Morgunblaðið - 02.05.2004, Blaðsíða 47

MINNINGAR
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 2. MAÍ 2004 47
ensku og sögu frá Háskóla Íslands
1970 og vann eftir það við útgáfur
bóka og ritstörf. Einar var margfróð-
ur og skemmtilegur, léttur í lund og
sá oft broslegu hliðarnar á tilverunni,
þó að hann væri skapmaður. Hann
hafði ríka réttlætiskennd og var
mannvinur. Þegar Einar tók að sér
ritun Sögu Stýrimannaskólans hafði
hann orðið umtalsverða reynslu sem
rithöfundur. Hann var ritstjóri bóka-
flokksins „Reykjavík – Sögustaður
við Sund“ í samvinnu við Pál Líndal,
sem ritaði að mestu þrjú fyrstu bind-
in. Einar ritaði fjórða og síðasta bind-
ið, sem var Lykilbók og Annáll
Reykjavíkur: forsaga frá landnámstíð
og síðan annáll hvert ár frá 1786 til
1986. Bókin kom út árið 1989. Einnig
ritaði Einar um Reykjavíkurflugvöll í
III. bindi. Samstarfsmenn Einars í
þessu mikla og merka ritverki voru,
auk Páls Líndals, Ásgeir S. Björnsson
og Örlygur Hálfdánarson. Einar rit-
stýrði einnig „Akureyri, höfuðborg
hins bjarta norðurs“ og starfaði hjá
Bókaútgáfunni Erni & Örlygi við
„Ensk-íslensku orðabókina“ og „Ís-
lensku alfræðiorðabókina“, og var
annar af myndaritstjórum þess mikla
ritverks, en myndirnar eru að mörgu
leyti sterkasta hlið alfræðiorðabókar-
innar. Einar var vandvirkur höfund-
ur, sem lagði sig fram. Hann sýndi
mikla elju við heimildasöfnun, þegar
hann ritaði Sögu Stýrimannaskólans
og kryddaði vandaða frásögn af skóla-
lífinu hvert ár með skemmtilegum
frásögnum úr lífi nemenda og starfi
þeirra á sjónum. Var þar fléttað sam-
an atvinnu- og skólasögu, en samtals
varð bókin nærri 600 blaðsíður. Þegar
þessu verki var lokið árið 1993 ritaði
hann bókina „Mannslíf í húfi“, sögu
Slysavarnafélags Íslands, sem Mál og
mynd gaf út 2001. Þegar hann féll frá
hafði hann að mestu ritað sögu björg-
unarsveita og félagsdeilda Slysa-
varnafélags Íslands og Landsbjargar
úti um landið. Þegar því yrði lokið
hafði hann enn frekari landvinninga í
huga. Fráfall Einars S Arnalds er því
mikill mannskaði. Auk þeirra ritverka
sem hér eru nefnd sá hann ásamt Ei-
ríki Jónssyni um Lykilbók eða nafna-
skrá annála frá 1400 til 1800 og Hið ís-
lenska bókmenntafélag gaf út á
árunum 1998 – 2002. Af þessu sést
hvað Einar var afkastamikill og
vinnusamur og varð hann þó að ganga
í gegnum mikil veikindi.
Einar Arnalds haslaði sér völl í túni
Braga og fetaði þar í fótspor forfeðra
sinna, Einars H. Kvarans skálds og
Ara Arnalds sýslumanns, sem á sinni
tíð voru, hvor á sínu sviði, þekktir rit-
höfundar. Að loknu miklu stríði við
þann sama sjúkdóm sem að lokum
dró Einar til dauða, en gaf honum
nokkurra ára stundarfrið, kom út eft-
ir hann, haustið 2001, ljóðabók sem
hann nefndi „Lífsvilja“. Þar lýsti hann
„Úr álögum á Eyjahafi“ og brá upp
skáldlegum lýsingum. Þar segir hann
m.a.:
„Erfiðleikar!
Hverfa á milli deyjandi depla
á festingunni.“
Og síðar: „Rökkurskuggar flýja
sólarsæinn.“
Það var því miður aðeins í tvö ár,
sem þeir rökkurskuggar voru fjarri
Einari.
