Morgunblaðið - 05.09.2004, Blaðsíða 33

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 5. SEPTEMBER 2004 33
sem reyna að endurspegla það sem fram fer í
samfélaginu fremur en að stýra því og stjórna
með fyrirmælum og föðurlegum áminningum.
Mér hefur t.d. komið verulega á óvart, hvernig
einstaka fjölmiðlar vilja skrifa stefnuskrár
stjórnmálaflokka og segja þeim fyrir um skoð-
anir. Hvaðan hafa fjölmiðlar umboð til þess?
Lengst ganga fjölmiðlar, sem hafa blindast af
fortíðarþrá og ögra nú samfélaginu og eðlilegri
þróun þess með linnulausum ótta við breyt-
ingar. Þeir virðast sakna þess tíma, þegar ís-
lenzkt atvinnulíf var einangrað og lokað klíku-
samfélag. Það er einkennilegt nú, þegar
viðskipti eru orðin frjáls, þá reyna fjölmiðlar að
nota áhrif sín og segja fyrirtækjum hvar þau
eigi að fjárfesta – hvað að kaupa og hvað að
selja og hafa þeir þá sjaldnast í huga hið aug-
ljósa – hagsmuni hluthafa. Ég vona að þessar
raddir hljóðni hið fyrsta því íslenzkt efnahagslíf
þarf ekki á því að halda að snúa aftur til for-
tíðar.“
Þessi sjónarmið hafa heyrzt áður ekki síður
en þau viðhorf, sem Björgólfur lýsti til um-
ræðna um stór fyrirtæki á Íslandi. Því hefur áð-
ur verið haldið fram, að fjölmiðlar, sem lýsa
skoðunum, séu að reyna að hafa áhrif á stefnu
stjórnmálaflokka eða jafnvel að þeir hinir sömu
líti á sig sem eins konar ígildi stjórnmálaflokka.
Hvaðan hafa fjölmiðlar umboð til að lýsa
skoðunum á málefnum líðandi stundar? Björg-
ólfur Guðmundsson spyr og svarið er: fjölmiðlar
hafa umboð til þess á grundvelli stjórnarskrár
lýðveldisins. Þar er sum sé gert ráð fyrir skoð-
anafrelsi og tjáningarfrelsi. Í nafni tjáningar-
frelsis hafa fjölmiðlar leyfi til að lýsa skoðunum,
hvort sem viðskiptajöfrum þjóðarinnar þykir
ljúft eða leitt. Þeir hafa t.d. leyfi til þess að hafa
skoðun á því, hvort það sé sjálfsagt að Lands-
banki Íslands kaupi upp Íslandsbanka þannig
að eftir standi tveir stórir bankar í stað þriggja.
Formaður bankaráðs Landsbankans segir að
sjaldnast hafi fjölmiðlar þá í huga hið augljósa,
þ.e. „hagsmuni hluthafa“, og það er alveg rétt.
Með sama hætti og það er skylda Björgólfs
Guðmundssonar að hugsa fyrst og fremst um
hagsmuni hluthafa Landsbankans er það skylda
annarra, bæði stjórnmálamanna og fjölmiðla, að
hafa í huga þjóðarhagsmuni. Og það er á þess-
um punkti, sem ágreiningurinn rís. Þjóðfélagið
hefur rétt á og á að hafa rétt á að hafa skoðun á
því, hvort það sé æskilegt og heppilegt t.d. að
hér verði tveir stórir bankar í stað þriggja. Fyr-
ir nokkrum árum komst Samkeppnisstofnun að
þeirri niðurstöðu, að ekki ætti að leyfa samein-
ingu Landsbanka og Búnaðarbanka. Ekki varð
af þeirri sameiningu. Um þetta kjarnaatriði
snúast þessar umræður. Afstaða Björgólfs Guð-
mundssonar er skiljanleg í ljósi þeirra hags-
muna, sem honum hefur verið trúað fyrir. En
hann hlýtur að gera sér grein fyrir að afstaða
bæði stjórnmálamanna og fjölmiðla getur verið
skiljanleg í ljósi þeirra hagsmuna, sem þeim
hefur verið trúað fyrir.
