Morgunblaðið - 02.05.2004, Blaðsíða 44

MINNINGAR
44 SUNNUDAGUR 2. MAÍ 2004 MORGUNBLAÐIÐ
Fyrir um það bil tíu
árum sagði Þóra mér
frá því þegar hún hitti
Stefán Íslandi í síðasta
sinn. Hún var á leið-
inni á myndlistarsýn-
ingu á Kjarvalsstöðum
og þegar hún kom að dyrum safns-
ins hitti hún Stefán sem var á leið-
inni út. Hann var klæddur dökk-
gráum ullarfrakka og á höfðinu var
fallegur og vandaður hattur, vænt-
anlega einhvers konar heldri
manna höfuðfat. Ég veit reyndar
ekki hversu vel þau þekktust, ég
vissi bara að hún hafði mikið dálæti
á söng hans, en allavega tóku þau
tal saman þarna fyrir utan safnið,
og meðal þess sem þeim fór í milli
var heilsufar Stefáns; hann væri
ekki sérlega hraustur lengur. Eftir
að þau kvöddust staldraði hún svo-
lítið við áður en hún fór inn á safn-
ið, og horfði á eftir söngvaranum
gamla þegar hann gekk í burtu. En
þá, eins og hann vissi að Þóra væri
að horfa á eftir sér, sneri hann sér
við, tók hattinn sinn ofan og hneigði
sig djúpt. Svo var hann víst dáinn
stuttu síðar.
Það var eins og heilt tímaskeið
væri að kveðja mig, man ég að Þóra
sagði við mig. Og núna, þegar Þóra
er sjálf búin að kveðja, eftir að hafa
lifað í tæplega hundrað ár og skilið
eftir sig sterkar minningar í hugum
þeirra sem þekktu hana, er eins og
heilt tímaskeið sé einnig horfið úr
mínu lífi: hinn „virðulegi og gamli“
tími; tími sem mér finnst ég hafa
verið mjög heppinn að hafa fram á
þennan dag tengst í gegnum löng
og góð kynni við Þóru. Ég segi
heppinn, ekki bara vegna þess að
ég hef notið þess að vera í snert-
ingu við þennan gamla tíma sem
ekki er ónýtt að geta flúið í þegar
maður verður þreyttur á nútíman-
um, heldur hef ég líka margoft not-
fært mér í eigin skáldskap þá
óhversdagslegu stemningu sem ég
hef iðulega skynjað í návist Þóru –
þetta andrúmsloft sem var ein-
hvern veginn svo „fínt og sparilegt“
en samt svo afslappað og gott. Og
ekki síst hafa lifandi frásagnir
hennar af fólki og atburðum oft
orðið kveikja að fínum hugmynd-
um. Til dæmis fannst mér oft að
loknum heimsóknum til Þóru að ég
væri eins og nýhlaðinn, að hún –
jafn gömul og hún var – hefði gefið
mér eitthvað nýtt og ferskt til að
spila úr. Enda hafði Þóra einstak-
lega gott minni og mikla frásagn-
argáfu. Það var hreint aðdáunar-
vert hversu mörg mannsnöfn hún
gat grafið upp úr fortíðinni, án þess
að fipast við að púsla þeim saman,
og hvernig löngu liðin atvik voru
ljóslifandi í huga hennar, jafnvel
eitthvað sem maður átti með réttu
að muna sjálfur en var fyrir löngu
búinn að gleyma. En hún var ekki
síður vakandi gagnvart samtíman-
um, til dæmis pólitíkinni og vitleys-
unni þar. Hún var jafnvel forvitin
um samkvæmis- og skemmtanalíf
Íslendinga! „Maður verður að fylgj-
ast jafnt með því háa og lága,“
sagði hún við mig nokkrum vikum
áður en hún dó, og átti þá við fjöl-
miðlana sína tvo: Rás eitt, sem hún
hafði jafnan kveikt á við rúmið hjá
sér, og Séð og heyrt.