Frá því Einar hóf vinnu við ritun
Sögu Stýrimannaskólans haustið
1989 og til vors 2003, hafði hann
vinnuaðstöðu í Sjómannaskólanum.
Hann varð sem einn af kennara- og
starfsliði Stýrimannaskólans í
Reykjavík. Í fjöldamörg ár var hann
ritari á öllum skólanefndarfundum
Stýrimannaskólans, nákvæmur og
gagnorður í ritun fundargerða, og hin
síðari ár var hann einnig ritari skóla-
nefndarfunda Vélskóla Íslands. Okk-
ar á milli hét Einar því „Scriba schol-
aris“ – Skólaritari“ og lét sér vel líka.
Vera Einars í Sjómannaskólanum
var okkur öllum sem kynntust honum
sérstakt ánægjuefni, en glaðlegt við-
mót hans og áhugi smituðu út frá sér.
Einar Arnalds hafði jákvæð og hvetj-
andi áhrif á umhverfi sitt. Oft leit
hann við á skrifstofunni hjá mér, en
báðir höfðum við áhuga á sögu og
fornmenntum. Við göntuðumst þá og
ræddum í gamni og alvöru um að fara
einhvern tíma saman í spor þeirra
gömlu til Rómar. Sú ferð verður því
miður aldrei farin með Einari S. Arn-
alds. Við gleymdum þá eins og oftast,
að einn hinna gömlu orðskviða hljóð-
ar: „Memento mori“ – „minnstu dauð-
ans“. Hann sótti vin minn, Einar,
vægðarlaus og allt of fljótt.
Við sem kynntumst Einari S. Arn-
alds eigum minningar um góðan og
eftirminnilegan samferðamann, sem
var drengur góður og hvers manns
hugljúfi.
Hann unni fjölskyldu sinni, eigin-
konu og börnum og saman áttu þau
áhugamál í sönglist og öðru menning-
arstarfi.
Við Anika vottum eftirlifandi eig-
inkonu Einars, Sigrúnu Jóhannsdótt-
ur og dætrum þeirra, svo og aldraðri
móður, Ásdísi Arnalds, og allri fjöl-
skyldu og venslafólki, innilega samúð
vegna andláts Einars S. Arnalds.
Blessuð sé minning hans.
Guðjón Ármann Eyjólfsson.
Það er svo tæpt að trúa heimsins glaumi,
því táradöggvar falla stundum skjótt,
og vinir berast burt á tímans straumi,
og blómin fölna á einni hélunótt. –
Því er oss best að forðast raup og reiði
og rjúfa hvorki tryggð né vinarkoss,
en ef við sjáum sólskinsblett í heiði
að setjast allir þar og gleðja oss.
(J. Hall.)
Oft sungum við bekkjarbræður
„Hvað er svo glatt“ eftir Jónas og þá
oftast fyrsta erindi kvæðisins. „Tára-
döggvar“ og „fölnandi blóm“ voru
fjarri hugum okkar þó erindið væri
prentað í söngbók menntaskólanema.
Í dag, er við kveðjum kæran bekkj-
arbróður, Einar Arnalds, hinstu
kveðju, leita þessar gömlu ljóðlínur á
hugann 34 árum eftir að við settum
upp hvítu kollana og kvöddum gamla
skólann okkar.
Margs er að minnast úr Mennta-
skólanum. Bekkjarandinn var góður
og bræðraböndin traust, grunnur að
ævilangri vináttu. Þar var Einar allt í
öllu, glaður og góður félagi. Hann lifði
fyrir bekkinn og í bekknum.
En við vorum í skóla til að læra.
Einar var bókhneigður eins og hann
átti ættir til, í fjórða lið kominn af Ein-
ari H. Kvaran og ekki laust við að
Einar væri stoltur af nafna sínum og
langafa; kom enda snemma í ljós að
Einar var vel ritfær og með bestu
mönnum í íslenskum stíl. Hafði hann
yndi af að segja frá og sneri þá gjarn-
an háfleygum orðskviðum, sem kenn-
arinn lagði fyrir sem ritgerðarefni, í
vel samda skemmtisögu. Einar var
húmanisti að upplagi, góður mála-
maður og áhugasamur um listir og
sagnfræði, greinar sem hann lagði
fyrir sig í háskóla og gerði að ævi-
starfi.
