Pressan - 15.10.1992, Blaðsíða 36

36
FIMMTUDAGUR PRESSAN 15. OKTÓBER 1992
LÍFIÐ EFTIR VINNU
Klassíkin
I Gyorgy Pauk er Ung-
Iverji, búsettur í Lundúnum,
log þykir einhver snjallasti
Ifiðluleikari sem nú er uppi.
Frægðarferill hans er glæsilegur, hann
hefur leikið með flestum frægustu
hljómsveitum og hljómsveitarstjórum
heims, en nú spilar hann með Sinfón-
íuhljómsveit íslands. Stjórnandinn er
Ungverjinn Tamas Vetö, en á efnis-
skránni eru Fiðlukonsert nr. 2 eftir Bar-
tók, Marosszekar-dansar eftir Kodály
og Sinfónía nr. 3 eftir Robert Schu-
mann. Tónlistarviðburður. Háskólabíó
kl 20.
• Jón Þorsteinsson tenórsöngvari
hefur dvalið langdvölum í Hollandi,
en kemur annað slagið heim og syng-
ur sinni björtu röddu. Á þessum tón-
leikum syngur Jón lög eftir norræn
tónskáld, en undirleikari hans er Gerrit
Schuit píanóleikari. íslenska óperan kl.
14.30.
Leikhús
FIMMTUDAGUR
Svanavatnið. Flytjend-
l™| ^^jur eru dansarar úr frægustu
L/^ballettflokkum heims, Bols-
^:!*™hoi og Kirov frá Rússlandi.
Það er ekki oft að ballett af þessu tagi
sést á íslandi. Kannski er uppselt. Þjóð-
leikhúsið kl. 14 & 20.
• Dunganon „Ef maður gerir kröfu
til að leikverk sé dramatískt í upp-
byggingu þá vantar slíkt í leikritið. En
öðrum skilyrðum er fullnægt; maður
skemmtir sér vel og fær nóg til að
hugsa um eftir að sýningu er lokið,"
skrifaði Lárus Ýmir Öskarsson í leik-
dómi. Borgarleikhús kl. 20.
• Ríta gengur menntaveginn
„Fyrir þá leikhúsgesti sem ekki eru að
eltast við nýjungar, heldur gömlu
góðu leikhússkemmtunina með hæfi-
legu ívafi af umhugsunarefni, þá mæli
ég eindregið með þessari sýningu,"
sagði Lárus Ýmir Óskarsson í leikdómi.
Þjóðleikhúsið, litla svið, kl. 20.30.
• Bandamannasaga Leikgerð
Sveins Einarssonar, byggð á sam-
nefndri fornsögu. í hlutverkum eru
leikbrúður en líka leikararnir Borgar
Garðarsson, Ragnheiður Elfa Arnar-
dóttir, Jakob Einarsson og Felix Bergs-
son. Norrœna húsið kl. 16.30.
• Lucia di Lammermoor Sigrún
Hjálmtýsdóttir er stjarnan sem skín
skært á íslensku óperufestingunni. /s-
lenska óperan kl. 20.
• Fröken Julie Sýning Alþýðuleik-
hússins á strindbergskum djöfulmóði.
En kemst hann til skila? Tjarnarbœr kl.
21.
• Stræti. „Þessi sýning er gott dæmi
um það hve stílfærður og stór leikur
fer vel á sviði. Leikararnir smyrja vel á,
en ævinlega með sannleika persón-
unnar og atburðarins sem fastan
grunn. Útkoman: grátleg og spreng-
hlægileg blanda," segir Lárus Ýmir
Óskarsson í leikdómi. Þjóðleikhúsið,
Snnðaverkstœði, kl. 20.
• Dunganon. Borgarleikhúsið, kl.
20.
• Svanavatnið Þjóðleikhúsið kl. 16
& 20.
• Bandamannasaga Norrœna hús-
iðkl. 13.
LAUGARDAGUR
• Dunganon. Borgarleikhúsið kl. 20.
• Ríta gengur menntaveginn
Þjóðleikhúsið, litla svið, kl. 20.30.