Formanni bankaráðs Landsbankans varð tíð-
rætt um það í ræðu sinni á SUS-þingi, að ein-
hver ótilgreind öfl í samfélagi okkar vilji hverfa
til fortíðar. Það er ekki rétt. Þessi ótilgreindu
öfl vilja áreiðanlega ekki hverfa til þeirrar for-
tíðar, þegar allar eignir á Íslandi voru í höndum
örfárra manna. Nú er því miður nauðsynlegt að
berjast gegn því afturhvarfi til fortíðar.
Ábyrgð við-
skiptalífsins
Í nálægum löndum
hefur á undanförnum
árum verið rætt mik-
ið um ábyrgð forystu-
manna í viðskiptalífi og forráðamenn stórra fyr-
irtækja beggja vegna Atlantshafsins hafa tekið
undir það, að þeir beri mikla samfélagslega
ábyrgð.
Forystumenn í íslenzku viðskiptalífi bera
mikla samfélagslega ábyrgð. Og hún hefur auk-
izt á seinni árum. Eftir því sem áhrif stjórnmál-
anna hafa orðið minni og atvinnulífsins meiri er
hægt að gera meiri kröfur til forsvarsmanna
fyrirtækjanna, ekki sízt hinna stærri.
Kannski byggist gagnrýni á viðskiptalífið
ekki sízt á því, að mörgum finnst forystumenn
þess ekki hafa axlað þessa ábyrgð. Að þeir láti
sérhagsmuni sína ganga fyrir stærri hagsmun-
um á stundum. Fræg urðu þau ummæli eins
forstjóra General Motors, bandarísku bílaverk-
smiðjanna, fyrir hálfri öld, að það sem væri gott
fyrir General Motors væri gott fyrir Bandarík-
in. Þessi ummæli urðu fræg en þau urðu fræg
að endemum. Það getur þjónað hagsmunum
Eimskipafélags Íslands að ráða öllum flutn-
ingum til og frá Íslandi en það er ekki víst að
það þjóni þjóðarhagsmunum. Það getur verið
gott fyrir Baug að ráða langstærstum hluta
matvöruverzlunar á Íslandi en það er ekki jafn-
víst að það þjóni hagsmunum íslenzku þjóð-
arinnar.
Það er eðlilegt og sjálfsagt að gera þá kröfu
til forystumanna viðskiptalífsins á Íslandi að
þeir finni til samfélagslegrar ábyrgðar. Þeir
gera það að sumu leyti og hafa t.d. verið ötulir
við að styðja fjárhagslega bæði íþróttalíf og
menningarlíf. En þeir gera það ekki að öllu
leyti. Það er æskilegt að fram komi forystumað-
ur á sviði viðskiptalífsins, sem taki undir þau
sjónarmið, sem hér hefur verið lýst, og taki þátt
í að fylkja viðskiptalífinu að baki stjórnvöldum
og Alþingi í því að setja hér eðlilega löggjöf,
sem setji viðskiptalífinu sanngjarnan starfs-
ramma. Margir hafa bundið vonir við Björgólf
Guðmundsson í þeim efnum, ekki sízt eftir ræðu
hans í Lúxemborg í fyrra. Og þótt ýmsar spurn-
ingar kunni að vakna vegna ræðu hans á þingi
Sambands ungra sjálfstæðismanna í gær, föstu-
dag, er enn ástæða til að ætla, að hann geti orð-
ið sá forystumaður í viðskiptalífinu, sem tekur
af skarið í þessum efnum.
Morgunblaðið/RAX
Fýlsungi í Stakkholtsgjá í Þórsmörk.
Það er því formaður
Sjálfstæðisflokksins
sjálfur, sem sækir
umboð sitt til lands-
funda flokksins, sem
hefur komizt að
þeirri niðurstöðu, að
„samruni fyrirtækja
og einokunartil-
burðir“ séu að verða
„meinsemd“ í við-
skiptalífinu.
Það verður tæpast
sagt að þau varn-
aðarorð komi úr
„ólíklegustu áttum“,
því að formenn
Sjálfstæðisflokksins
hafa alla tíð gætt
þess, að viðskipta-
lífið fari ekki úr
böndum á kostnað
almannahagsmuna.
Og er hægt að nefna
söguleg dæmi um
það.
Laugardagur 4. september