Sem hússtýra hjá afa og ömmu,
og síðan allar götur eftir að þau
féllu frá, má segja að Þóra hafi leik-
ið eitt mikilvægasta hlutverkið í
föðurfjölskyldu minni. Það starf
sem hún vann fyrir Stefán afa og
Helgu ömmu, bæði hér heima og í
Kaupmannahöfn, var mikið og óeig-
ingjarnt, og eftir að afi dó, fyrir
rúmum tuttugu árum, var það jafn-
an hjá Þóru, í íbúðinni hennar við
ÞÓRA
JÓNSDÓTTIR
✝ Þóra Jónsdóttirfæddist í Norður-
koti á Kjalarnesi 1.
október 1907. Hún
lést hinn 11. apríl
síðastliðinn og var
útför hennar gerð
frá Dómkirkjunni 21.
apríl.
Kaplaskjólsveginn,
sem fjölskyldur
bræðranna, pabba og
Björns, og Stefán Val-
ur, eða Valli, hittust á
jólum, páskum og við
önnur tækifæri. Ég
finn ennþá ilminn af
heita súkkulaðinu, því
sem aldrei mátti kalla
kakó; það var heitt
súkkulaði. Og þegar
ég hugsa um allt starf-
ið sem Þóra innti af
hendi, og hvað allt var
fínt í kringum hana,
rifjast upp fyrir mér
nokkur orð sem mamma sagði við
mig fyrir fáeinum dögum, eftir að
hún og pabbi höfðu verið í heim-
sókn hjá Þóru á Droplaugarstöðum:
„Það er skrítið að horfa á þessa fínu
og sléttu húð á höndunum hennar
og hugsa um hvað þær hafa unnið
mikið í gegnum tíðina.“
Eflaust á eftir að taka mig smá
tíma að venjast þeirri staðreynd að
ég heimsæki Þóru ekki meir. En
um leið og ég segi það veit ég að í
huganum eiga heimsóknirnar eftir
að verða fleiri, og ég á margoft eftir
að rifja upp hvernig hún hefði orðað
þetta eða hitt og hvernig hún hefði
lýst hinum eða þessum. Ætli ég eigi
ekki líka stundum eftir að ráðfæra
mig við minningu Þóru áður en ég
mynda mér skoðun á þessu eða
hinu. En þó það taki ef til vill svo-
litla stund að venjast því að hún sé
farin var maður auðvitað vel und-
irbúinn fyrir andlát hennar. Ekki
síst vegna þess að undir það síðasta
fannst henni sjálfri vera nóg komið,
og hún sagðist stundum ekkert
skilja í því hvers vegna Guð væri
ekki fyrir löngu búinn að láta senda
eftir sér. En líf hennar varð langt –
við hin í fjölskyldunni vorum farin
að halda að hún myndi lifa okkur
öll! – og sé það rétt hjá henni að
Guð hafi ekki viljað fá hana strax til
sín hefur ástæðan væntanlega verið
sú að honum hefur fundist að heim-
urinn ætti að njóta hennar lengur.
Og þar hafði hann rétt fyrir sér.
Ólíkt Stefáni Íslandi er ég ekki
vanur að ganga með hatt á höfðinu
en í kveðju- og virðingarskyni tek
ég ofan fyrir vinkonu minni Þóru.
Og ef það er rétt að fólk hittist fyrir
hinumegin, eins og segir í kvæðinu,
þá þykist ég vita að auk Helgu
ömmu og Björns frænda sé hún bú-
in að hitta fyrir að minnsta kosti
þrjá Stefána: afa, Valla og söngv-
arann frá Íslandi.
Bragi Ólafsson.
Þóra var ekki fædd með silfur-
skeið í munni og ekki gat móðir
hennar séð henni farborða og var
hún tekin í fóstur af ömmusystur
sinni í móðurætt og manni hennar
sem reyndust litlu stúlkunni ein-
staklega vel. Ekki naut hún þeirra
lengi því þau létust þegar hún var
um fermingu. Þóra minntist fóstur-
foreldra sinna af mikilli virðingu og
hlýju.
Hún hafði löngun til að læra og
sagðist hafa grátið þegar farkenn-
arinn fór af heimilinu. Eftir lát fóst-
urforeldra sinna varð hún að vinna
fyrir sér og var í ýmsum vistum, en
árið 1925 réðst hún að Mýrarhúsum
á Seltjarnarnesi til Björns Ólafs út-
vegsbónda og Valgerðar konu hans.
