Pressan - 07.05.1992, Blaðsíða 24

24
FIMMTUDAGUR PRESSAN 7. MAÍ 1992
E R L E N T
„Veröió er hátt,
en þetta er fínn
tískuveitinga-
staöur, svo þaö
er i lagi...“
Pekingbúinn Zhong Wei
fyrirutan nýopnaðan
McDonalds-stað þar i borg.
Andleg vanheilsa er algengasta
orsök þess að skriffinnar Evrópu-
bandalagsins láta af störfum fyrir
aldur fram. Streitan viö að semja
pylsustaöla hefur greinllega reynst
þeim 700 möppudýrum ofviöa, sem
hafa hætt af heilsufarsástæðum
vegna þunglyndis, kvföakasta og
taugaáfalla. Þeir fá lífeyri, sem
nemur 70% af fyrra kaupi þeirra.
Ekki neitt fyrir
okkur, en mmm
í Danmörku verður gengiö til at-
kvæöa um Maastricht-samkomu-
lagiö 2. júní. Skoðanakannanir
benda til þess aö Danir hafi mjög
ríkar efasemdir um þaö og meiri-
hlutinn hafnar því. Hins vegar eru
Danir og sérstaklega Kaupmanna-
hafnarbúar mjög áfram um aö Svíar
gangi sem allra fyrst í EB. Ástæöan
er að þeir viröast vonast til þess aö
Svíar hætti aö fara í fyllerísferðir yfir
Eyrarsund þegar Svíþjóö verður
hluti hins sameiginlega markaöar
og brennivín lækkar þar í verði.
Enginn segir mér
neitt
Þýsk hjón á bílferöalagi á leið til
Moskvu uröu fyrir fremur óskemmti-
legri reynslu um síöustu helgi. Á
leiöinni á milli borganna Minsk og
Smolensk villtust þau og stönsuöu
því í næsta þorpi. Þar spuröu þau
aldurhniginn lögregluþjón vegar og
báöu hann sýna sór leiöina á korti.
Sá gamli handtók þau hins vegar
umsvifalaust fyrir njósnatilraun og
þaö var ekki fyrr en eftir 14 tíma
setu I fangaklefa aö lögregluyfir-
völdum í Minsk tókst að sannfæra
lögregluþjóninn símleiöis um að út-
lendingar mættu aka aö vild um
landiö og aö ekki væri lengur sak-
næmt aö eiga kort af Rússlandi.
Skjólt skipast
veður í lofti
Þeir, sem áhyggjur hafa af
svonefndum „gróðurhúsáhrif-
um“, hafa yfirleitt huggað sig við
að slíkar breytingar á veðurfari
eigi sér stað á mjög löngum tfrna.
Nýjar rannsóknir á setlögum á
djúpsjávarbotni undan ströndum
Noregs benda hins vegar til þess
að slíkar veðurfarsbreytingar
hafi orðið á mun skemmri tíma,
jafhvel á innan við 40 árum.
Samkvæmt niðurstöðunum
breyttist meðalhitastig um allt að
15°C við lok síðustu ísaldar,
sennilegast vegna breytinga á
sjávarstraumum.
Að öllu jöfnu flytja haf-
straumar hita á milli svæða. Við
miðbaug er uppgufun mikil og
salthlutfallið í sjónum hækkar.
Hlýr og saltur straumurinn berst
norður í Norður-Atlantshaf og
gerir loftslagið hlýrra, eins og
við Islendingar njótum ríkulega.
Þegar sjórinn kólnar sekkur salt-
ríkari sjórinn til botns og streym-
ir þaðan suður á bóginn til Afr-
íku, þar sem ferillinn hefst á nýj-
an leik.
En ef gróðurhúsaáhrif valda
því að snjór og ís á heimskauts-
svæðunum fer að bráðna minnk-
ar saltmagn sjávar verulega og
fyrir vikið sekkur enginn saltrík-
ur sjór til botns. Þá myndi fyrr-
nefríd hringrás stöðvast og lofts-
lag kólna mjög á norðurhveli.
Vísindamennimir telja að þetta
hafi á sínum tíma valdið aftur-
kippnum í lok síðustu ísaldar.
Menn eru ekki á einu máli um
hvort sagan gæti endurtekið sig
nú. í grein, sem Rainer Zahn
skrifaði í síðasta tölublað Nat-
ure, segir hann meðal annars:
„Það er afar brýnt að þekking
manna á þessari tegund lofts-
lagsbreytinga aukist verulega, -
því um leið og fyrsta breytingin
hefur orðið getur veðurfarið á
Norður-Atlantshafi breyst gríð-
arlega á innan við 50 árum.“
Fujimori brosir bak við rimlana og múgurinn fagnar.
