Pressan - 15.10.1992, Blaðsíða 14

14
FIMMTUDAGUR PUSSAN 15. OKTÓBER 1992
Margir óttast viðvarandi atvinnulevsi á íslandi
Atvinnuleysi er orðið staðreynd
sem íslenskt þjóðfélag þarf að tak-
ast á við. Það er ekki lengur ein-
göngu verkafólk sem þarf að
glíma við atvinnuleysi heldur fólk
úr öllum starfsstéttum þjóðfélags-
ins. „Það hefur mjög aukist að fólk
úr efri lögum þjóðfélagsins leiti á
náðir okkar, til að mynda embætt-
ismenn. Verst settir eru sjálfstæðir
atvinnurekendur sem hafa engan
bótarétt neins staðar og þurfa því
að leita á náðir Félagsmálastofn-
unar,“ sagði Gunnar Klængur
Gunnarsson, deildarfulltrúi hjá
Félagsmálastofnun Kópavogsbæj-
ar.
Þriðjungur atvinnulausra á öllu
landinu hefur verið án atvinnu í
26 vikur eða lengur, sem flokkast
undir langtímaatvinnuleysi, og er
það hærra hlutfall en nokkru sinni
fyrr. Þetta kom fram í ársíjórð-
ungskönnun hjá félagsmálaráðu-
neytinu í ágústlok þegar atvinnu-
leysi var komið upp í 2,5%. Það
þýðir að um það bil 3.500 manns
eru án atvinnu. Síðustu tölur
benda til enn meiri aukningar, en
í lok september var hlutfall at-
vinnulausra orðið nærri þremur
prósentum. f samskonar ársijórð-
ungskönnun sem gerð var í vor
hafði fimmtungur atvinnulausra
búið við langtímaatvinnuleysi.
ÚRELT BÓTAKERFI
„I sjónhendingu er ekki hægt
að eygja neitt sem breytir þessu
ástandi. Atvinnuleysistímabilið
sem íslenska þjóðin gengur í
gegnum nú er miklu víðtækara en
nokkru sinni áður,“ sagði Óskar
Hallgrímsson, deildarstjóri
Vinnumálastofnunar félagsmála-
ráðuneytisins. Flestir kollega hans
sem vinna innan félagsgeirans eru
uggandi vegna þessa ástands og
sjá ekki fram á að það batni næstu
mánuðina eða jafnvei árin. At-
vinnuleysisbótakerfið svarar ekki
kröfum tímans þar sem í lögum
segir að fólk eigi ekki að njóta bóta
nema í 52 vikur í senn. Þá komi
sextán vikna hlé, þar sem fólk
verður að halda áfram að skrá sig
vikulega til að fá bætur að því
loknu. „f mínum augum er þetta
sextán vikna hlé bara gömul eðla
úr fortíðinni. Það er enginn vafi á
að endurskoða þarf þessar at-
vinnuleysisbætur. Það er hvorki
hægt að lifa af þeim né deyja, —
hvað þá þegar gert er þetta sextán
vikna hlé frá atvinnuleysisbótum,
allra síst þegar fólk hefur börn á
framfæri," sagði Gunnar Klængur.
Á þessu sextán vikna tímabili er
eina leiðin til að hafa ofan í sig og
á að segja sig til sveitar; með öðr-
um orðum leita á náðir félags-
málastofnunar hvers sveitarfélags
fyrir sig. Það er í höndum sveitar-
félaga að tryggja íbúunum fram-
færslu; að koma í veg fyrir að ein-
staklingar og fjölskyldur komist í
þá aðstöðu að geta ekki ráðið fram
úr málum sínum sjálf. I mörgum
tilfellum, þar sem atvinnuleysis-
bæturnar duga ekki til, leitar fólk
jafnframt á náðir viðkomandi fé-
lagsmálastofnunar.
Fullar bætur frá atvinnuleysis-
tryggingasjóði eru nú 46.388
krónur fyrir hvern einstakling á
mánuði og 85,63 krónur eru
greiddar á dag, fímm daga vik-
unnar, með hverju barni undir 18
ára aldri. Fullar atvinnuleysisbæt-
ur miðast við að fólk hafi skilað
1.700 vinnustundum undanfarna
tólf mánuði en lægstu bætur mið-
ast við 425 klukkustunda vinnu á
þessu sama tímabili, sem er um
það bil þriggja mánaða vinna.
