um fyrirtækjum óhagkvæmari.
 Þar sem skatturinn bitnar á
viðskiptum með hlutabréf,
verður fjármögnun fyrirtækja
með lánsfjármagni enn hag-
kvæmari í samanburði við fjár-
mögnun með hlutafé. Fyr-
irtæki mun frekar
taka lán en afla hluta-
fjár. Það gerir rekstur
fyrirtækja áhættu-
samari og eykur hættu
á gjaldþrotum með til-
heyrandi kostnaði.
 Trúlega er erfitt að
framkvæma þetta,
nema skatturinn verði
líka lagður á erlend fyrirtæki
sem fjárfesta í landinu. Slíkur
skattur á fjárfestingar milli
landa myndi draga úr erlendri
fjárfestingu að öllu jöfnu.
 Skatturinn þýðir auknar
tekjur fyrir ríkissjóð, sem fer
trúlega verr með peningana en
þeir sem skattlagðir eru.
Einna mikilvægastur finnst
mér punkturinn um að skatt-
urinn geri ekki upp á milli góðra
og vondra eignartengsla. Það er
rétt sem Jón sagði, að skatturinn
myndi hafa þau áhrif að myndun
hrings myndi ekki borga sig
nema möguleikar til að nota fyr-
irtæki neðarlega í fyrirtækja-
keðjunni til að auka hagnað fyr-
irtækja ofar í keðjunni væru
miklir. Þeir möguleikar geta
bæði verið góðkynja og illkynja.
Því spyr ég: Af hverju að koma
eingöngu í veg fyrir að menn geti
nýtt hina litlu möguleika, bæði
góðkynja og illkynja, á því að
skapa hagnað með svona eign-
artengslum? Með sambærilegum
rökum og Jón notar finnst mér að
hægt væri að banna alfarið eign-
artengsl af þessu tagi.
Betri leið
Fjárfestar eru venjulega ekki
neyddir til að fjárfesta í fyr-
irtækjum sem aðrir stjórna.
Fjárfestar geta t.d. gert kröfu
um að strangar reglur gildi um
upplýsingagjöf og hags-
munatengsl. Ef ekki er orðið við
þeim kröfum geta þeir leitað ann-
að. Ef í raun er um að ræða
vandamál, sem bitnar á minni-
hlutaeigendum, hljóta þeir að
hafa vilja til að taka á því. Þannig
verða fyrirtæki sem ekki verða
við kröfum minnihlutaeigenda
ekki jafn ákjósanlegir fjárfest-
ingarkostir og dýrara verður að
afla hlutafjár í slíkum félögum.
Hlutabréfamarkaður á Íslandi
er ungur. Það verður að veita
mönnum tækifæri til að bregðast
við og gæta hagsmuna sinna.
Stundum tekur dálítinn tíma að
læra. Það væru óheppileg við-
brögð að taka upp nýja skatta
með ýmiss konar aukaverkunum
til að hafa vit fyrir fjárfestum.
Gallar við
skattlagningu
arðgreiðslna
milli fyrirtækja
Eftir Gunnlaug Jónsson
Höfundur er fjármálaráðgjafi.
’ Það væru óheppilegviðbrögð að taka upp
nýja skatta með ýmiss
konar aukaverkunum til
að hafa vit fyrir fjár-
festum. ‘