Þegar elsta dóttir þeirra Helga
giftist Stefáni Jóhanni Stefánssyni
fór Þóra í vist til þeirra og sú dvöl
varð löng. Hún fór með þeim til
Danmerkur í sendiherratíð Stefáns
Jóhanns og var áfram á heimili
þeirra eftir heimkonuna og hjúkr-
aði Helgu í hennar veikindum og
aðstoðaði Stefán Jóhann í ellinni.
Þóra var dugnaðarforkur og
óhrædd við að takast á við ný verk-
efni, hún naut sín vel í Kaupmanna-
höfn, lærði að rata um borgina eins
og ekkert væri og bjargaði sér á
sinni sjálflærðu dönsku. Hún var
höfðingjadjörf eins og Íslendinga er
siður.
Hún hafði gaman af að segja mér
frá hinum fjölmörgu gestamót-
tökum í sendiráðinu, hve frú Niels
Bohr var lítillát og hvað rússneska
sendiherrafrúin átti fínan pels og
hvað þeldökku konurnar voru
glæsilegar. Einnig þóttist hún sjá
fagurkerana og listamennina Hall-
dór Laxness og Poul Reumert kíkja
hvor á annan og ef til vill spá í hvor
hefði betri klæðskera.
Þóra átti mörg hálfsystkini sem
hún hafði gott samband við sem og
allan sinn frændgarð. Hún var ein-
staklega barngóð og vildi veg
þeirra sem bestan og hvatti alla
unglinga til menntunar. Minnug
æsku sinnar var hún dómhörð á
upplausn heimila og fjölskyldna
vegna öryggis barnanna.
Hún var skapmikil og föst fyrir,
gjöful og greiðvikin og hafði skoðun
á öllum málum.
Tryggðatröllið Þóra sagði
tengdafaðir minn um hana. Það var
vel mælt því tryggara hjú hús-
bændum sínum var vart að finna.
Hún hefði gengið Mosfellsheiðina
þrjú dægur í villu, svöng og illa
haldin, eins og Guðrún í sögu Hall-
dórs Laxness um „Brauðið dýra“
því eins og Guðrún svaraði þegar
hún var spurð hvers vegna hún
hefði ekki etið af brauðinu sem hún
sótti í hverinn og hélt á, „því sem
manni er trúað fyrir, því er manni
trúað fyrir.“
Þóra hélt góðri heilsu og reisn til
síðustu daganna.
Hennar er saknað.
Guðríður Tómasdóttir.
Síðan Þóra lést á páskadag hafa
margar minningar um þessa merki-
legu konu farið í gegnum huga
minn. Þóra hefur fylgt fjölskyldu
minni í nærri 80 ár og í fimm ætt-
liði. Lengst af ævi sinnar fylgdi hún
þó afa mínum og ömmu, á Ásvalla-
götu, í Danmörku og að lokum í
Grænuhlíð 11 en ég og mín fjöl-
skylda áttum heima í næsta húsi.
Ég man eftir Þóru sem smá-
strákur er ég heimsótti hana og afa
en amma mín lést er ég var tveggja
ára. Ég var á tímabili eins og grár
köttur í Grænuhlíð 11, oft að leika
við Helgu og Sigurjón frændsystk-
ini mín.
Á hverjum miðvikudegi voru
fastir liðir en þá kom ég til Þóru í
steiktan fisk. Í eftirmat var maís-
enagrautur með saft! Á Verzlunar-
skólaárum mínum heimsótti ég
Þóru nánast vikulega og var mér þá
boðið upp fisk eða hakkað buff en
þá var ég í leikfimi í KR-heimilinu
sem var í næsta húsi við Kapla-
skjólsvegi en þar átti Þóra heim í
nærri 20 ár eftir andlát afa. Þar
hitti ég oft Sigurjón frænda sem
var einnig fastagestur hjá Þóru. Við
Þóru spiluðum oft. Í Grænuhlíðinni
spilaði hún Olla frænka hennar
Þóru oft með okkur og var þá iðu-
lega tekið í manna en þegar við
spiluðum tvö spiluðum við oftast
Marías eða Rússa. Þóra lagði auk
þess kapla af miklum móð.