Samskonar reglur gilda hjá SÍB,
Sambandi íslenskra bankamanna,
sem ekki greiðir í atvinnuleysis-
tryggingasjóð. Hver banki þarf
þess í stað að borga hverjum þeim
atvinnuleysisbætur sem hann seg-
ir upp. Eftir að bönkum og jafn-
framt bankastarfsmönnum fór
fækkandi hefur þetta verið þeim
nokkuð þung byrði.
ALLAR BJARGIR BAN-
NAÐAR
Verst settir, fyrir utan sjálf-
stæða atvinnurekendur, eru
námsmenn, sérstaklega þeir sem
ekki hafa lokið námi og þeir sem
hafa lokið námi en ekkert unnið
undanfarna tólf mánuði. Námsár
er metið til 520 klukkustunda en
aðeins ef fólk hefur lokið námi og
unnið 425 klukkustundir á und-
anförnum tólf mánuðum. Öðrum
eru allar bjargir bannaðar, nema
þá að leita á náðir sveitarfélagsins.
Námsmenn, sem hafa lokið námi
erlendis, standa verst að vígi, því
fæstir ná þeir að skila af sér 425
klukkustundum í hléunum á milli
námsára.
Einn þeirra sem hafa lýst yfir
áhyggjum vegna þessa ástands er
Páll Kr. Pálsson, framkvæmda-
stjóri Vífilfells: „Ég óttast að hér á
landi sé að skapast viðvarandi at-
vinnuleysi, sérstaklega hjá ungu
fólki sem er að fara út á vinnu-
markaðinn. Ég er hræddur um að
sú tilfinning sem skapast hjá ungu
fólki þegar því er hafnað hvað of-
an í annað sé mjög hættuleg, ég
tala nú ekki um þegar ungt fólk
þarf að segja sig á bæinn. Það er
ekki gæfuleg byrjun á starfsferli.
Mér finnst nú að fólk sé farið að
viðurkenna vandann með því
einu að ræða hann, en að mínum
dómi er það ekki nóg. Það verður
einnig að hjálpa þessu fólki sent
fær ekki atvinnu svo fslendingar
lendi ekki í því sama og Bretar
gerðu á sínum tíma. Þeir sitja nú
uppi með heila kynslóð fólks sem
í kjölfar mikils atvinnuleysis hefur
aldrei unnið neitt. Þessu ástandi
fylgja gríðarleg vandamál. Það
verður að hjálpa því sálrænt yfir
versta hjallann. Auðvitað væri
best ef hægt væri að skapa því
störf,“ sagði Páll.
„MAÐUR HEFUR SITT
STOLT“
„Það er hægar sagt en gert að
segja sig á bæinn. Maður hefur sitt
stolt,“ sagði nýútskrifaður mark-
aðsfræðingur frá Bandaríkjunum
og móðir ungs barns, en hún
skildi við barnsföður sinn í vor, á
sama tíma og hún lauk námi. Nú
býr hún í foreldrahúsum og er at-
vinnulaus eftir að hafa verið í
íhlaupavinnu í sumar. Hún er ein
af þeim sem ekki hafa náð að fylla
upp í lágmarksvinnutímakvótann,
425 klukkustundir, til að fá skól-
ann metinn. sem vinnu: „Ég eygi
enga von um vinnu á næstunni,
allra síst í mínu fagi. Ég hef sem-
sagt sagt mig á foreldra mína, sem
sjá fýrir mér um þessar mundir. Ef
ekkert gerist í mínum málum á
næstunni býst ég við að þurfa að
leita til Félagsmálastofnunar. Að
minnsta kosti get ég ekki lifað
endalaust við þessar aðstæður,
hvað þá foreldrar mínir, sem þeg-
ar hafa aðstoðað mig fjárhagslega
í tengslum við nám mitt.“
FULLAR BÆTUR DUGA
EKKI
„Það er þegar komin ákveðin
vísbending um það inn á borð til
okkar að fleiri þurfi á aðstoð Fé-
lagsmálastofnunar að halda, þótt
ég geti ekki staðfest það fullkom-
lega ennþá,“ sagði Gísli Pétursson,
fjármálastjóri hjá Félagsmála-
stofnun Reykjavíkurborgar.
Sömu fréttir komu frá Kópa-
vogsbæ, en flest ný mál sem berast
þar inn nú eru frá atvinnuleysingj-
um, sem ýmist hafa engar at-
vinnuleysisbætur eða jafnvel fullar
bætur, sem duga ekki til rekstrar
heimilis.
