Morgunblaðið - 01.09.2004, Side 31

UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 1. SEPTEMBER 2004 31
BRÉF TIL BLAÐSINS
Morgunblaðið Kringlunni 1 103 Reykjavík  Bréf til blaðsins | mbl.is
HINN 18.8. var toppfrétt sumars-
ins í DV. Á forsíðu stóð: „Sigurður
oddviti (Jónsson, Broddaneshreppi)
vill rollur fremur en fatlaða í sveit-
ina“. Sem sagt; hann vill margar
rollur frekar en margt fólk. Þegar
fréttin var svo lesin kom í ljós að
þetta blessaða fólk, að sögn oddvit-
ans, ætti það til að góla í göngu-
túrum á kvöldin með þeim afleið-
ingum að kindurnar (trúlega þær í
köntunum) fældust til fjalla! Samt
taldi einn viðmælandi í greininni,
að ekki væri hægt að nota fólkið í
smölun. (Þrátt fyrir þetta ágæta
gól.)
Í minni sveit þótti það góður
kostur að geta gólað almennilega í
göngum og við smölun hvers konar.
19.8. er frétt í Morgunblaðinu
þar sem formaður Bændasamtak-
anna, Haraldur Benediktsson,
harmar að bændur verði leiguliðar
á ný. Vildi bara benda honum á að
þeir hafa, margir hverjir, verið það
hingað til, sem leiguliðar á rík-
isjörðum. Og leigan er ekki há.
Mætti segja mér að þessir nýju
eigendur jarða taki heldur ekki háa
leigu, líti heldur á viðkomandi
bændur sem vörslumenn jarðanna.
22.8. skrifar Ólafur Þorláksson,
fyrrverandi bóndi, grein í Mbl. um
framtíð landbúnaðarins. Hef margt
við hana að athuga en ætla að láta
nægja að gera tvær athugasemdir.
Nefnilega hafði höfundur rekið
augun í búfé á beit við hraðbraut
erlendis og efaðist um að Íslend-
ingar vildu éta kjötið af því, svona
álíka og að hafa það í uppeldi við
fjölfarnar götur í Reykjavík!
Að sjálfsögðu kærðum við okkur
ekkert um slíkt kjöt. Hins vegar
verðum við að láta okkur lynda að
éta íslenskt vegakantakjöt, hvort
sem dýrin eru alin upp á rykfölln-
um gróðri og koltvísýringi eða safa-
ríku kantagrasi Vegagerðarinnar
og koltvísýringi. Kantakjöt skal það
vera. Við höfum ekkert val. Aftur á
móti verð ég að skjóta því hér inn
að ég hef líka ekið eftir hrað-
brautum og venjulegum vegum er-
lendis, og ekki í eitt einasta skipti
hef ég séð dýr í vegaköntum. Hér
þarf ég aftur á móti að vera stöð-
ugt á varðbergi á vegum landsins,
því rolla getur skotist upp á veginn
við „hvert fótmál“, á undan eða eft-
ir afkomendum sínum. Hvað hafa
t.d. orðið mörg slys af hennar völd-
um, bara nú í ágúst?
Hitt atriðið sem ég vil gera at-
hugasemd við er þetta: Höfundur
er að spá í erlent fóður, að sjálf-
sögðu „trúlega eitrað“, sem gefið
er svínum og hænsnum hér . Bætir
svo við að kjötið af þessum skepn-
um sé að útrýma „íslenskum kjöt-
markaði“. (Mitt orðalag.) Ég spyr.
Hvað með kýrnar okkar? Hafa þær
ekki hingað til líka verið fóðraðar á
þessu „trúlega eitraða“, innflutta
korni? Jafnvel kindur líka. Þó sum-
ir bændur séu farnir að rækta sitt
korn sjálfir, á það alls ekki við um
þorra þeirra.
Og nú sýnist mér bændur vera
farnir að undirbúa næstu „styrk-
beiðni“ með reglulegum fréttasend-
ingum í fjölmiðla þessa dagana.
Stundum er það kal í túnum en nú
er það bruni í túnum! Í fyrra var
það óselt kjöt sem kostaði okkur
aukalega 140 milljónir.
