Pressan - 07.05.1992, Blaðsíða 25

•TT'
I-
FIMMTUDAGUR PRESSAN 7. MAÍ 1992
25
E R L E N T
I
Hvað gerðist í Los Angeles?
*
Oeirðirnar í Los Angeles komu mönnum ekki algerlega á óvart, en
engan óraði fyrir umfangi þeirra, hversu lengi þær stóðu og
hversu mikið manntjón hlaust af þeim.
Miðvikudagsins 29. apríl
verður sennilega minnst sem
dagsins þegar Kalifomíubúar
töpuðu endanlega glórunni.
Menn höfðu reyndar verið að
bíða eftir jarðskjálfta — sumir
segja „þeim stóra“—en hann lét
á sér standa. Það var annars kon-
ar skjálfti, sem yfir reið, eftir að
dómsniðurstaða fékkst í mála-
ferlum gegn lögregluþjónunum
ijórum, sem sakaðir voru um að
hafa gengið í skrokk á blökku-
manninum Rodney King.
Menn höfðu reyndar átt von á
að eftir dómsuppkvaðninguna
gæti ýmislegt gerst, en það gerðu
bara allir ráð fyrir að lögreglu-
þjónamir yrðu sakfelldir. Kvið-
dómurinn komst hins vegar að
þeirri niðurstöðu að af ellefu
ákæmm gegn mönnunum fjór-
um væm þeir sýknir af tíu. Og
alltgekk af göflunum.
Aður en yfir lauk höfðu 49
manns verið drepnir, meira en
2.300 vom særðir, þar af 200
lífshættulega, um 11.400 höfðu
verið handteknir, 5.273 bygging-
ar höfðu verið brenndar og
eignatjón var áætlað um einn
milljarður Bandaríkjadala. Það
samsvarar um hálfum fjárlögum
íslenska ríkisins á þessu ári. Mið-
borg Los Angeles, stærstu borgar
auðugasta fylkisins í auðugasta
ríki heims, breyttist í Beirút á
einrú nóttu.
Fyrst kom til alvarlegra vand-
ræða í blökkumannahverfinu
South Central, sem íslenskir
kvikmyndahúsagestir þekkja
sem hverfi vélbyssugengisins í
Boyz N’ The Hood. A örskots-
stundu breiddust óeirðimar og
íkveikjufaraldurinn út um víða
borg. Innflytjendur af kóreskum
uppmna urðu sérstaklega fyrir
barðinu á reiði svertingja, en
þeim sámar mjög hvemig inn-
flytjendur hafa komið undir sig
fótunum og farið fram úr þeim í
lífskjömm á nokkmm ámm.
Langflestar verslanir í hverfum
blökkumanna em í eigu fólks af
kóreskum meiði.
Oeirðaseggimir vom flestir á
aldrinum 10-25 ára, en þeir vom
engan veginn allir svartir. Þá
virtust afar margir notfæra sér
óeirðimar til almennra rána og
gripdeilda, ffemur en til að Iáta í
ljós einhverja sérstaka óánægju
með dóminn. Fólk af báðurn
kynjum á öllum aldri óð inn í
verslanir og stal öllu steini léttara
og væri það spurt hvers vegna
það væri að bera sjónvarpstæki
úr búðarglugga út í bfl var við-
kvæðið að verið væri að hefna
fýrir dóminn.
Sár reiði svertingja vegna
dómsins er auðskilin. Réttar-
höldin vom flutt ffá Los Ange-
les-borg og yfir til Ventura-
sýslu, en þar býr nær einvörð-
ungu hvítt efnafólk, sem almennt
er ffemur íhaldssamt. Eftir tölu-
veiða leit að fólki í kviðdóminn
vom sjö karlar og fimm konur
skipuð í hann. Enginn þeirra var
svertingi.