Eftir að hafa snarað „mens sana in
corpore sano“ hjá Þórði Erni í latínu
var hlaupið út í skólaportið í löngu frí-
mínútunum og sparkað bolta til þess
að orðið mætti rætast. Þar var Einar
framarlega í flokki, kvikur og grann-
ur, traustur leikmaður í vörn og sókn.
Hringt var inn og hófst nú tími í sögu
hjá Skúla Þórðarsyni magister sem
hlýddi Einari og okkur hinum yfir um
ferðir Alexanders mikla austur fyrir
Indus og um Búrgúndarríkið. Kímni-
gáfu Einars var við brugðið. Við erum
í dönsku hjá Bodil Sahn. Einar kemur
upp í „Kammerad Knud“. Þar segir af
Knud Rasmussen og félögum á hjara
veraldar í Thule. Knud hélt lífi í
mannskapnum með skemmtilegheit-
um, „satte kulør på livet“ eða „litaði á
sér mittið“ eins og Einar snaraði
þessu svo eftirminnilega.
Utan skólans var Einar „primus
inter pares“. Fínt þótti að fá sér neðan
í því á laugardagskvöldum. Var þá
stundum knúið dyra á Stýrimanna-
stíg 3, æskuheimili Einars, og jafnvel
heilum menntaskólabekk hleypt inn
og upp á háaloft þar sem Einar réð
ríkjum. Flestir höfðu söngolíu með-
ferðis í pyttlu innan klæða og brátt
ómaði Gaudeamus, O alte Burschen-
herrlichkeit og Hvað er svo glatt um
gömlu götuna þar sem Einar fæddist
og sleit barnsskónum forðum daga.
En „vinir berast burt á tímans
straumi“ – Fyrir tæpum fjórum árum
fylgdum við kærum bekkjarbróður,
Sigurði Einarssyni, til grafar. Í annað
sinn heggur dauðinn skarð í okkar
raðir. Einar Arnalds er allur, langt
um aldur fram. Hann var drengur
góður. Við flytjum fjölskyldu Einars,
eftirlifandi móður, eiginkonu, dætrum
og bræðrum, okkar innilegustu sam-
úðarkveðjur. Vale amice –
Bekkjarbræður 6. B, MR 1970.
Það var í október síðastliðnum að
ég heyrði fyrst af Einari í gegnum
manninn minn, Þorvald. Þeir kynnt-
ust á 11-G á Landspítalanum. Í fyrstu
veitti ég þessum kunningsskap litla
eftirtekt þar til að maðurinn minn
sagðist hafa lesið ljóð Einars Lífsvilja
og sagði þau lýsa sinni sjúkdóms-
reynslu líka. Ég varð mjög hissa því
það hlaut að vera einstök manneskja
sem fékk manninn minn til að lesa
ljóð. Það leið ekki á löngu þar til við
Einar vorum kynnt. Hann var alltaf
léttur í lund, ræddi glettnislega um
lífið og tilveruna þegar við hittumst. Á
sinn ljúfa hátt reyndi Einar að miðla
okkur hjónum af reynslu sinni og
hjálpa okkur í gegnum baráttuna við
þennan illvíga sjúkdóm. Hann sá oft
spaugilegar hliðar á annars grátleg-
um örlögum eins og þegar þeir fé-
lagar stóðu báðir frammi fyrir að fá
lyfjabrunn í höfuðið. Einar fór á und-
an í aðgerðina og um leið og hann
komst á fætur kom hann til Þorvalds,
lét hann vita að þetta hefði ekki verið
nokkurt mál og stofnaði klúbbinn
Einhyrningafélagið. Hann væri eini
meðlimurinn en Þorvaldur væri vel-
kominn í félagsskapinn um leið og
hann væri búinn í aðgerð. Þá skírði
Einar lyfjabrunninn Mímisbrunn og
þar með var það orðið gott að fá í
viskubrunninn.
Ég og drengirnir mínir þökkum
fyrir að hafa fengið að kynnast Einari,
hörmum hversu stuttur sá tími var en
erum þess fullviss að nú sé búið að
setja fund í Einhyrningafélaginu á
himnum.
