Pressan - 15.10.1992, Blaðsíða 18

18
FIMMTUDAGUR PRBSSAN 15.0KTÓBER 1992
E R L E N T
]\/[aður
vikunnar
John Major
Með bros á vör og með því að
eiga hérumbil engan óvin varð
John Major leiðtogi breska
Ihaldsflokksins. Flokksmönn-
um fannst góður kostur að
velja þennan góðlega og hóf-
sama mann eftir stórsjói
Thatcher-tímans. Því er heldur
ekki að neita að Major virðist
fjarskalega viðkunnanlegur;
það var ekki síst þess vegna
sem honum tókst að ná endur-
kjöri í apríl. Tímaritið The Ec-
onomist segir að hingað til hafi
hann verið „Mr. Nice“ (Herra
Alúðlegur), en nú sé tími til að
verða „Mr. Nasty“ (Herra And-
styggilegur). Nú í kjölfarið á
flokksþingi Ihaldsflokksins
þarf Major nefnilega að glíma
við öfl sem krefjast þess að
hann beygi af þeirri braut sem
hann hefur reynt að fylgja.
Sterlingspundið hefúr hríðfall-
ið að undanfömu, um heil tíu
prósent síðan Bretar hættu að
fylgja evrópsku myntskráning-
unni. Það er lagt hart að Major
að stuðla að frekari vaxtalækk-
un sem myndi líklega leiða til
þess að pundið félli enn. Major
þarf að spyma við fótum ef
verðbólga á ekki að fara úr
böndum. Um helgina verður
svo haldinn í Birmingham
fundur sem getur ráðið miklu
um pólitíska ffamtíð Majors;
það er hann sjálfúr sem gegnir
forystu í Evrópubandalaginu
og verður því í forsæti á þess-
um mikilvæga leiðtogafúndi.
Akafir þjóðemissinnar vom
mjög háværir á flokksþingi
fhaldsflokksins, en líka þeir
sem bera fram hófsama gagn-
rýni á Maastricht. Ef Major á
að eiga einhverja von til að fá
samninginn samþykktan í
þinginu þarf hann að ná ein-
hvetju fram á fúndinum. Hann
þarf að sýna klæmar og reyna
að ná samkomulagi sem stuðl-
ar að valddreifingu, takmarkar
umsvif skriffinna í Bmssel og
sefar einangrunarsinnaða
landa hans.
Róstur í Malavíu benda til þess að valdatími ein
ræðisherrans Banda sé senn á enda
Einræðisherrann, Dr. Hastings
Kamuzu Banda, hefur drottnað
yfir Malavíu í tæp þrjátíu ár og
brotið hvers kyns mótlæti á bak
aftur með harðri hendi. Róstur í
landinu undanfarið benda til þess
að valdatími harðstjórans sé senn
á enda og bíða Malavíubúar þess
nú í ofvæni að þessi 94 ára ofstæk-
isfúlli öldungur hverfi ffá völdum.
Ekki er þó víst að með því breytist
ástandið í landinu til batnaðar, því
margir óttast að ekki taki betra
við.
Malavía, sjálfstætt ríki í suð-
austanverðri Afríku og fyrrum ný-
lenda Breta, hét áður Nyasaland
en öðlaðist sjálfstæði undir for-
ystu forsætisráðherrans Banda ár-
ið 1964. Banda, sem þá var á sjö-
tugsaldri, starfaði sem læknir í
Lundúnum, en hann hafði að baki
menntun bæði frá Bandaríkjun-
um og Bretlandi: Hann aflaði sér
vinsælda meðal efnaminni sjúk-
linga sinna með því að greiða
húsaleigu þeirra sem hótað hafði
verið útburði. Hms vegar fór lítið
fyrir góðmennsku læknisins eftir
að hann komst til valda í Malavíu.
Fljótlega kom í ljós að þarna var á
ferðinni valdagráðugur ofstækis-
maður sem sveifst einskis til að fá
sínu framgengt. I kjölfarið á
stjórnmálaágreiningi innan ríkis-
stjórnarinnar lét Banda koma
flestum ráðherrunum á bak við
lás og slá, bannaði andstöðu við
stjórnarhætti sína og lýsti því yfir
opinberlega að hann yrði forseti
landsins fyrir lífstíð.