Sækjandinn reiddi sig mest á
myndbandstöku af atburðinum,
sem oftlega hefur verið sýnd í
sjónvarpi. A henni sjást lög-
regluþjónamir reiða hvað eftir
annað til höggs, sparka í King og
skjóta á hann með 50.000 volta
rafmagnsbyssu. Verjendur fóm
aftur á móti yfir myndbandið
ramma fýrir ramma og reyndu að
útskýra að barsmíðamar væru
ekki jafhalvarlegar og þær sýnd-
ust, en einn lögregluþjónanna
bar vimi gegn hinum þremur og
kallaði barsmíðamar „tryllings-
lega fómarathöfn kylfuhögga,
sparka og blóðs“, sem hann hefði
reynt að stöðva.
Gert var ráð fýrir að þessi lög-
regluþjónn yrði sýknaður og svo
fór, en tveir aðrir vom líka sýkn-
aðir og kviðdómurinn gat ekki
ákveðið sig um síðustu ákæmna:
hvort Laurence Powell hefði
beitt of mikilli hörku, en hann
sást beija King fjömtíu og þrisv-
ar og sendi skömmu síðar tölvu-
skilaboð um að hann hefði ekki
barið neinn svona hrottalega á
langan tíma.
I nafnlausum viðtölum, sem
tekin hafa verið við einstaka
kviðdómendur, hafa þeir skýrt
niðurstöðu sína á tvo vegu.
.fyrst þegar ég sá myndbandið í
sjónvarpinu fýlltist ég viðbjóði.
En eftir að hafa verið við réttar-
höldin, hlýtt á vitnisburð, séð
sönnunargögn og myndbandið
lflca, þá fór ekki hjá því að maður
sæi hvað gerðist. Hefði Rodney
King stigið út úr bflnum eins og
honum var skipað og farið að til-
mælum lögregluþjónsins hefði
ekkert komið fyrir hann. Hinir
mennimir tveir, sem vom í bfln-
um með honum, fóm þegjandi
og hljóðalaust út úr bflnum, það
var leitað á þeim og þeir hand-
jámaðir. Það var allt og sumt. En
Rodney King kaus að haga sér á
annan hátt...“
Ur myndbandinu af barsmíö-
unum á Rodney King.
Á hinn bóginn nefna þeir að
barsmíðamar hafi ekki verið
jafnalvarlegar og sýndist á
myndbandinu. „Eg vildi óska
þess að Iæknaskýrslumar væm
gerðar opinberar. Þá gæti fólk
séð að hann var aðeins með eitt
lítið beinbrot á fæti, hvemig and-
litsáverkamir urðu, það myndi
sjá myndir af honum tveimur
dögum seinna, þegar aðeins var
örlítil bólga eftir í andlitinu.
Mörg þessara högga geta
ómögulega hafa snert hann. Við
þurftum að fara yfir öll sönnun-
argögnin og hann var einfaldlega
ekki eins slasaður og maður
hefði búist við eftir að hafa horft
á myndbandsbútinn...“
Oeirðimar em nú gengnar yf-
ir, en það þurfti líka herlið til.
Eftirmálin verða vafalaust lang-
dregin og erfið. Mörgum spum-
ingum er enn ósvarað um hvað
óeirðaseggjunum gekk til með
og miklar efasemdir em einnig
uppi um beinar útsendingar sjón-
varpsstöðva ffá óeirðunum, en
menn hafa leitt að því getum að
þær hafi beinlínis hvatt til ffekari
óeirða. Óeirðir í öðmm borgum
og jafnvel norður í Montreal í
Kanada benda einnig til þessa.
Kynþáttahatur er enn til í
Bandaríkjunum, en það hefur
minnkað hröðum skrefum. Á
sama tíma hefur staða svörtu lág-
stéttarinnar versnað. Hún er fjöl-
mennari og minni líkur em nú en
áður á þvf að menn sleppi úr get-
tóinu. Menn em ekki á eitt sáttir
um hverju er um að kenna, en
eins og fram kemur í forystu-
grein The Sunday Times, sem
birt er hér á síðunni, verður að
ijúfa vítahring svertingja.
Svartir karlmenn hafa lægstar
lífslíkur allra Bandaríkjamanna.
Atvinnuleysi er tvöfalt algengara
meðal þeirra en hvítra karla.
