Morgunblaðið - 02.05.2004, Blaðsíða 27

háttaða reynslu sem leikstjóri og dramatúrg.
„Ég bjó auðvitað að reynslu minni úr Iðnó,
en þar höfðum við gert ívið meiri kröfur í verk-
efnavali en áður hafði tíðkast, sýningum hafði
fjölgað, ný innlend leikritun var æ stærri þátt-
ur í starfseminni og áhorfendum hafði fjölgað
mikið. Ég vildi halda áfram á þeirri braut,
leggja meiri áherslu á innlenda leikritun en
Þjóðleikhúsið hafði áður gert og efla hana.
Þjóðleikhúsið hafði vitaskuld sinnt íslenskri
leikritun og stundum tekist ágætlega en stefn-
an var aldrei mjög markviss. Ég vildi að okkar
leikritun yrði talsvert veigameiri þáttur á
verkefnaskránni en áður.“ (Mbl. 20.4. 2000.)
Sveinn dró ekki dul á þá skoðun sína að í
Þjóðleikhúsinu skyldi vera fjölbreytt úrval
sýninga. Hann hélt í rauninni áfram þeirri
stefnu sem Guðlaugur hafði mótað í skjóli
Þjóðleikhúslaganna. Skoðun Sveins var þó
byggð á upplýstri afstöðu, en ekki vegna þess
að honum datt engin önnur leið í hug.
„Oft heyrðist sú gagnrýni að verkefnavalið
væri eins og kalt borð. Uppi var krafa um sér-
hæfðara verkefnaval, en ég taldi slíkt ekki
æskilegt fyrir þjóðleikhús og þótti brýnt að
taka mið af samfélaginu. Áhorfendur eiga
kröfu á fjölbreytni og þó svo að einhver hafi til-
tölulega þröngan smekk, er ekki þar með sagt
að sá einstaklingur eigi í krafti opinberra
styrkja að þröngva honum upp á almenning.“
(Mbl. 20.4. 2000.)
Sveinn tróð þó nýjar listrænar slóðir og
lagði m.a. áherslu á hópvinnu og merkasta
sýningin sem það skilaði var Ínúk en einnig má
nefna Grænjaxla sem varð geysilega vinsæl.
Sveinn átti einnig frumkvæði að því að Íslenski
dansflokkurinn var stofnaður og verður hon-
um seint fullþökkuð sú gjörð. Frumflutningur
á íslenskum óperum heyrði einnig til nýmæla
undir stjórn Sveins, Þrymskviða og Silki-
tromman fæddust á þeim árum, en ekki varð
framhald á þeirri braut undir stjórn Gísla Al-
freðssonar sem tók við af Sveini árið 1983.
Sveinn sýndi einnig dirfsku í vali á listamönn-
um, ungir leikarar og leikstjórar fengu lang-
þráð tækifæri og frumflutningur íslenskra
leikrita varð að reglulegum viðburðum.
Gísli Alfreðsson 1983—1991
Gísli hafði verið leikari við Þjóðleikhúsið í 22
ár þegar þarna var komið sögu en hann hafði
einnig verið öflugur málsvari leikara í kjara-
baráttu þeirra í starfi sínu sem formaður Fé-
lags íslenskra leikara. Hann lagði megin-
áherslu á endurnýjun tæknilegs búnaðar
leikhússins sem sannarlega var löngu tímabær
og einnig gekk leikhúsið í gegnum viðamiklar
endurbætur og breytingar í tíð hans. Hann átti
einnig stóran þátt í að leikhúsið fékk íþrótta-
hús Jóns Þorsteinssonar við Lindargötu til af-
nota og þar var innréttað Litlasvið leikhússins
og æfingasalur fyrir stórasvið, auk skrifstofu-
rýmis.
„Nú, allt þetta, hljóðkerfi, ljósakerfi, tölvu-
væðing, endurbygging og flutningur skrifstof-
unnar tók nánast allan minn tíma og ég hafði
minni tök á að sinna hinni listrænu hlið en
æskilegt hefði verið. Ég naut þess að hafa gott
samstarfsfólk varðandi hinn listræna þátt
rekstrarins og treysti mjög á það fólk.“ (Mbl.
20.4. 2000.)
Listrænt yfirbragð Þjóðleikhússins í tíð
Gísla var af þessum sökum fremur óljóst.
Hann hélt í meginatriðum áfram á þeirri braut
sem lögð hafði verið en þó var eitt sem ein-
kenndi þetta tímabil umfram annað. Söngleik-
ir urðu nær árviss viðburður í leikhúsinu og
nægir að nefna Gæja og píur, Chicago,
Vesalingana og Söngvaseið til að rifja upp
þessi ár í Þjóðleikhúsinu. Segja má að þar hafi
verið lagður grunnur að þeirri söngleikjahefð
sem orðin er föst í sessi og er það leikhúsform
sem notið hefur hvað mestrar fjöldahylli hér-
lendis á undanförnum árum.