Fujimori fer eigin leiðir
Vopnasend-
ingar tii Kúbu
Þrátt fyrir
yfirlýsingar
Rússlands-
stjómar um að
hemaðar- og
efnahagsað-
stoð hennar við Kúbu væri úr
sögunni berast enn fregnir af
vopnasendingum þangað.
„Þetta er allt mjög sérkenni-
legt,“ segir CLA-maður nokkur,
en þar á bæ telja menn tvær skýr-
ingar líklegastar; annaðhvort
hafi afhending á vopnabúnaðin-
um verið frágengin áður en til-
kynnt var að aðstoðinni skyldi
hætt, eða þá að Borís Jeltsín
Rússlandsforsetí hafi ákveðið að
selja áfram vopn til Kúbu til að
draga úr áfollum þeim, sem rúss-
neskur hergagnaiðnaður hefur
orðið fyrir að undanfömu.
Hinn japanskættaði forseti
Perú, Alberto Fujimori, tók öll
völd í landinu í sínar hendur með
aðstoð hersins hinn 5. apríl. Nú,
mánuði síðar, hafa allar tilraunir
til að semja um að aftur verði
snúið til lýðræðis strandað á einu
atriði. Fujimori kveðst fús til
þess að ræða við gagnrýnendur
innan lands sem utan, en tekur
ffam að slíkar viðræður fari fram
á hans forsendum.
Fujimori hefur tekið af allan
vafa um að hann muni koma
fyrra stjómkerfi á að nýju. Hann
kveðst vilja koma á „raunveru-
legu lýðræði" og einmitt þess
vegna hafi hann numið stjómar-
skrána úr gildi og sent þingið
lieim. Til að bæta stjómarfarið
hefur hann kvatt saman hóp
manna, sem hann kallar þjóð-
fund, til að gera tíllögur um úr-
bætur í stjóm- og dómskerfinu
og eins að semja breytingartil-
lögur við stjómarfarinu.
Stjómarandstaðan hefur kall-
að saman sinn eigin „þjóðfund“,
en honum stýrir fyrrum samheiji
og varaforseti Fujimoris, Max-
imo San Roman, en þingmenn
hins burtsenda þings líta á hann
sem forseta landsins.
A alþjóðavettvangi hafa menn
mótmælt „valdaráninu'* mildi-
lega en einbeitt sér að því að bera
klæði á vopnin, því allur þorri
þjóðarinnar virðist vera Fujimori
hjartanlega sammála um að
grundvallarbreyting verði að
eiga sér stað á stjómkerfi lands-
ins.
Bemand Aronson, aðstoðamt-
anríkisráðherra Bandaríkjanna,
ræddi um síðustu helgi við Fuji-
mori, leiðtoga stjómarandstöð-
unnar og fulltrúa mannréttinda-
hreyfinga í landinu. í kjölfar
hans sigldi sendinefríd Samtaka
amerískra ríkja (OAS) og hvatti
til frekari viðræðna Fujimoris og
andstæðinga hans.
Aronson sagði Fujimori að
fyrirhugaðar breytingar yrðu að
vera í anda lýðræðis og ættu að
gerast hraðar, en Fujimori hefur
gert ráð fyrir í ársáætlun sinni.
„Verði ekki af slíku óttast ég að
Perú einangrist og stuðningur
við landið muni minnka.“
Fagblað vændiskvenna
Hvað gera danskar vændis-
konur þegar þær vantar góðan
písk fyrir óþæga viðskiptavini?
Þær fletta upp í auglýsingasíð-
um tímaritsins Stá Sammen,
sem er fagtímarit danska vænd-
isiðnaðarins.
í blaðinu, sem kostar jafn-
virði 650 íslenskra króna, er að
finna alls kyns efni og auglýs-
ingar úr bransanum, t.d. viðvar-
anir um harðhenta kúnna, um-
fjöllun um alnæmishættuna,
vangaveltur um lögleyfingu
vændis og skattasjónarmið
skyndikvenna. Þá var í fyrsta
tölublaðinu grein um sjötta boð-
orðið eftir sóknarprest nokkum,
en hann taldi ekki ástæðu til að
óttast eilífa fordæmingu í Hel-
víti þótt lögmál Móses væri
ekki haldið í einu og öllu.