Meira að segja svertingjar með
háskólapróf em þrisvar sinnum
líklegri til þess að verða atvinnu-
lausir en hvítir skólabræður
þeirra. Einn af hverjum fjómm
negmm á aldrinum 20-29 ára er í
fangelsi. Svertingjar fá að jafnaði
lengri fangavist en hvítir fyrir
sömu glæpi. Sjálfsmorð er þriðja
aigengasta dánarorsök ungra
svertingja, en morð hin algeng-
asta. Tæpur þriðjungur negra-
fjölskyldna í Bandaríkjunum lifir
fýrir neðan fátæktarmörk.
Meðan svona er komið mál-
um verða óeirðimar í Los Ange-
les ömgglega ekki hinar síðustu
og lögregluyfirvöld þar og í fleiri
borgum em þegar farin að búa
sig undir „heitt sumaf“._____
Andrés Magnússon.
Hermaður meö alvæpni f miöborg Los Angeles. Tjóniö nemur
hálfum fjárlögum íslands.
S L Ú Ð U R
Ég kem aflur
Tortímandinn trausti, Amold Schwarz-
enegger, mælti ofangreind orð fýrst í fýrri
tortímandamyndinni skömmu áður en
hann ók bfl í gegnum vegg á lögreglustöð
og drap allt kvikt innandyra. Á dögunum
var hann í heimsókn í gmnnskóla í Ohio,
þar sem hann brýndi fýrir bömunum nauð-
syn hollrar hreyfingar, íþróttaiðkunar og
holls mataræðis, en Amie er sérstakur heil-
brigðiserindreki Bush Bandaríkjaforseta. Besti vinur barnanna
Einn krakkanna spurði hann hvort það hjálpaði að horfa minna á
sjónvarp og tröllið svaraði: „Það er í góðu lagi að horfa minna en 10
stundir á viku á sjónvarp. En ef þið horfið í 11 stundir... þá kem ég
aftur.“
Tenóratríó
Konunglega óperan í Covent Garden í
Lundúnum verður vafalaust vel sótt á vetri
komanda, því þrír bestu tenórar heims
munu allir syngja við óperuna. Luciano
Pavarotti syngur í Tosca, sem verður
fýrsta uppfærslan í haust og hefst leikárið
12. september. I október syngur Placido
Domingo í Ótelló ásamt Kiri Te Kanawa og í janúar syngur Jose
Canreras aðalhlutverkið í Stiffelio eftir Verdi. Ferðalöngum til Lund-
úna er ráðlagt að festa sér miða í tíma en allar ferðaskrifstofur annast
slfkt.
Pavarotti byrjar
Traustar heimildir
Það hefur lengi leikið gmnur á að páfinn
hafi sérstakt samband við yfirmanninn í
upphæðum, en nú hefur hann staðfest það
sjálfur. Þýski kardínálinn Joseph Meisner
skýrði frá þessu í viðtali fýrir skömmu.
„Páfinn sagði við mig „Berlínarmúrinii og
gaddavírinn munu ekki standa miklu leng-
ur“ og þetta sagði hann árið 1987,“ er haft
eftir Meisner. Kardínálinn kvaðst hafa orð-
ið undrandi á þeirri vissu, sem bjó í orðum páfa, og spurði þess vegna
hvort hann hefði fengið einhveijar vísbendingar ftá vestrænum leyni-
þjónustum. Páfinn svaraði með því að benda með vísifingri til himins
og sagði „Mín leyniþjónusta er þama uppi“. Níu mánuðum síðar var
Múrinn rofinn.
Eg hef mín sambönd

Cosby kveður
Síðasti þátturinn um Huxtable-
fjölskylduna í Brooklyn var tek-
inn upp nú um mánaðamótin, en
Bill Cosby, driffjöður þáttanna,
er loks búinn að fá nóg. Þættimir
hafa nú gengið í átta ár og alið af
sér tvær þáttaraðir aðrar. Cosby,
sem er- 54 ára, ætlar þó ekki að
setjast í helgan stein. Hann er nú
að leggja drög að þáttum þar sem
Malcolm-Jamal Wamer (Theo) fer með aðalhlutverkið. Að auki
skipuleggur hann endurgerð þáttarins You Bet Your Life, sem ofur-
húmoristinn Groucho Marx stýrði á sjötta áratugnum. Að öðru leyti
ætlar hann að taka lffinu með ró, enda hefur hann efhi á því. Árslaun-
in hafa verið rúmar 50 milljónir dala.