AFRÍKUBÚAR ÓHÆFIR
KENNARAR
Síðustu þrjátíu árin hefur
Banda verið algjörlega einráður í
Malavíu og völd hans eru ótrúleg.
Neitun hans við því að fýlgja öðr-
um þjóðum í andstöðunni gegn
Suður-Afríku, hrifning hans af
vestrænum kapítalisma og holl-
usta hans við konungsvaldið hafa
ekki orðið til þess að afla honum
vinsælda í Afríku. Banda hefur
verið gagnrýndur harðlega fyrir
að vanvirða eigin þjóð, en hann
dregur enga dul á að honum
finnst landsmenn sínir sér ósam-
boðnir. Það kemur svo sem ekki á
óvart að í hópi kennara í sérhá-
skóla hans, „Kamazu Academy",
er ekki að finna einn einasta
blökkumann. Einræðisherrann
hefur enda látið hafa það eftir sér
opinberlega að Afríkubúar séu
ekki hæfir til að annast kennslu el-
ítunemenda sinna við akadem-
íuna.
Banda hefúr misst alla trú á eig-
Banda er ekki mikill kvenfrelsismaður en kom þó fram við Thatcher
eins og jafningja.
in þjóð og gert sér far um að að-
lagast háttum Evrópubúa. Hvað
klæðaburðinn varðar minnir
hann meira á Breta en Afríkubúa,
enda iðulega í teinóttum jakkaföt-
um og með flókahatt á höfði. Svo
mikil er afneitun þessa ofstækis-
fulla öldungs á eigin þjóðháttum
að hann er ekki einu sinni lengur
fær um að tala sitt eigið móður-
mál, Chichewa.
KONUM MEINAÐ AÐ GANGA
ÍBUXUM
Siðgæðisviðhorf Banda er eins
og aftur úr grárri fomeskju og er
þá sama hvort kynið á í hlut. Frá
því hann settist að völdum hefúr
konum í Malavíu verið meinað að
ganga í síðbuxum sem og pilsum
sem ekki ná niður fýrir hné. Karl-
menn aftur á móti verða að vera
vel snyrtir um höfúðið og er þeim
bannað að láta sér vaxa sítt hár.
Þegar Banda hvarf til valda í Mal-
avíu skildi hann eftir konu og
barn á Bretlandi og hefur haft
sömu ástmeyna í Afríku í þrjátíu
ár. Sú nýtur þó ekki meiri virðing-
ar hjá einræðisherranum en svo
að hann kallar hana iðulega „hina
opinberu húsfreyju“. Viðhorf
hans til kvenna er fullt hroka og
hann lítur á sjálfan sig sem algjör-
lega ómótstæðilegan, þótt 94 ára
sé. Reyndar er ráðlegast að hafa
þann aldur ekki eftir í Malavíu því
það gæti endað með skelfingu, en
samkvæmt „opinberum“ yfirlýs-
ingum er Banda sagður aðerns 88
ára að aldri.
Þeir hafa ekki átt sjö dagana
sæla í Malavíu sem hafa vogað sér
að mótmæla pólitískri einræðis-
stefhu Bandas í gegnum árin.
Mannréttindasamtök innan Mal-
avíu og utan hafa lýst aðbúnaðin-
um í fangelsum landsins sem hel-
víti og líkt gerræðislegum stjóm-
arháttum í landinu við einræði
Nicolae Ceausescu í Rúmeníu.
Fyrirmæli Banda eru skýr, ef
unnar og tókst, þótt órúlegt sé, að
fá ritstjóra blaðsins til að draga
ummælin til baka og biðja sig op-
inberlega afsökunar. Og það ekki
emu sinni, heldur tvisvar.
Róstumar í Malavíu og fjölda-
mótmæli íbúa landsins gegn ein-
ræðisherranum Banda fýrir
skömmu gefa tilefni til að ætla að
valdatími Banda sé brátt á enda.
Margir óttast þó að samskonar
ógnarstjóm taki við og horfa með
hryllingi til Johns Tembo, serm er
hægri hönd einræðisherrans og sá
eini úr upprunalegri ríkisstjórn
Banda sem hefúr lifað stjómartíð
hans af. Tembo er ofstækisfúllur
eins og Banda og lætur umsvifa-
laust koma mönnum fýrir kattar-
nef sem verður á að andmæla
honum. Það er því ekki að
ástæðulausu sem Malavíubúar
óttast að ekki taki betra við þegar
öldungurinn lætur loks af völd-
um.