Þó að hverju sveitarfélagi sé í
sjálfsvald sett hvemig það aðstoð-
ar skjólstæðinga sína gilda nánast
sömu reglur hjá flestum sveitarfé-
lögunum. Reglurnar byggjast ein-
faldlega á því að fólk komist af.
Gert er ráð fyrir að einstaklingur,
sem hefur fýrir engum nema sjálf-
um sér að sjá og borgar 9.800
krónur í leigu í bæjar- eða borgar-
íbúð, hafi rúmar 43 þúsund krón-
ur á mánuði frá Félagsmálastofn-
un; hafi hann engar aðrar tekjur.
Afgangurinn á að duga til heimil-
ishalds. Sé leigan sem hann borgar
hærri hækkar aðstoðin, en sé þessi
einstaklingur með miklar skuldir
á bakinu reynir Félagsmálastofn-
un að hafa milligöngu um að
semja um skuldirnar við banka
eða Húsnæðisstofnun eða aðrar
lánastofnanir. Gangi það ekki eru
veitt lán til að bjarga málum fyrir
horn, sérstaklega hjá fólki sem
hefur þurft á langtímaaðstoð að
halda. Meginreglan er sú að veita
hvorki lán né aðstoð frá félags-
málastofnunum til eignamyndun-
ar.
Félagsmálastofnun Kópavogs
byggir á sömu meginreglu og
Reykjavíkurborg, en borgar
minna en Reykjavíkurstofnunin
fyrstu þrjá mánuðina en síðan
meira eftir það. Þetta eru svokall-
aðir skammtíma- og langtíma-
grunnar. Þeir sem hafa börn á
framfæri fara beint inn á lang-
tímagrunn. Þar reiknast einstæðu
foreldri með tvö börn yngri en 12
ára 68.214 á mánuði. Þessi upp-
hæð hækkar svo og lækkar eftir
öðrum tekjum eða húsaleigu-
kostnaði.
MINNST Á ÍSLANDI
Það er skemmst ffá því að segja
að allt öðruvísi er búið að atvinnu-
lausum í Skandinavíu þar sem at-
vinnuleysisbætur eru ákveðið
hlutfall af tekjum fólks og miðast
við vinnutekjur mánuðina á und-
an. I Danmörku geta menn verið
allt að tveimur og hálfu ári á at-
vinnuleysisbótum samfleytt, í Sví-
þjóð í 300 daga (sé fólk komið yfir
55 ára aldur verða dagarnir 450)
og í Noregi getur fólk fengið at-
vinnuleysisbætur samfleytt í tvö
almanaksár. Þá eru Finnar nú að
vakna upp við vondan draum, því
atvinnuleysið þar er að verða eins
og hér; viðvarandi og heil fimm-
tán prósent.____________________
(judrún Krístjdnsdóttir
A U PPLEIÐ...
Kári Þorgrímsson sauð-
fjárbóndi í Garði. Það var
ngu kominn tími til að baráttan
gegn landbúnaðarfógetunum
eignaðist sinn Hróa hött.
A NIÐURLEIÐ...
Friðrik Sophusson. Svona
þangað til hugmyndin hans
um tveggja þrepa virðis-
aukaskatt verður barin niður
aftur.
Mál og menning. Eftir að Bessí Jóhannsdóttir afhenti
kommunum þar útgáfurétt Menningarsjóðs
tala
Egill Jónsson. Eða rekur menn
minni til þess að bóndinn á
Seljavöllum hafi áður fengið að
beinni útsendingu frá Alþingi?
María El-
lingsen. Sem
er hætt að
leika í Santa
Barbara og á
leiðinni yfir í
bíómyndirn-
Brennivínið og SÁÁ. 7,3 prósenta samdrátt-
ur í brennivínssölu á árinu og 30 prósenta
niðurskurður hjá SÁÁ.
Davfo Oddsson
og ríkisstjórnin
hans sem lúffaði
fyrir sveitarfé-
lögum og ætlar
að endurgreiða
þeim virðisauka-
skatt. Fyrir hverj-
um lúffar stjórn-
in næst?
Lára Halla Maack. Hún má varla
opna munninn án þess að landlækn-
ir fari að skamma hana.
i
mi
Handknattleikssamband Is-
lands. Eða varla er von á miklum
árangri meðan „strákarnir okk-
ar" eru í verkfaili?