Ekki held ég að Þóra hafi búist
við að lifa tvo syni húsbóndans, eins
og hún kallaði afa minn, en stund-
um þróast lífið öðruvísi en fólk
heldur. Ég sagði alltaf við Þóru að
hún yrði 100 ára og hló hún þá.
Ég man það vel árið 1998 að
mamma hringdi í mig þar sem ég
var úti í bæ og sagði að Þóra væri
mjög veik og gæti dáið þá og þegar.
Ég flýtti mér á spítalann. Ég man
að ég byrjaði að tala um kosning-
arnar sem þá voru framundan við
hana og var þá eins og lifnaði yfir
henni en Þóra var alla tíð mikill
jafnaðarmaður og hafði mikinn
áhuga á stjórnmálum. Þóra reynd-
ist ekki tilbúin að kveðja þá og náði
sér vel á strik aftur.
Ég fór með Þóru á kjörstað árið
1999 fyrir alþingiskosningarnar.
Þegar ég talaði við Þóru fyrir kosn-
ingarnar í fyrra til að hvetja hana
til að kjósa fékk ég stutt og laggott
svar. „Ef ég kemst ekki kjörstað þá
kýs ég ekki.“ Skipti þar engu þótt
hægt væri að kjósa á Droplaug-
arstöðum. Þetta var eitthvað sem
hún hafði fyrir löngu ákveðið.
Þóru mína kveð ég af mikilli virð-
ingu. Það gera einnig Ída og strák-
arnir.
Gunnar Björnsson.
Útfararþjónustan ehf.
Stofnað 1990
Þegar andlát ber að
Síðastliðin 14 ár höfum við feðgar
aðstoðað við undirbúning útfara.
Alhliða útfararþjónusta
Símar: 567 9110,
893 8638 og 897 3020
Rúnar
Geirmundsson
Sigur›ur
Rúnarsson
Elís
Rúnarsson
Innilegar þakkir til allra þeirra, sem sýndu okkur
samúð og hlýhug við andlát og útför ástkærrar
eiginkonu minnar, móður okkar, tengdamóður,
ömmu og systur
SIGRÍÐAR FRIÐRIKSDÓTTUR,
Hverafold 138,
Reykjavík.
Sérstakar þakkir til starfsfólk krabbameinsdeil-
dar Landspítalans (deild 11E).
Steindór Jónsson,
Þórunn Steindórsdóttir, Sveinbjörn S. Hilmarsson,
Jón Elvar Steindórsson, Anna Guðmundsdóttir,
barnabörn og systkini.
Innilegar þakkir til allra þeirra, sem sýndu
okkur samúð og hlýhug við andlát og útför
elskulegs eiginmanns míns, föður okkar,
tengdaföður og afa,
ÞÓRIS B. EYJÓLFSSONAR,
Starengi 100,
Reykjavík.
Sérstakar þakkir færum við læknum og starfs-
fólki Landspítalans á deild 11-E.
Helga Pálsdóttir,
Erna Þórisdóttir, Magnús Eiríkur Eyjólfsson,
Guðrún Kristín Þórisdóttir, Aðalsteinn Heimir Jóhannsson,
Helga Kristín Magnúsdóttir,
Dóra Jóna og Þórný Edda Aðalsteinsdætur.
Innilegar þakkir til allra þeirra, sem sýndu
okkur samúð, hlýhug og vináttu við fráfall og
útför hjartkærs eiginmanns míns, föður okkar,
stjúpföður, tengdaföður, afa og langafa,
ÞORLEIFS BJÖRNSSONAR,
Safamýri 48,
Reykjavík.
Guð blessi ykkur öll.
Jóhanna Antonsdóttir,
Sigurbjörn Þorleifsson, Hulda Fríða Ingadóttir,
Garðar Þorleifsson, Ásta María Þórarinsdóttir,
Sveinn Valgeir Kristinsson, Svanhildur Guðbjartsdóttir,
Anton Einarsson,
Haukur Harðarson, Guðrún María Guðmundsdóttir,
barnabörn og barnabarnabörn.
Innilegar þakkir fyrir auðsýnda samúð og
vinarhug við andlát og útför föður míns og
bróður,
JÓNS HELGASONAR,
Miðhúsum,
Gnjúpverjahreppi.
Halldór B. Jónsson,
Ingibjörg Helgadóttir.