• Stræti. Þjóðleikhúsið, Smíðaverk-
stœði, kl. 20.
• Svanavatnið. Þjóðleikhúsið kl. 16
&20.
mála í Norræna húsinu á sunnu-
daginn, en klukkan 14 þann dag
verður sýnd þekktasta mynd A-
bergs, „Sállskapsresan" (sem
reyndar náði talsverðum vin-
sældum í íslensku bíóhúsi), en
klukkan 16 rís hann svo sjálfur
upp og segir frá kvikmyndum
sínum. í anddyri er svo sýning á
veggspjöldum sem hann hefur
gert. Allt er þetta svo í tilefni
þess að ný mynd eftir Aberg
verður frumsýnd í Bíóhöllinni.
Hún heitir „Den ofrivillige golf-
aren" sem útlagt er Seinheppni
golfarinn.
Myndlist
I# Finnsk aldamótalist
Iprýðir veggi Listasafns ís-
*lands frá og með laugar-
Idegi. Sýningin kemur frá
pListasafninu í Ábo og eru
verkin frá árunum-1880-1910, sem var
mikil gullöld í finnskri myndlist. Opið
kl. 12-18.
• Sigurlaug Jóhannesdóttir &
Kristján Kristjánsson opna sýn-
ingu í Nýlistasafninu á laugardaginn.
Kristján sýnir uppi, Sigurlaug niðri. Op-
iðkl. 14-18.
• Erla B. Axelsdóttir heldur sjö-
undu einkasýningu sína í Listasafni Al-
þýðu við Grensásveg og verður hún
opnuð á laugardag. Þarna sýnir Erla
fjörutíu málverk sem hún hefur málað
síðastliðin ár. Opiðkl. 14-19.
• Þorvaldur Þorsteinsson er
hugsandi listamaður sem miklar vonir
eru bundnar við. Þeir sem aldrei fara
upp í Breiðholt geta varla komist hjá
því að brenna upp í Gerðuberg. Opið
kl. 13-16, lokað á sunnudögum.
• Suður-amerísk og mexíkósk
grafík kemur frá listasafni Banco di
Mexico. Þetta er farandsýning sem
haldin er á vegum Listasafns Reykja-
víkur í Geysishúsinu. Opið kl. 9-17
virka daga, 13-16 um helgar.
• Jóhann Eyfells. Verk eftir Jóhann
má ekki bara sjá á stóru yfirlitssýning-
unni í Listasafninu, heldur líka í Galleríi
11 við Skólavörðustíginn. Sú sýning
ber yfirskriftina „Mismunur leystur í
sundur" og eru það verk sem eru unn-
in með afritunartækni í samspili jarðar,
efnis og aðdráttarafls. Opið kl. 14-18.
• Karin Tiberg & Thorleif Alpen-
berg eru listamenn frá Svíþjóð og
setja upp sýninguna „Lursong-Bronze
Age Echoes" í Slunkaríki vestur á ísa-
firði. Þetta er ísetningsverk, hugleiðing
þeirra um tímaskeið bronsaldar í
Skandinavíu. Opiðkl. 16-18.
• Edda Jónsdóttir heldur þrett-
ándu einkasýningu sína í listsalnum
Nýhöfn í Hafnarstræti. Þarna eru stórar
þrykkmyndir sem hún hefur gert und-
anfarin tvö ár. Opið kl. 14-18.
• Sæmundur Valdimarsson er
kominn á áttræðisaldurinn og hefur
fengist við að gera myndir úr steinum
og rekaviði í næstum 25 ár. Hann hef-
ur haldið níu einkasýningar og sýnir
nú skúlptúra úr rekaviði í Galleríi Sæv-
ars Karls. Opið á verslunartíma.
• Listamenn frá Álandseyjum
hafa hreiðrað um sig í Norræna hús-
inu, ellefu talsins, málarar, grafíklista-
menn og Ijósmyndarar. Þetta er liður í
Álandseyjakynningu sem norræna
batteríið hefur staðið fyrir. Opið kl.