MARGRÉT JÓNSDÓTTIR,
Melteigi 4,
Akranesi.
Að gefnu tilefni –
síðara bréf
Frá Margréti Jónsdóttur:
OFANGREIND öfugmælaþula var
oft fyrirsögn skrifa í blöðum síð-
astliðinn vetur. Tilefni skrifanna
var flaustursleg samþykkt á lands-
fundi Sjálfstæðisflokksins haustið
2003 og í framhaldi fengu Vestfirð-
ingar eina sérsniðna dúsu í viðbót
(önnur var úthlutun aukategunda í
krókakerfi).
En annað er tilefni þessara
skrifa. Sett voru lög um sókn-
ardagakerfi smábáta í lok þing-
halds og léku óheilindi þar lyk-
ilhlutverk. Kalla má þennan
gjörning leikrit í fimm þáttum,
leikarar eru fjórir þingmenn, for-
ysta Landssambands smábátaeig-
enda og sjávarútvegsráðherra.
Nafn við hæfi: Staðið við stóru
orðin. Eftirfarandi eru kaflaskipt-
in:
Fyrsti þáttur: Fyrir síðustu al-
þingiskosningar lýsa fjórir þing-
menn (Einar O, Kristinn H, Einar
K og Hjálmar) í ræðu og riti yfir
eindregnum ásetningi að festa
sóknardagakerfið í sessi.
Annar þáttur: Síðastliðinn vetur
og haust segist forysta LSS vinna
hörðum höndum að samkomulagi
við sjávarútvegsráðuneyti um far-
sæla lausn fyrir sóknardagabáta,
það sé algert forgangsverkefni.
Þriðji þáttur: Ráðherra leggur
fram frumvarp til laga og er gert
ráð fyrir framhaldi sóknardaga-
kerfis. En út úr sjávarútvegsnefnd
birtist gjörbreytt frumvarp sem
gerir ráð fyrir afnámi sókn-
ardagakerfis. Þingmennirnir fjórir
sitja hljóðir og mótmæla engu!
Fjórði þáttur: Ný lög eru af-
greidd með kvótasetningu sókn-
ardagabáta, kvótinn ákveðinn með
aflaviðmiðun og þjófarnir í kerfinu
verðlaunaðir. Aðspurður segir ráð-
herra óskir LSS hafa ráðið ferð-
inni og Kristinn H tekur í sama
streng, hinir þrír þegja.
Fimmti þáttur: Í nýútgefnu mál-
gagni LSS segir formaðurinn að
sjávarútvegsráðherra hafi ekki
komið hreint fram, dregið forystu
LSS á asnaeyrunum með kynningu
á einu frumvarpi en lagt allt annað
fram á Alþingi. Þessu lýsir for-
maður svo: „Þarna kom loks í ljós
eindreginn vilji stjórnvalda til að
rústa dagakerfinu þrátt fyrir ótal
svardaga um hið gagnstæða“.
Þetta heitir á mannamáli óheilindi
og verður að álykta að formaður
LSS fari með rétt mál, því ráð-
herra þegir þunnu hljóði.
Undirritaður telst félagi í LSS,
að vísu ekki að eigin ósk, heldur er
sú félagsaðild lögþvinguð. Að vera
tengdur samtökum þar sem orð-
heldni er takmörkuð er ekki
skemmtileg staða, enda reyni ég
ekki lengur að leggja mat á hver
kynni að segja satt í ofangreindu
sjónarspili.
VILHJÁLMUR JÓNSSON,
Skálanesgötu 15,
Vopnafirði.
Orð skulu standa!