Einar kynnti okkur fyrir konu
sinni, henni Sigrúnu, sem hefur barist
með manninum sínum á sinn hógværa
og ljúfa hátt. Baráttunni er ekki lokið,
hún og dætur þeirra, Dagný, Ólöf og
Klara, þurfa að finna veginn til fram-
tíðarinnar sem verður ekki auðvelt án
Einars.
Megið þið finna styrk og þrek í bar-
áttunni framundan.
Guðfinna Emma, Ágúst og Emil.
Það var í upphafi níunda áratugar
síðustu aldar að fyrirtæki mitt, Örn
og Örlygur, réðst í útgáfu hinnar
miklu Ensk-íslensku orðabókar.
Verkefnið var erfitt og umfangsmikið
og gerði kröfur til annarra og agaðri
vinnubragða en áður höfðu þekkst í
íslenskri bókaútgáfu. Það var gæfa
fyrirtækisins að fá til starfans fólk
sem gerði sér grein fyrir mikilvægi
verksins og þeirri ábyrgð sem á herð-
um þess hvíldi. Fólk sem hafði hæfi-
leika og metnað til að gera bókina
þannig úr garði að hún yrði hlífi-
skjöldur til varnar íslenskri tungu,
einn þáttur í því að ástkæra, ylhýra
málið héldi áfram að hljóma, héldi
áfram að vera lifandi og sækti styrk í
uppruna sinn og lagaði sig með eðli-
legum hætti að breyttum tímum. Það
var á þessum tímamótum sem Einar
S. Arnalds kom til starfa hjá fyrirtæk-
inu og átti sinn þátt í verkinu. Hann
vann þar við prófarkalestur og sam-
ræmingu og lestur flettiorða. Brátt
kom í ljós að Einar var einstaklega
vandvirkur og athugull og lét ekkert
frá sér fara fyrr en hvert atriði hafði
verið skoðað og kannað til hlítar.
Þegar ég vann að útgáfu ritverks-
ins Landið þitt – Ísland hafði ég feng-
ið þann sjóðfróða mann, Pál Líndal, til
að taka saman ítarlegan kafla um
Reykjavík, þar sem efninu var skipað
með nýstárlegum hætti í stafrófsröð.
Uppsláttarorðin voru götu- og húsa-
heiti og örnefni innan borgarlandsins.
Þetta mæltist vel fyrir og ég varð
fljótlega ákveðinn í að gefa út ítarleg-
an bókaflokk um sögu og sérkenni
Reykjavíkur, þar sem efninu væri
skipað með svipuðum hætti. Páll tók
efnið saman en óskaði þess að fenginn
yrði sérstakur ritstjóri sem vekti yfir
kerfisbindingunni og öllu innra sam-
ræmi. Einar var ráðinn ritstjóri og
gerði hann fljótlega tillögur að enn
fullkomnari kerfisbindingu þar sem
götunöfn og húsnúmer yrðu aðallyk-
illinn að niðurröðun efnis. Bindin urðu
fjögur, þar af þrjú frá hendi Páls Lín-
dals, en fjórða og síðasta bindið, Lyk-
ilbókina, tók Einar saman. Reykjavík-
urbækurnar eru til vitnis um þann
mikla fróðleik um sögu og sérkenni
Reykjavíkur, sem Páll Líndal bjó yfir
og einstæða ritstjórnar- og rithöfund-
arhæfileika Einars S. Arnalds sem
lyftu verkinu í hæðir.
Þegar vinnu við Reykjavíkurbæk-
urnar lauk tóku við störf við útgáfu Ís-
lensku alfræðiorðabókarinnar. Þar
var Einar ritstjóri myndefnis ásamt
Sigmundi Einarssyni. Í bókinni eru
um 4.500 ljósmyndir, kort og töflur,
efni sem sækja þurfti vítt og breitt um
heiminn og krafðist oft mikillar leitar
og eftirgrennslunar.