14-19.
• Björn Birnir er yfirkennari í mál-
aradeild Myndlista- og handíðaskól-
ans. Margir hljóta að vera þess fýsandi
að sjá hvað hann fæst við sjálfur, en
það eru meðal annars akrýlmyndir
sem hann sýnir í FÍM-salnum við
Garðastræti. Opiðkl. 14-18.
• Magnús Kjartansson fer nokkuð
sínar eigin leiðir í myndlistinni, einna
mestur fagurkera af hérlendum fram-
úrstefnumönnum. Hann sýnir myndir
sem hann vann á pappír á árunum
1982—'89 í Listmunahúsinu í Hafnar-
húsi. Síðasta helgi. Opiðkl. 14-18.
SUNNUDAGUR
• Heima hjá ömmu. Frumsýning á
leikriti eftir Neil Simon, Bandaríkja-
mann sem hefur skrifað fjölmarga vin-
sæla gamanleiki. Borgarleikhúsið kl.
20.
• Jóhann Eyfells hefur búið í
Bandaríkjunum í marga áratugi og
kemur lítt til íslands. Á sýningu í Lista-
safni íslands er úrval af verkum eftir
Jóhann, meðal annars skúlptúrar og
pappírsverk .Opiðkl. 12-18.
• Emil í Kattholti Leikrit sem er lík-
legt til að geta höfðað til allra barna á
öllum tímum. Bessi Bjarnason kann
betur en aðrir að leika fyrir börn. Þjóð-
leikhúsiðkl. 14.
• Hulda Hákon er búin að hengja
upp á Mokkakaffi verk sem hún hefur
gert með akríllitum á tré. Þetta eru
portrett af dýrum í miðbænum! Opið
kl. 9.30-23.30
• Hafið „Það er skemmst frá því að
segja að áhorfandans í leikhúsinu bíða
mikil átök og líka, eins og Ólafi Hauki
er lagið í leikverkum sínum, húmor,
oft af gálgaætt, skrifaði Lárus Ýmir
Óskarsson í leikdómi." Þjóðleikhúsið
kl. 20.
• Lucia di Lammermoor íslenska
óperan kl. 20.
Ókeypis
• Kannski er Lasse
Aberg ekki Laddi Sví-
þjóðar, hann er að
minnsta kosti öllu há-
vaxnari en Laddi. En
hann er feikn vinsæll og fjölhæf-
ur grínisti. Það fer varla á milli
• Bernd Löbach er myndlistarmað-
ur og prófessor frá Þýskalandi og hef-
ur sýnt víða um heim. Löbach er um-
hverfislistamaður og notar listina til að
sýna vandamál í umhverfinu, með
efnum sem eru úrhrat neyslusamfé-
lagsins.
• Fígúra — fígúra er yfirskrift sýn-
ingar í vestursal Kjarvalsstaða. Þar eiga
verk nokkrir helstu myndlistarmenn af
yngri kynslóð. í austursal er sýning á
teikningum eftir Alfreð Flóka. Opið kl.
10-18.
• Sesselja Björnsdóttir heldur
málverkasýningu á pizzustaðnum Eld-
smiðjunni á horni Freyjugötu og
Bragagötu. Opiðkl. 11.30-23.30.
„Það er ekkert í Sód-
ómu Reykjavík sem
bendir til annars en
að Óskar geti staðið
undir vœntingunum,
þótt að vissu leyti
sanni hann kannski
ekki annað með
myndinni en að hann
getur verið sni
EGILL HELGASON
Sniðugt...
SÓDÓMA REYKJAVlK
REGNBOGANUM/HÁSKÓLA-
BlÓI/STJÖRNUBÍÓI
★★★
Glæpasagan á ekkert líf í
fásinni eins og er á ís-
landi. Hennar umhverfí
er iðandi milljónaborgin þar sem
einstaklingurinn getur týnst í
mannhafinu, þar sem mannlífið
getur blómstrað í öllum sínum
myndum, bæði litfögrum og
skelfilegum. í Reykjavík getur
kona ekki einu sinni stundað
vændi án þess að komast í blöðin.