Þau eru annars kaldhæðnisleg
orðin sem Banda lét falla um leið-
toga Afríkuríkja fýrir 26 árum og
engu líkara en með ummælum
sínum hafi hann verið að lýsa
sjálfúm sér og ástandinu í Malavíu
eins og það er nú: „Harmleikur-
inn í Affíku er sá að þar sitja allt of
margir fáffóðir menn við völd.“
menn fara af réttri leið og sýna
einræðisherranum andstöðu:
Slíkum uppreisnarseggjum er
refsað með því að láta þá „rotna“ í
fangelsi, eins og einvaldurinn hef-
ur sjálfúr kosið að kalla það.
Manchipisa Munthali er einn
þeirra sem hnepptir hafa verið í
varðhald fýrir skoðanir sínar og
mátti hann dúsa í fangelsi í 27 ár,
jafnlengi og Nelson Mandela. Þeg-
ar honum var sleppt úr haldi fýrr
á þessu ári afhenti lögreglan hon-
um tilbúið þakkarbréf til Banda
fyrir að láta hann lausan, sem
honum var ætlað að undirrita.
Munthali þverneitaði og sagðist
frekar fara aftur í fangaklefann
srnn en smjaðra fýrir öldungnum.
ÓTTAST AÐ SAMA TAKIVIÐ
Eins og frægt er orðið gerði
Banda aðför að prentfrelsi í Bret-
landi á síðasta ári er honum tókst
að þvinga dagblaðið Observer til
að biðjast afsökunar á skrifum
blaðsins um sig - enda þótt þau
væru dagsönn. Blaðakona hafði
sótt Malavíubúa heim og ritað
grein þar sem hún lýsti ógnar-
stjóminni og ömurlegu ástandinu
í landinu, og sagði þar að sjálf-
sögðu ekkert nema sannleikann.
Einræðisherranum var ekki
skemmt vegna skrifa blaðakon-
öldungur
Ofstækisfl
[njUjjj
Kapprœðurnar
skipta máli
Kappræðustjórar munu áreiðanlega segja ffambjóðendunum að nú sé
mikilvægast að sigra í kosningunum, það bíði svo betri tíma að hefjast
handa við að stjórna. Þetta hentar ráðgjöfúm náttúrlega ágætlega, þeir fá
sínar ávísanir og eru svo á bak og burt. En sem stjómunaraðferð er þetta
ekki til effirbreytni. Frambjóðendurnir hafa verið alltof uppteknir af því
að gera sem flestum til hæfis. Fyrr á þessu ári náði Clinton að flæma Paul
Tsongas úr kapphlaupinu um útnefningu með því að úthúða djarf-
mannlegum tillögum þingmannsins fyrrverandi um smávægilegar
skattahækkanir. Nú í haust, stuttu efffr að hafa heitið minni ríkisumsvif-
um, þeyttist forsetinn um landið þvert og endilangt og deildi út ríkisfé í
fýlkjum þar sem baráttan stendur tæpt.
I kappræðunum munu þeir Bush og Clinton óefað falla í þá freistingu
að segja kjósendum frá öllum þeim andstyggilegu hlutum sem þeir
munu ekki gera næstu fjögur árin. Listinn er kunnuglegur og vissulega
vinsæll. En kjósendur þurfa að að fá að vita hið þveröfuga, hvað fram-
bjóðandinn cetlar að gera í forsetaembætti: Hvernig ætlar hann að örva
efnahagslífið og skapa ný störf um leið og hann glímir við hallann á ríkis-
sjóði? Hvernig ætlar hann að veita þeim heilbrigðisþjónustu sem njóta
engra trygginga, en á sama tíma halda kostnaðinum í skefjum án þess að
valda glundroða? Hvað ætlar hann að gera til að verja fjölskyldur og
börn, einkum og sérílagi í borgum þar sem ofbeldi magnast stöðugt?
Næsti leiðtogi okkar þarf að gera meira en að fá flest atkvæði upp úr
kjörkössum. Hann þarf líka að hafa umboð til að stjórna. Kappræðurnar
eru síðasta og besta tækifærið til að styrkja forsetaembættið.
s