Reynsla Einars af ritstjórn
Reykjavíkurbókanna gerði hann
sjálfkjörinn til að ritstýra hinu ein-
stæða verki Steindórs Steindórssonar
frá Hlöðum, Akureyri – höfuðborg
hins bjarta norðurs. Steindór gat sök-
um sjúkleika ekki unnið að verkinu
með Einari og Ívari Gissurarsyni,
myndaritstjóra þess, en lýsti ánægju
sinni með þá félaga sem hann hafði
kynnst áður hjá fyrirtækinu.
Hæfileikar Einars voru farnir að
vekja athygli og því var það, að þegar
Guðjón Ármann Eyjólfsson skóla-
meistari ákvað að láta skrifa sögu
Stýrimannaskólans í Reykjavík, þá
falaðist hann eftir Einari til starfans.
Það var mikið verk sem Einar leysti
snilldarlega af hendi, honum og skól-
anum til mikils sóma.
Á þessum árum átti ég sæti í stjórn
Slysavarnafélags Íslands. Þá var farið
að ræða um nauðsyn þess að skrifa
sögu félagsins, deilda þess og björg-
unarsveita. Þegar hér var komið sögu
var Einar búinn að afla sér slíkrar við-
urkenningar á ritvellinum að hann
þótti sjálfsagður til starfans. Eftir
nokkurra ára rannsóknir og skrif kom
svo út saga félagsins sjálfs og hlaut
Einar verðskuldað lof fyrir. Sneri
hann sér þá að því að skrifa sögu
slysavarnadeildanna og björgunar-
sveitanna um allt land. Um svipað
leyti veiktist Einar af þeim banvæna
sjúkdómi sem að lokum varð honum
að aldurtila.
Einar S. Arnalds var vænn og
vammlaus maður. Hlýr, aðgætinn og
tillitssamur við samferðamenn sína.
Hógværð var honum samgróin, sam-
hliða undirliggjandi mildri kímni sem
hann fór vel með en braust fram eins
og sólargeisli þegar minnst varði.
Fjölskylda Einars og aðstandendur
eiga mikils að sakna. Megi minningin
um þennan góða dreng vera þeim sól-
argeisli á erfiðum stundum.
Örlygur Hálfdanarson.
Með nokkrum fátæklegum orðum
kveð ég fyrrum starfsmann minn og
vin Einar Arnalds. Það er erfitt að
sætta sig við það, að maður á besta
aldri sé kallaður héðan burt frá ólokn-
um ætlunarverkum sínum og yndis-
legri fjölskyldu. En stundum verður
lífið öðruvísi en fyrirhugað er og lítt
við ráðið.
Ég hitti Einar fyrst, þegar hann
kom á skrifstofu mína hjá Slysavarna-
félaginu til að ræða hvort hann tæki
að sér að skrifa sögu félagsins. Samn-
ingar tókust og hann kom til starfa.
Það var ekki létt verk að fara í gegn-
um öll þau skjöl, myndir og aðra muni
sem til voru í skjalageymslu og á háa-
lofti höfuðstöðvanna við Grandagarð.
Ýmislegt var til sem hafði verið geymt
allt frá stofnun félagsins árið 1928. Þá
kom sér vel að vera rólegur, yfirveg-
aður og þolinmóður eins og Einar var
alla tíð. Af mikilli natni fór hann í
gegnum hvern skjalakassann á fætur
öðrum og reyndi að gera sér grein
fyrir því hvort bréfið eða skýrslan
hefði sögulegt gildi. Hann nýtti líka
hvert tækifæri á landsþingum og öðr-
um samkomum félagsins til að hitta
menn og ræða við þá almennt um fé-
lagið eða einhverja sérstaka atburði í
sögu þess. Mjög fljótlega kom í ljós,
hversu umfangsmikið verkið var, því
var ákveðið að gefa fyrst út sögu
heildarsamtakanna. Mannslíf í húfi,
saga Slysavarnafélags Íslands, kom
út á afmælisdegi félagsins 27. janúar
2001. Einar vann að því að skrifa sögu
slysavarnadeilda og björgunarsveita
um allt land þegar hann veikist og
entist ekki aldur til að ljúka því verki.