Það hefur aldrei verið búin til
brúkleg íslensk glæpasaga og
verður sennilega seint. Ef íslenskt
skáldmenni reynir að nota glæp
sem þungamiðjuna í sögu eða
bíómynd mætir hann útbreiddri
vantrú og tortryggni. Svona getur
ekki gerst hjá okkur, hugsar ís-
lenski áhorfandinn og hefur
sennilega rétt fyrir sér. Skáld-
mennið verður að gjöra svo vel að
snúa sér að öðru.
Og þess vegna er Sódóman
hans Oskars Jónassonar engin
Sódóma. Heiti myndarinnar er öf-
ugmæli. Þar er enginn vondur í
raun og veru og varla neitt synd-
ugur að marki. Bófarnir eru
mestu meinleysisgrey, treggáfaðir,
álappalegir, kómískir og saídausir
sprellikallar. Allt er þetta hálfgert
skrípó; varla skopstæling á einu
eða neinu, heldur eru þessir und-
irheimar uppfullir af frekar góð-
látlegum aulahúmor sem vissu-
lega getur verið ansi hlægilegur,
oftastnær.
Útkoman er lítil, fyndin mynd
sem varla er ætlað að vera neitt
meira en það og þarf heldur ekki
að vera neitt meira en það. Per-
sónurnar eru allar fígúrur, sem
yfirleitt hafa ekki nema svosem
eina hlið; þær hendast á milli at-
burða og uppákoma, sem eru oft
hlægilega afkáralegar og nógu
sniðugar til að minna ekki um of á
áramótaskaup eða lífs-myndir
Þráins Bertelssonar.
f sumum atriðum er þó ekki al-
veg örgrannt um að Þráinn og al-
þýðukómedíurnar hans gangi aff-
ur.
Aðalhugmyndin sem öll sögu-
fléttan byggir á (ferð söguhetj-
unnar um undirheima í leit að
fjarstýringu móður sinnar) er
fjarskalega glúrin; hún er eins og
bindiefni sem heldur myndinni
saman og kemur í veg fyrir að hún
verði losaraleg, eins og er off hætt
við þegar tekur að líða á gaman-
myndir. Hins vegar er hugmyndin
mátulega uppurin í lokin. Myndin
hefði varla mátt vera mínútunni
lengri.
Frá tæknilegri hlið er varla yfir
neinu að kvarta og full ástæða til
að hrósa leikurum. Þeir fara flestir
örugglegar og betur með hlutverk
sín en í öðrum nýlegum íslensk-
um bíómyndum, jafnvel þótt í
hlut eigi óvant fólk. Fyrir það er
líklega rétt að hrósa leikstjóran-
um.
Það eru gerðar mildar vænting-
ar til Óskars Jónassonar. Að sumu
leyti byggjast þær á smámyndum
sem hann gerði með Oxsmá-
hópnum sem einu sinni var, að
öðru leyti á orðsporinu einu sam-
an. Það er ekkert í Sódómu
Reykjavík sem bendir til annars
en að Óskar geti staðið undir
væntingunum, þótt að vissu leyti
sanni hann kannski ekki annað
með myndinni en að hann getur
verið sniðugur.
Egill Helgason
/ strœtinu...
STRÆTI
EFTIR
JIM CARTWRIGHT
I SMfÐAVERKSTÆÐI ÞJÓÐLEIK-
HÚSSINS
LEIKSTJÓRI
GUÐJÓN PEDERSEN
Hvað er leikritið og hvað
er sýningin? Fyrir fólk
sem ekki þekkir til leik-
húsvinnu er oft erfitt að skilja
þarna á milli. Þau eru mýmörg
dæmin sem við þekkjum af leiðin-
legum og lélegum sýningum á
góðum leikritum. Hitt er fágætara
þótt það sé vissulega til að maður
sjái góðar sýningar á lélegum leik-
ritum.