A hinn bóginn em í blaðinu
nokkurs konar tískumyndir af
alls kyns melluklæðum, sent
tískupenni blaðsins telur best til
þess fallin að freista viðskipta-
vina, en líkast til em myndimar
lremur hafðar með til þess að
gera blaðið söluvænlegra meðal
karlmanna en til að upplýsa
dætur götunnar um það nýjasta
úr heimi tískunnar. I blaðinu er
jafnframt að finna einkamála-
auglýsingar, þar sem „kona
nteð níurófukött óskar eftir að
Baksíðu-
mynd
fyrsta
tölublaðs
Stá Sam-
men.
kynnast manni með athyglis-
verðar frístundir í huga“.
Til stendur að blaðið komi út
mánaðarlega til að byija með og
oftar ef vinsældir gefa ástæðu
til. Miðað við viðtökur fyrsta
tölublaðs er sennilegt það gangi
eftír.
Bandaríkjamenn hafa þegar fiyst
164 milljóna dala aðstoð við
Perú.
Andstæðingar Fujimoris hafa
komið vemlega til móts við
hann. Upphaflega kröfðust þeir
tafarlausrar afsagnar hans, en
eftir að skoðanakannanir bentu
til þess að þjóðin styddi forset-
ann heilshugar, teldi stjómmála-
flokkana handónýta og áliti
þingmenn eyða meiri tíma í að
raka til sín fé en að vinna fyrir
umbjóðendur sína fóm þeir að
hugsa sinn gang.
San Roman stakk upp á að í
stað þjóðaratkvæðagreiðslunnar
um valdatöku forsetans, sem
Fujimori hefur boðað til hinn 5.
júlí, verði kjörið sérstakt stjóm-
arskrárþing með fulltrúum allra
kjördæma. Fujimori blés á hug-
myndina og kvaðst ekki treysta
neinu, sem byggðist á núverandi
kjördæmaskipan.
Fujimori vill frekar velja eigin
stjómarskrámefnd til að gera
breytingartillögur, en í þeim
mun meðal annars felast minna
og skilvirkara þing. Þinginu,
sem Fujimori leysti upp, var
skipt í tvær deildir og sátu 240
þingmenn á því.
Fujimori virðist ekki ætla að
hvika í neinu frá áformum sín-
um, því hann telur ekkert nema
holskurð á stjómkerfinu geta
bjargað sjúklingnum. Hann
hyggst sitja í embætti að minnsta
kostí til 1995, nema þjóðin hafni
honum í kosningunum í júlí. „Þá
ferég."
ERLENT SJÓNARHORN
Frá fátœkt til bjargálna
JEANE KIRKPATRICK
Ferð ríkjanna í Mið- og Aust-
ur-Evrópu frá kommúnisma til
markaðsbúskapar hefur reynst
torfær. Og vegna þess að Sovét-
stjómin hafði meiri tíma til þess
að afmá menjar hefðbundins
hagkerfis er þar enn erfiðara en
annars staðar að uppræta hið
miðstýrða hagkerfi sósíalism-
ans og koma á markaðshag-
kerfi.
En þrátt fyrir erfiðleikana
hafa leiðtogar hinna nýju ríkja í
austri líkt og leiðtogar helstu
iðnríkja heims (G-7) komist að
þeirri niðurstöðu að „það [sé]
enginn raunhæfur kostur annar
en að koma á markaðshagkerfi í
Rússlandi", eins og fjármálaráð-
herrar G-7-ríkjanna orðuðu það
í síðustu viku.
En einingin um það hvemig
beri að breyta hagkerfinu er
mun minni en samstaðan um
nauðsyn þess. Um leið og ráð-
herramir gengu frá efríahagsað-
stoð við Rússland og önnur ríki
Samveldisins vom deilumar að
hefjast af alvöm. Innan ráð-
herrahópsins og þeirra alþjóð-
legu fjármálastofnana, sem
munu ráðstafa þorra aðstoðar-
innar, em skoðanir vægast sagt
skiptar.
Bandaríkjamenn leggja til
dæmis áherslu á að undur mark-
aðarins sé bæði markmið og leið
í sjálfu sér. Þeir segja að treysta
verði markaðnum — fremur en
miðstýrðum áætlanabúskap —
til þess að ráðstafa auðlindum,
mynda verð og ráða efríahags-
þróun. Að þeirra mati er mikil-
vægasta framlag ríkisvaldsins til
þróunarinnar falið í að afríema
hömlur á ffumkvæði og sam-
keppni og hafa hægt um sig í
efríahagslífinu. f Sovétríkjunum
verður mikill starfi að afnema
þessar hömlur. Smíða þarf laga-
ramma, sem gerir ráð fyrir og
ver einkaeignarréttinn, gefur
samningum gildi og tryggir
gjaldmiðil, sem þarf að vera
hvort tveggja stöðugur og selj-
anlegur. Eins og sjá má er mark-
mið Bandaríkjamanna að koma
á hagkerfi, sem svipar sem mest
til hins bandaríska.