Það var ómetanlegt að hafa Einar á
skrifstofunni, hann var liðtækur á
mörgum sviðum. Þær voru ófáar
skýrslurnar sem hann las yfir, leið-
rétti og betrumbætti. Hann aðstoðaði
við útgáfu á árbókum félagsins og
samdi alla texta við þá muni sem kom-
ið var fyrir á sögusafni félagsins í
Garðinum og opnað var í tengslum við
70 ára afmælið 1998. Það var líka gott
að setjast niður með honum og fá álit
hans á einhverju málefni, sem var í
umræðunni. Hann sá oft aðra hlið á
málinu sem reyndist hið besta innlegg
við lausn mála.
Einar leit á veikindi sín sem verk-
efni sem þyrfti að vinna vel að og
leysa. Það tókst honum í fyrra skiptið
þegar hann glímdi við krabbameinið,
en því miður ekki núna, þrátt fyrir
einlæga trú hans á því að hann yrði
orðinn fullfrískur vorið 2005. Þá ætl-
aði hann að halda útgáfuhátíð og
fagna útkomu bókar með örsögum
þeim sem hann hafði skrifað í veik-
indum sínum í vetur. En kallið kom og
hann lauk ekki ætlunarverki sínu.
Að leiðarlokum þakka ég Einari
samfylgdina, samstarfið og vináttuna
á síðustu árum. Ég sendi Sigrúnu og
dætrum mínar innilegustu samúðar-
kveðjur og bið góðan guð að styðja
þær og styrkja.
Esther Guðmundsdóttir.
Við máttum kallast ungir menn, við
átta sem stofnuðum bókafélagið árið
1986. Stofnunin var samkvæmt áætl-
un okkar um fullorðinsfræðslu,
menntun og skemmtun til langframa.
Og við höfum hist nær mánaðarlega
til að skrafa um bækurnar sem við
lesum og um lífsins gang. Eftir rúm-
lega átján ár og nær tvö hundruð
fundi þykjumst við ýmsu vanir. Við
erum orðnir svo kirfilega miðaldra að
við vitum að það er ekki bara lífið sem
hefur sinn gang, heldur dauðinn líka.
En óneitanlega sitjum við hnípnir og
slegnir við fráfall vinar okkar, Einars
Arnalds.
Einar setti sterkan svip á hópinn,
ekki með yfirlýsingum, stóryrðum
eða hlátrasköllum, heldur með því að
tvinna rólynda en dálítið strákslega
glettni saman við tilfinningu fyrir
verðmætum sem mölur og ryð granda
ekki. Hann beindi hug okkar farsæl-
lega að menntun sem er skemmtileg
og skemmtun sem er menntandi. Sér-
grein hans í samræðu var meðal ann-
ars græskulausar en óborganlegar at-
vikasögur af fólki sem hann á
einhvern óútskýrðan hátt kannaðist
við. En hann var illa heima í dægurs-
lúðri og fjasi.
Einar var vinur í raun, gaf ráð og
aðstoðaði hvarvetna sem hann kom
því við.
Þeir eru margir, innan og utan okk-
ar hóps, sem eiga honum skuld að
gjalda fyrir margháttaða hvatningu
og gjafmildi á eigin tíma. Honum þótti
sælla að gefa en að þiggja.
Hann tókst á við sjúkdóm sinn af
æðrulausum lífsvilja. Okkur finnst
óréttlátt að glæstur sigur hans í þeirri
glímu fyrir nokkrum árum hafi ekki
skilað honum áratugum af góðu lífi.
En Einar sýndi okkur að gleðin yfir
því að vera til hverfur ekki þó að
grimmilega blási á móti. Hann mætti
örlögum sínum aðdáunarlega hug-
hraustur.
Einar var vinmargur. En okkur var
alltaf ljóst að grunnþáttur í tilveru
hans var kærleikur hans til fjölskyldu
sinnar. Um leið og við þökkum Einari
Arnalds samfylgdina sendum við fjöl-
skyldunni hjartanlegustu samúðar-
kveðjur okkar. Blessuð sé minning
hans.
Bókafélagsmenn,
Einar, Guðmundur, Haukur, Ísleifur,
Sigurður, Sigurjón og Valgarður.
 Fleiri minningargreinar um Einar
S. Arnalds bíða birtingar og munu
birtast í blaðinu næstu daga.