Til eru reyndar þeir sem segja
að það síðarnefnda sé misskiln-
ingur því að hvað sem leikrit sé
ómerkilegt sem texti, þá sé eini
raunhæfi mælikvarðinn á það
sem leikrit hvað hægt er að gera
góða leiksýningu með það sem
grunn.
Stræti er tvímælalaust leikrit
sem gefur leikhúsfólkinu mikla
möguleika til að sýna listir sínar,
sérstaklega leikurunum. Það fjall-
ar um atvinnuleysingja og undir-
málsfólk í breskri iðnaðarborg.
Þarna er hver persónan annarri
skrautlegri og okkur er gefin inn-
sýn í líf þeirra með stuttum svip-
myndum. Um eiginlega fram-
vindu er ekki að ræða, nema þá að
klukkan gengur frá því árla kvölds
þar til síðla nætur. Það er teiknuð
upp mynd af ástandi fyrir áhorf-
andann.
Sagt er að vegna aukins at-
vinnuleysis hér á landi eigi þetta
leikrit erindi til okkar, en mér er
það til efs. Ef það á erindi til okkar
er það af því að þarna eru sann-
ferðugar mannlýsingar (þótt
dregnar séu sterkum dráttum) og
svo er að þessu hin besta skemmt-
un, sem sumum finnst nóg í sjálfú
sér. Ekki er þó laust við að maður
verði eilítið þreyttur á köflum og
það hefði verið til bóta að kippa út
nokkrum atriðum — það eina
sem hefði rénað við það er hin
„félagsffæðilega breidd“.
Það er auðskiljanlegt af hverju
Stræti er víðleikið verk. Þarna eru
mjög mörg skemmtileg hlutverk,
sem yndislegt er fyrir leikara að
spreyta sig á. Og útkoman í þess-
ari sýningu Þjóðleikhússins er eft-
ir því. Þetta er leikhús sem bragð
erað.
Guðjón Pedersen leikstjóri fer
skemmtilega leið. Hann keyrir
upp groddaskapinn og menning-
arleysið og smekkleysið sem fólk-
ið býr við og stillir þar allt saman;
leik, tónlist og leikmynd. Grétar
Reynisson gerir hér sína fyrstu
leikmynd um langt skeið sem ekki
er byggð á hreinum formum flat-
armálsffæðinnar og er það ágætis
tilbreyting.
Þessi sýning er gott dæmi um
það hve stílfærður og stór leikur
fer vel á sviði. Sú tilhneiging að
allir séu „eðlilegir“ á leiksviði, eins
og tíðkast í kvikmyndum, er sem
betur fer mjög á undanhaldi. Leik-
ararnir smyrja vel á, en ævinlega
með sannleika persónunnar og at-
burðarins sem fastan grunn. Út-
koman; grátleg og sprenghlægileg
blanda.
Hér gefúr að líta leiklist í hæsta
gæðaflokki. Það sem Kristbjörg
Kjeld gerir í þessari sýningu er
magnað, svo maður nefni það al-
besta. Maður sér ekki betri leik
annars staðar á byggðu bóli. Hinir
leikararnir eru líka hver öðrum
betri: Baltasar Kormákur, Edda
Heiðrún Backman, Róbert Arn-
finnsson, Ingvar Sigurðsson...
Það er langt síðan ég hef heyrt
jafnlangvinnt lófatak að leiksýn-
ingu lokinni.
Lárus Ýmir Óskarsson
Náttúru-
spekingur
óreiðunnar
JÓHANN EYFELLS
LISTASAFNI (SLANDS
OG GALLERI11
Sýningarnar á verkum
Jóhanns Eyfells í Lista-
safhinu og Galleríi einn
einn eru opinberun, ekki aðeins
vegna þess að nú gefst okkur loks
tækifæri til að sjá verk hans í öllu
sínu veldi, heldur einnig vegna
þess að þær staðfesta að hann er
einn allra fremsti listamaður fs-
lendinga í dag og einn mesti
skúlptúristi af íslensku bergi brot-
inn ffá upphafi.