Frá Vilhjálmi Jónssyni:
ÞAÐ er erfitt að njóta hvergi sann-
mælis. Orkuveita Reykjavíkur (OR)
hefur legið undir miklu ámæli á síð-
ustu árum; stjórnarformaðurinn, Al-
freð Þorsteinsson (AÞ), hefur ekki
hugmynd af hverju. Heyra mátti í
honum nýlega á Útvarpi Sögu í um-
sjón Óskars Bergssonar, sem minnti
á að mikil gagnrýni sé
um skuldasöfnun borg-
arinnar. „Það er allt
misskilningur sjálf-
stæðismanna; borgin
skuldar minna hlutfalls-
lega en nágranna-
byggðirnar. Ekkert er
að marka OR vegna
þess að miklar eignir
eru á móti skuldum;
þetta er allt saman mis-
skilningur“. Eiginlega
er það bara AÞ sem
hefur kórréttan skiln-
ing. Já, hann hefur
væntanlega gagnfræðapróf í bókhaldi
og reynslu úr Sölunefnd varnarliðs-
eigna, en þar lærði hann að telja inn-
heimta vörsluskatta sem hagnað og
gerði það með „stæl“; stofnunin var
undir Utanríkisráðuneyti eins og ut-
anlegsfóstur. Ráðherra hlýtur að
gangast við fóstri sínu á ögurstundu,
rétt fyrir síðustu kosningar.
Auðsuppsprettur OR
Skuldir OR hafa vaxið mjög frá stofn-
un 1999 úr þeim stofnunum, sem fyrir
voru um heitt og kalt vatn og raf-
magn. Skuldir OR eru nú um 30 millj-
arðar, en voru 9 árið 2000; þær eru
meira en milljón á meðalfjölskyldu,
augljóslega smáræði í ljósi eigna.
Með sama áframhaldi er eigið fé upp-
urið eftir nokkur ár; hér má finna
skýringu á áhuga OR á sölu hlutar
borgarbúa í Landsvirkjun; með því
má halda áfram stundadansinum.
Menn þurfa þekkingu í bókhaldi til að
skilja þetta; leiðslur í götum og húsið
á Bæjarhálsi má selja, enda hafði ein-
hver samband við AÞ og gerði honum
tilboð í það sem var hærra en stofn-
kostnaður, enda hefur það notið góðr-
ar auglýsingar; Landsbankinn fékk
það til að viðra hugmyndir um skipu-
lag og ýmsar sýningar hafa verið
haldnar og skák tefld, enn ein auðs-
uppsprettan í viðbót við allar hinar,
sem AÞ hefur fundið og gert skil á;
tilvalið er að halda þar fegurðar- og
tískusamkeppni. Þótt ætla megi að
OR hafi sólundað um 4 milljörðum í
fyrirtæki í óskyldum rekstri og af
miskunnsemi yfirtekið 5 milljarða af
skuldum borgarinnar, þá hefur það
ekkert með verð á heitu
vatni og rafmagni að
gera, enda bara mis-
skilningur. Verkefn-
isstjóri OR var fenginn
til að skrifa um það sem
hann kallaði orkuverð,
en átti við raforku en
ekki heitt vatn, já, enn
einn misskilningurinn.
Þegar raupað er um
orkuverð, þá eiga þeir
við rafmagn, en þegar
þeir þegja um orkuverð,
þá eiga þeir við heitt
vatn, en það hækkaði
um 7–8% umfram vísitölu á síðasta
ári; skuldir heimilanna uxu um millj-
arð. Með þessum heitavatnstolli má
minnka skuldir um 400 milljónir á ári
og halda úti dansinum um sinn; ef það
dugar ekki má hækka tollinn aftur.
Markmið og starf OR
Starfsfólk OR á gott skilið, en það
hlýtur að ruglast í ljósi markmiða,
sem því er ætlað að fylgja. Hvergi er
minnst á borgarbúa. Skrifstofa for-
stjóra þarf að líta í margar áttir; hún
á „að stefna að sterkri ímynd meðal
landsmanna með þátttöku í vetr-
arhátíð og listahátíð Reykjavíkur“.
AÞ vinnur sleitulaust að þessu; en því
miður var hann fjarverandi á menn-
ingarnótt vegna skyldustarfa í Ástr-
alíu; ferðaskýrsla hans verður for-
vitnileg. Auðvitað er deilt um hvort
gagnaveita eigi að vera á „kjarnasviði
OR“. Hvað er gagnaveita OR? Fólk
heldur að það sé gúmmíverkstæði þar
sem unnt er að gera hvað sem er á
kostnað borgarbúa og kalla það rann-
sóknir. Nei, um er að ræða merka
forystu í fjarskiptatækni sem snertir
flest, símann, gemsana, sjónvarpið,
glerleiðarann, internetið; illskeyttir
sjá gagnaveituna sem opinn krana
fyrir peninga út úr OR. Þessu verður
að vonum komið í rétt horf þegar
Ingibjörg Sólrún (ISG) hefur áttað
sig og tekið ábyrgð. Fyrir fáeinum ár-
um fór hún til Japans ásamt AÞ til að
skoða skolpkerfi til að koma fyrir
leiðslum fyrir gagnaflutning; ekki er
ljóst hvort ferðin var vegna stefnu
OR eða til að móta hana; þetta þarf
ekki að vera vitlaus hugmynd eftir að
misskilningur hefur verið leiðréttur.