Stefán Baldursson 1991—2004
Stefán Baldursson tók við Þjóðleikhúsinu í
ársbyrjun 1991 eftir að leikhúsfólk hafði fylkt
sér um hann og skorað á menntamálaráðherra
að skipa hann í embættið. Rifjaðist þá upp að
ráðningar þeirra Sveins og Gísla höfðu gengið
nokkuð hljóðlega fyrir sig en leikhúsfólki þótti
nokkuð við liggja að reyndur leikhúsmaður
tæki við leikhúsinu fremur en einstaklingur úr
öðrum geira samfélagsins. Stefán hafði verið
leikhússtjóri Leikfélags Reykjavíkur í Iðnó frá
1980–1988 og árin þar á eftir sinnt leikstjórn á
Íslandi og á Norðurlöndunum. Hann dró enga
dul á þær fyrirætlanir sínar að breyta skipan
leikhópsins við Þjóðleikhúsið og þar væri end-
urnýjunar þörf. Naut hann breiðs stuðnings
leikhúsfólks við þær áætlanir. Þegar á hólminn
var komið gekk þetta ekki þrautalaust fyrir sig
enda eitt að taka undir þau almennu sjónarmið
að nauðsyn væri á hreyfanleika í röðum fast-
ráðinna listamanna við leikhúsið og annað að
fá uppsagnarbréf í hendur.
„Mér fannst brýnt að breyta þeirri ímynd
sem Þjóðleikhúsið hafði. Eitt markmið var að
virkja nýja kynslóð af leikhúsfólki, enda yngsti
fastráðni leikarinn þá kominn vel á fertugs-
aldur. Hér var fyrir stór hópur af reyndu og
hæfileikaríku listafólki, en við óbreyttar að-
stæður var erfitt að gefa yngstu kynslóðinni
tækifæri sem gerðu hana hæfa til að standa
jafnfætis hinum. Þess vegna breytti ég sam-
setningu leikhópsins og réð sex unga leikara.
Þess fólki tefldi ég fram á næstu misserum í
burðarhlutverkum. Árangurinn kom mjög
fljótt í ljós. Ákvörðun mín vakti mikið umtal og
fjaðrafok, en ég held að þeir sem gagnrýndu
þetta hafi séð á næstu árum að þetta var nauð-
synlegt.
[…]Tveir leikstjórar höfðu verið fastráðnir,
báðir unnið hér lengi og oft skilað frábærri
vinnu, en það var almennur vilji, ekki síst með-
al leikhúsfólks, að meiri hreyfing væri á leik-
stjórasamningum við leikhúsið. Þessu breytti
ég og hef haft tvo til þrjá fastráðna leikstjóra í
eitt til þrjú leikár í senn.“ (Mbl. 20.4. 2000.)
Nokkur atriði hafa einkennt listræna stjórn
Stefáns Baldurssonar. Leikarar hafa blómstr-
að í tíð hans og einstaklingar í þeirra röðum
fengið á sig eins konar „stjörnustimpil“. Þar
eiga breyttar áherslur í dægurfjölmiðlun og
tíðaranda almennt eflaust stóran þátt. Leik-
stjórinn Rimas Tuminas frá Litháen setti
mark sitt á heila kynslóð leikara og leikstjóra
með rómuðum og stundum umdeildum sýn-
ingum sínum um miðjan tíunda áratuginn.
Áhrif Stefáns Baldurssonar sem þjóðleikhús-
stjóra á þróun íslenskrar leiklistar eru hvað
sterkust þar. „Hann (Rimas Tuminas) hefur
haft ótrúleg áhrif á íslenskt leikhús með verk-
efnum sínum hér. Maður finnar það á yngstu
kynslóð listamanna sem hafa starfað með hon-
um eða bara horft á sýningarnar hans. Hans
vinna og viðhorf hafa skilað sér inn í íslenskan
leikhúsheim.“ (Mbl. 20.4. 2000)
Í verkefnavali hefur í tíð Stefáns verið lögð
nokkuð jöfn áhersla á frumflutning íslenskra
leikrita svo og sígildra verkefna, söngleikja og
erlendra samtímaverka. Þetta er í sjálfu sér
kunnugleg blanda og samkvæm þeirri stefnu
sem Sveinn Einarsson orðar hér að framan. Í
rauninni sú stefna sem fylgt hefur verið frá
upphafi og í samræmi við þá forskrift sem
Þjóðleikhúsinu var upphaflega sett í lögunum
frá 1947 og hefur lítið breyst þrátt fyrir endur-
skoðun laganna í tvígang. Þjóðleikhúsið er í
þeim skilningi barn síns tíma og tímabært að
endurskoða frá grunni hlutverk þess og til-
gang í gerbreyttu samfélagi, þar sem afþrey-
ing og listsköpun í daglegu lífi fólks gegnir
mun fjölþættara og veigameira hlutverki en á
því herrans ári 1950.
havar@mbl.is
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 2. MAÍ 2004 27
Heimagisting á besta stað í bænum. Býður alla Íslendinga velkomna.
Geymið auglýsinguna.
www.lavilla.dk
sími 004532975530 • gsm 004528488905
Kaupmannahöfn - La Villa
Vilt þú styrkja eitt eða eiri íslensk börn til vikudvalar í sumarbúðir 2004?
Ef svarið er játandi þá leggur þú inn á reikning 101-26-66090 í Lands-
bankanum eða á reikning 0546-26-6609 í Íslandsbanka.
Eitt barn 27.000 kr. í Vindáshlíð, tvö börn 54.000 kr. í Vatnaskóg.
Bókhald verkefnisins verður gert opinbert í lokin.
Með sumarkveðju,
Fjölskylduhjáp Íslands
í þágu þeirra sem minna mega sín.
Íslendingar lítum okkur nær
S
kr
ým
ir
h
ö
n
n
u
n
2
0
0
4
Eldaskálinn
Brautarholti 3
105 Reykjavík
Sími: 562 1420
www.invita.com
Opið hús: laugardag kl. 10 - 16sunnudag kl. 11 - 15
50–55% AFSLÁTTUR AF
SÝNINGARINNRÉTTINGUM
Rýmum fyrir
nýjum eldhús-
og baðinn-
réttingum
…er með gjöfina