Á sýningunum tveimur má sjá
verk sem spanna tímabiiið frá
1960 ffam á þetta ár, þær gefa því
gott yfirlit yfir feril Jóhanns. Af
þessu yfirliti að dæma þá sést vel
að þau hafa haldið sérstæðum
svip nánast ffá upphafi, eins og af
úfnu nýstorknuðu hrauni. Margir
ættu að kannast við gisna hrauka,
sem standa fyrir ffaman Kjarvals-
staði og Listasaftiið, og líkjast sér-
kennilegum apalhraunmyndun-
um. Jóhann hefur alla tíð haldið
sig við svipaðar vinnuaðferðir, en
hann hefur síður en svo staðnað,
eins og nýjustu verkin á sýning-
unni sanna, t.d. „Flatt sem flatt
sem teningur". Því er raðað sam-
an úr fjórum jafnhliða flötum,
sem eru flatir en langt frá þvf að
vera sléttir, reyndar eins hrjúfir og
gljúpir og hægt er að vera án þess
að þeir hætti að vera flatir. En við-
fangsefni Jóhanns eru ekki sér-
kenni íslensks landslags, jafnvel
þótt verkin minni okkur á hraun-
myndanir. fslensk náttúra hefur
verið honum útgangspunktur til
að nálgast þá náttúrukrafta sem
eru alls staðar, alltaf. Hann hefur
ekki áhuga á því hvernig fjallið lít-
ur út heldur hvernig það varð til.
Áhugi hans beinist að estetík
Stórahvells frekar en Þingvalla-
hrauns.
Að baki þessum verkum býr
ákveðin hugsun, náttúruspeki
vildi ég kalla hana. Hún virðist
ákaflega torræð, einkum vegna
sérkennilegrar nýyrðasköpunar
Jóhanns. En eftir nokkrar vanga-
veltur sýnist mér að þarna séu á
ferðinni hugmyndir sem megi
rekja aftur til upphafs vísindalegr-
ar hugsunar hjá forn-Grikkjum,
sem í stuttu máli má lýsa þannig:
veruleiki skynjunarinnar er ein
allsherjar óreiða, og eina skipulag-
ið í heiminum er að finna í hugs-
un manna og notkun á táknum og
tungumáli. Þannig eru ferningar
og sléttir fletir ekki náttúrufyrir-
bæri í strangasta skilningi, heldur
aðferð okkar til að flokka og koma
skipulagi á fyrirbærin, til að auð-
velda okkur að ná valdi yfir að-
stæðum okkar. „Varanleg"
grunnform, eins og hringur, þrí-
hyrningur og femingur, eru notuð
í verkunum sem rammi utan um
síbreytilegar og smásæjar málm-
slettur, sem endurspegla hverfúl-
leika efnisheimsins. Jóhann stillir
upp ákveðnum andstæðum: nátt-
úru og tungumáli, hendingu og
nauðsyn, tíma og orku, í þeim til-
gangi að gera okkur næm fyrir
kraftbirtingu óreiðunnar.
Hugmyndir Jóhanns koma
skýrast fram í seinni málmverk-
unum og pappírs- og tausamfell-
unum svokölluðu. Þau eiga lítið
sameiginlegt með handahófs-
kenndum efnis- og formtilraun-
um abstraktlistarinnar eins og
hún birtist t.d. í „Art InformeT'.
En málmverkin virðast kannski í
augum sumra vera gamaldags
vegna þess að þau eru ekki stað-
bundin, eins og svo algengt er
með skúlptúrlist í dag, vinna ekki
með rýmið, eins og sagt er. En Jó-
hann bindur sig ekki við víddir
sýningarsalarins, hann sækist eftir
því að gera okkur næm fyrir ör-
víddum sameindanna jafnt sem
óravíddum himintunglanna.
Gunnar J. Árnason
„Hérgefur að líta leiklist í
hœsta gæðaflokki. Það sem
Kristbjörg Kjeld gerir íþess-
| ari sýningu er magnað, svo
maður nefniþað albesta.
Csér ekki betri leik
> staðar á byggðu
bóli.u
LÁRUS ÝMIR ÓSKARSSON