Nú er virkjun Skjálfandafljóts á dag-
skrá OR, enn eitt framhjáhaldið, og
glerleiðarinn seldur, en án tapsins því
miður.
Veitur OR
Í vor mátti lesa í grein eftir Dag B.
Eggertsson í Mbl. „Sátt um gagna-
veitu“, að þverpólitísk nefnd um
stefnumótun OR hefði náð sátt um
rekstur gagnaveitu og þar með allt
batteríið Línu-Net, Tetra Ísland,
Yrju og 4 milljarða tapið, já, vænn
drengur Dagur. Tveir ágætir fræð-
ingar áttu sæti í nefndinni en höfðu
ekki hugmynd um að þeir væru póli-
tískir fulltrúar, enn einn misskilning-
urinn. Gagnaveitan skal teljast til
kjarnastarfsemi OR, hvað sem það
kostar.
Í fréttum nýlega mátti heyra að
iðnaðarráðherra hafi veitt OR virkj-
unarleyfi vegna áforma í Skjálfanda-
fljóti. Ja hérna! Ráðherra stendur AÞ
nær en borgarstjórinn; AÞ er eins og
bátsmaður eða gauksungi ráðherrans
í borginni og siga má honum á hvað
sem er. ISG ætti að hugsa sig vel um;
þetta er eins og afleikur í skák, sem
verður ekki tekinn upp. Þótt vanda-
málið líkist þeim raunum, sem fylgja
því að kenna múlasna tölt, má á það
reyna hvernig henni farnast vandinn
að útbýta ábyrgðarstöðum. AÞ getur
svosem setið klofvega á gullkistu og
borið sig mannalega á meðan ISG
skuldar honum 5 milljarða greiðann.
Misskilningur á misskilningi
Jónas Bjarnason fjallar um
Orkuveitu Reykjavíkur ’Með sama áframhaldier eigið fé uppurið eftir
nokkur ár …‘
Jónas Bjarnason
Höfundur er efnaverkfræðingur.
MIKIÐ hefur verið skrifað og
rætt um „fjórða valdið“ í tengslum
við skiptingu ríkisvaldsins og hlut-
verks fjölmiðla. Formlega er rík-
isvaldinu skipt upp í löggjafar-,
framkvæmdar- og dómsvald. Til við-
bótar er síðan rætt um fjórða valdið,
vald sem er sagt vera fjölmiðlanna.
Þetta er að mörgu leyti undarleg
skilgreining og þarfn-
ast nánari skýringar
því fjölmiðlum er ekki
gefið neitt stjórn-
arskrárbundið vald.
Það er hins vegar alveg
ljóst að í stjórnskrám
lýðræðisríkja má
greina „fjórða valdið“
og eru hlutverk þess og
valdsmörk vel skil-
greind og mikilvægur
þáttur ríkisvaldsins.
Þetta fjórða vald er
þjóðin sjálf, lýðurinn,
æðsta vald lýðræð-
isríkis. Fjölmiðill getur þannig ein-
ungis verið vettvangur fyrir fjórða
valdið, en ekki það sjálft.
Í sjálfu sér er það undarlegt af
hverju í orðræðu lýðræðisríkja er
lýðurinn, þjóðin sjaldan eða aldrei
skilgreind sem ein af formlegum
valdastofnunum ríkisvaldsins. Af
hverju er það ekki hluti af barna-
skólalærdómnum að ríkisvaldinu er
fjórskipt með lýðvaldið til viðbótar
hinni formlegu þrískiptingu? Einnig
er það áhugaverð spurning í orðræð-
unni um lýðræðið af hverju fjórða
valdið er fært yfir á fjölmiðla?