THE SUNDAY TIMES
Kynþáttahatur
er ekki ástœðan
Óeirðimar, sem breyttu Los Angeles í Beirút, vom óumflýjanlegar. í þjóð-
félagi þar sem úl er stór, afskipt, vopnuð og ofbeldisgjöm undirstétt er ekki
hægt að búast við því að allt fari fram með ftiði og spekt. Hefði óréttlæúð
gagnvart Rodney King ekki verið neistinn, sem kveikti bálið, hefði annar kom-
ist í tundrið. Það, hversu ríkulega kviðdómurinn leyfði Iögregluþjónunum að
njóta alls vafa þrátt fýrir ofsann við barsmíðina á King, segir sitt um ótta hvítra
við glæpi svartra. Morðin, skothríðin, ranin og gripdeildimar, sem eftir lýlgdu,
segja enn meira um niðurlægingu svörtu undirstéttarinnar.
Kynþáttahatur þrífst enn í Bandaríkjunum (og eykst í Evrópu), en sú stað-
reynd ein og sér útskýrir ekki hvers vegna svertingjar færast ekki upp á við í
stiga þjóðfélagsins. Fjöldi annarra minnihlutahópa — Japanir, Indveijar, Kín-
veijar, Pakistanar, Kóreubúar og fólk firá rómönsku Ameríku — hefur komist
úl bjargálna í Bandaríkjunum. Innflytjendumir em yfirleitt fátækari en negrar
við komuna úl landsins, en áður en langt um líður stökkva þeir fram úr þeim.
Jafnvel svöitum innflytjendum — frá Vestur-Indíum og Eþíópíu — gengur
yfirleitt betur en innfæddum kynbræðmm þeirra.
Einn þáttur virðist öðmm mikilvægari í þessum efhum: fjölskyldubönd. Því
sterkari, sem þau em, þeim mun betur gengur fólki. Tveir þriðju svartra bama í
Bandaríkjunum fæðast utan hjónabands og í meirihluta negraljölskyldna er
móðirin einstæð. Og ástandið versnar. Svarti fræðimaðurinn Thomas Sowell
hefúr rakið hvemig fjölskyldubönd negra hafa verið slitin af þrælahaldi, aftur á
þriðja áratugnum með flutningum frá Suðumkjunum norður á bóginn og enn
aftur með velferðarkerfinu. Velferðarkerfið gerði einstæðar mæður háðar
ölmusum ríkisins, hvatti þær til að eignast böm, sem þær gátu ekki annast, og
gerði feðrunum kleift að komast hjá því að axla ábyrgð sína. Og þetta fólk varð
bömum sínum fyrirmyndir.
Hlutverk stjómmálamanna hlýtur að vera að rjúfa jtennan vítahring. Flestir
negraleiðtogar tönnlast á hinn bóginn á 30 ára gömlum rökum um að kynþátta-
hatur sé ástæðan fyrir aðstæðum svertingja og krefjast forréttinda í námi og
ráðningum og víðtækara velferðarkerfis.
En hvítir Bandaríkjamenn telja sig ekki lengur bera ábyrgð á neyð svartra.
Þeir hafa séð aðra minnihlutahópa vinna sig upp í lífinu og draga þá ályktun að
svertingjar verði sjálfir að leysa vanda sinn. Sem gerist ekki meðan negraleið-
togamir syngja sama gamla sönginn. Hér þarf nýjar lausnir.
Vandinn er gífurlegur, en fyrst og fremst þarf að reyna að ýta undir það að
fjölskyldan dafni á ný. Gerist það ekki verður allt annað unnið fyrir gýg.