Japanir, sem líta svo á að auk-
in fjárffamlög þeirra gefi þeim
rétt á auknum áhrifum á al-
þjóðavettvangi, hafa á hinn bóg-
inn nokkuð aðrar hugmyndir
um það hver skuli markmið og
leiðir efnahagsuppbyggingar-
innar. Fáum ætti að koma á
óvart að þeir hafa í huga hag-
kerfi í anda hins japanska, þar
sem meira er reist á samvinnu
en samkeppni í atvinnulífinu og
milli einkageirans og hins opin-
bera. Að þeirra matí hefur ríkið
mikilvægu, réttmætu og já-
kvæðu hlutverki að gegna í
efríahagslífinu, því beri að stýra
og viðhalda efnahagsuppbygg-
ingu með niðurgreiðslum, nið-
urgreiddum lánum, vemdartoll-
um og annarri vemd gegn sam-
keppni innanlands sem utan.
Það, sem Bandaríkjamenn líta á
sem leynimakk og viðskipta-
hömlur, telja Japanir samvinnu
„Staðreyndin ersú að enginn veit
hvernig þjóðum Sovétríkjanna fyrr-
verandi verður best hjálpað á leið-
inni frá fátœkt til bjargálna. “
afbestugerð.
Sérfræðingar Alþjóðagjald-
eyrissjóðsins hafa enn aðrar
skoðanir á þessu. Forstjóri
sjóðsins, Frakkinn Michel Cam-
dessus, er afsprengi embættis-
mannaskólans Ecole National
d’Administration og eins og
flestir skólabræður hans hefur
hann mikla trú á miðstýrðum
áætlanabúskap. Stefna sjóðsins
byggist á blöndu af „rótfylling-
ar-aðgerðum“ og öryggisnet-
kerfum fyrir borgarana. Þannig
mælir sjóðurinn með að fjár-
lagahallinn verði að engu gerð-
ur, verðlagshöff verði afnumin,
niðurgreiðslur minnkaðar og
framboði á fjármagni stillt mjög
í hóf. Allt þetta skal gera í einu
og það á hraða, sem engin ríkis-
stjóm í venjulegu lýðræðisríki
með stjómarandstöðu á bakinu
gætí leyft sér.
Fyrirhugaðar aðhaldsaðgerð-
ir og efnahagsfómir þær, sem
sjóðurinn boðar, hafa valdið
mótbárum í Rússlandi. Borís
Jeltsín áminnti untheiminn:
„Við munum ekki sitja og
standa eftir fyrirmælum Al-
þjóðagjaldeyrissjóðsins. Við er-
um ekki sammála stofríuninni í
öllu og munum fylgja okkar eig-
in stefríu."
Staðreyndin er sú að enginn
veit hvemig þjóðum Sovétríkj-
anna fyrrverandi verður best
hjálpað á leiðinni ffá fátækt til
bjargálna. Enginn hefur hug-
mynd um hversu langan tíma
mun taka að skapa markaðshag-
kerfi í
þjóðfélagi, sem mátti þola 70
ára ,Jcennslu“, sem miðaði að
því að uppræta auðhyggjuna.
En hafi Adam Smith haft rétt
fyrir sér mun mannlegt eðli
reynast fortíðinni yfirsterkara
og líka leiðrétta rnistök, sem er-
lendu hjálparhellunum eiga eftir
að verða á þrátt fyrir góðan
ásetning. I Auðlegð þjóðanna
ritaði Smith: „Eðlislæg viðleitni
hvers manns, til þess að bæta
kjör sín, er svo sterk að ein og
óstudd getur hún ekki einungis
auðgað þjóðina og tryggt vel-
megun, heldur líka komist yfir
hundrað óskammfeilnar hindr-
anir, sem heimskra manna lög
leggja allt of oft í veg hennar.“
Þessi hneiging mannlegs eðl-
is, sem Smith áleit að væri „öll-
um mönnum sameiginleg",
mun leysa flestan vanda breyt-
inganna og færa hinum ný-
fijálsu þjóðum velmegun.
Höfundur er fyrrverandi sendiherra
Bandaríkjanna hjá SÞ