Stjórnarskrána ber að túlka þannig
að ef eitthvað verðskuldar nafn-
bótina fjórða valdið þá er það lýð-
urinn en ekki fjölmiðlar.
Það eru engin tök á því í stuttri
grein sem þessari að svara viðamikl-
um spurningum sem þessum, heldur
ætla ég að velta upp nokkrum atrið-
um sem geta skýrt þennan rugling
að einhverju leyti.
Fyrst ber að nefna að við búum við
fulltrúalýðræði, sem þýðir að þjóðin
afsalar sér veigamiklum völdum til
kjörinna eða skipaðra fulltrúa sem
fara með valdið í um-
boði hennar. Þeir fara
með völd hennar frá
degi til dags. Það er
ekki nema við sérstök
tækifæri sem þjóðin
grípur inn í og stjórnar
með beinu valdboði,
eins og t.d. við almenn-
ar kosningar. Þjóðin
hefur síðan engin bein
afskipti af dómsvald-
inu, en með einfaldri
lagabreytingu væri
hægt að stofna kvið-
dóm sem í ættu sæti al-
mennir borgarar, valdir eftir sér-
stökum reglum.
Þetta valdaafsal gerir þátt lýðsins
ósýnilegri í stjórnun ríkisins. Sýni-
legu völdin verða hjá valdhöfum lög-
gjafa-, framkvæmda- og dómsvalds.
Æðstu embættismenn þess bera rík-
istáknin, eru andlit og holdgervingur
þjóðarinnar út á við. Hún er andlits-
laus og því er erfitt að ljá henni and-
lit nema í gegnum embættiskerfið
eins og áður sagði. Við endurskoðun
á íslensku stjórnarskránni er því
ekki úr vegi að skoða þetta atriði
nánar og veita lýðvaldinu formlegri
og sýnilegri skilgreiningu í stjórn-
arskránni en nú er, jafnvel hreinlega
með því að tala um fjórskiptingu rík-
isvaldsins: Lýðvald, löggjafarvald,
framkvæmdarvald og dómsvald.
En hvernig er það þá með fjöl-
miðla, hver ætli sé skýringin á því að
þeim sé eignað fjórða valdið? Ein
helsta ástæðan sem ég sé er að
þarna er verið að eigna þingstað eig-
inleika sem í raun réttu á að eigna
þingmönnum. Fjölmiðill er þing-
staður lýðsins, þar er vettvangur
hans til að láta rödd sína heyrast og
taka þátt í hinni lýðræðislegu um-
ræðu. Ritstjórnir fjölmiðlanna eru
því ekkert annað en fundarstjórar
þessara miklu og daglegu umræðu
sem á sér stað í þjóðfélaginu og er
valdhöfunum bæði aðhald og upp-
spretta hugmynda.
Við endurskoðun fjölmiðlalaga
sem boðuð er með haustinu, er því
nauðsynlegt að þessu atriði sé haldið
til haga: Að eitt af meginhlutverkum
laga um fjölmiðla er að standa vörð
um þetta málþing lýðsins, jafnvel
gagnvart ofríki ritstjórna ef svo ber
undir. Fjölmiðill er og verður um-
ræðuvettvangur þjóðar og þennan
þingstað ber að verja sem einn af
mikilvægustu stoðum lýðræðisins.
Ekki aðeins verja ritstjórnir gegn
ofríki valdhafa, heldur ekki síður
þjóðina gagnvart ofríki ritstjórna.
Það er aðeins þegar við getum
sagt að þjóðin hafi óskertan aðgang
að fjölmiðlum að fjölmiðilinn getur
talist til fjórða valdsins, enda er það
fjórða valdið sem talar í gegn um
hann.
Fjórða valdið
Jóhann Ásmundsson skrifar
um valdastofnanir
’Þetta fjórða vald erþjóðin sjálf, lýðurinn,
æðsta vald lýðræð-
isríkis.‘
Jóhann Ásmundsson
Höfundur er félagsmannfræðingur.
Stórhöfða 21, við Gullinbrú, s. 545 5500.
www.flis.is
netfang: flis@flis.is
lím og fúguefni