Morgunblaðið - 15.10.2004, Blaðsíða 30

30 FÖSTUDAGUR 15. OKTÓBER 2004 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
E
itt meginhlutverk Lista-
safns Íslands er að varð-
veita myndlistararf þjóð-
arinnar, en þar sem
myndlistararfurinn – í
hefðbundnum skilningi
þess orðs – er nánast
jafnaldri safnsins sjálfs
má segja að fagleg sköpunarsaga á sviði mynd-
listar og þróun safneignarinnar hafi haldist í
hendur. Safnið hefur á þessum tíma þróast
þannig að nú er þar til staðar umtalsverð safn-
eign, mikið gagnasafn, forvörsludeild og sýning-
araðstaða sem tekin var í notkun 1988. En til
þess að safnið geti haldið áfram að sinna hlut-
verki sínu í samræmi við þær kröfur sem sam-
tíminn gerir við miðlun efnis og sýningarstefnu,
er væntanlega mikilvægt að halda áfram að
þróa safnastarfið og byggja upp – bæði þá hug-
myndafræðilegu þætti sem móta safnið sem og
aðstöðu til að miðla því til almennings.
Þegar Ólafur Kvaran, forstöðumaður, er beð-
inn að líta til baka á þessum tímamótum í starfi
safnsins og spurður hvort hann telji að því hafi
verið gert kleift að sinna hlutverki sínu fram að
þessu, segir hann safnið þurfa að meta það á
hverjum tíma fyrir sig, hvernig safneignin fellur
að þeim hugmyndum sem ríkja í stofnuninni
hverju sinni.
„Ef við lítum til baka yfir það sem safnið á og
metum það útfrá okkar þekkingu og rann-
sóknum á listasögunni í nútímanum, þá sjáum
við í fyrsta lagi að það vantar mikinn þéttleika í
safneignina. Við eigum verk sem eru mjög góðir
fulltrúar fyrir ákveðin tímabil og viðhorf í ís-
lenskri listasögu, en okkur vantar þéttleika þeg-
ar kemur að höfundarverki ákveðinna lista-
manna. Í annan stað sjáum við að þegar það
verða ákveðin kerfisskipti í listasögunni, þá
verður safneignin fátækleg. Við sjáum þetta í
abstraktinu á sjötta áratugnum – ekki síst í
tengslum við sýningar sem við höfum haldið hér
– að safneignin er raunverulega mjög fátækleg.
Í kerfisbreytingunni sem verður á áttunda ára-
tugnum – upp úr sjötíu – þegar SÚM-ið er að
hefjast, þá er safneignin einnig mjög fátækleg.
Sömuleiðis þegar kemur að nýja málverkinu
sem komst á skrið á níunda áratugnum.“
Ólafur segir ákveðnar skýringar vera á þessu
sem söfn um allan heim glíma við, ekki síst þá
að mun auðveldara er að koma auga á meg-
inþróun eftir á heldur en þegar hún er að eiga
sér stað. „En þess vegna er það okkar hlutverk,
þegar við lítum til baka og metum ástandið
svona, að bæta úr því.“
Það hlýtur m.ö.o. að vera ykkar hlutverkað stoppa upp í þessi göt, ásamt því aðkaupa verk samtímalistamanna, enhafið þið haft fjárhagslega burði til að
þess?
„Það er engin samleið á milli fjárveitinga til
innkaupa listaverka og þessa markmiðs safns-
ins,“ segir Ólafur. „Þess vegna er svo mikilvægt
að hafa það í huga að menningararfurinn – lista-
sagan – verður til með þessum hætti. Listasag-
an er breytilegt fyrirbrigði. Hún verður aldrei
ákveðin í eitt skipti fyrir öll. Þekking okkar
breytist, viðhorfin breytast, og menningararf-
urinn mótast. Og til þess að við getum sinnt því
hlutverki – að vera slíkt mótandi afl – höfum við
farið fram á að við fáum 30 milljónir til inn-
kaupa á ári. Í dag höfum við 11 milljónir. 30
milljónir er sú upphæð sem við förum fram á að
við höfum til innkaupa, bæði á gömlum og nýj-
um verkum. Þetta er sú krafa sem við teljum
raunsæja miðað við íslenskar aðstæður, og hún
á að gera safninu kleift að vera virkt í samtím-
anum, að fylla upp í götin og móta þannig
menningararfinn.“
Telur þú einhverjar líkur á því að framlag
ykkar verði þrefaldað?
„Ja, ég held að þessi umræða – um fjárveit-
ingar til innkaupa, um menningararfinn og til-
raunir okkar til að skerpa sýnina á það hvernig
menningararfurinn mótast og verður til ef safn-
ið er virkt í samtímanum – eigi auðvitað að
skýra hlutina fyrir pólitíska valdinu sem tekur
um þetta ákvarðanir. Það er gríðarlega mik-
ilvægt fyrir stofnun eins og okkur, að vera
málshefjandi í slíkri umræðu og útskýra þær
forsendur sem eru ráðandi í þessu tilliti. En það
er ákveðin hefð fyrir skilningsleysi íslenskra
stjórnvalda gagnvart innkaupunum, sem sýnir
sig vel í því hvaða peninga safnið hefur haft til
innkaupa. Þetta hefur verið baráttumál í ára-
tugi.“
En hver hefur innkaupastefna ykkar verið í
gegnum tíðina, hafið þið t.d. haft frjálsar hend-
ur um skiptingu á milli kaupa á gömlu og nýju?
1909 Hekla
Ásgrímur Jónsson (1876–1958) J
Mótun menni
Ólafur Kvaran, forstöðumaður Listasafns Íslands,
Listasafn Íslands stendur á tímamótum. Það er nú hundrað
tímabil og eiginleg samfelld listasaga þjóðarinnar. Ólafur Kv
við Fríðu Björk Ingvarsdóttur þau málefni sem nú er brýna
að lögbundnu hlutverki höfuðsafns á sviði myndlistar í landi
1900 Þingvellir
Þórarinn B. Þorláksson (1867–1924)
Listasafn Íslands 120 ára | Sex verk úr safneignin
þróun sem hefur átt sér stað þann tíma sem saf
EINHVERF BÖRN OG
KENNARAVERKFALL
Sl. mánudagskvöld komu foreldrarátta einhverfra barna, sem stundanám við sérdeild Langholtsskóla
fyrir einhverfa, saman til fundar til þess
að ræða stöðu mála í kennaraverkfallinu
og skrifa bréf til undanþágunefndar og
Kennarasambands Íslands með ósk um
undanþágu vegna kennslu barna þeirra.
Undanþágunefndin hefur veitt undan-
þágur vegna fimm sérskóla en ekki
vegna sérdeilda.
Sigríður Ingólfsdóttir, móðir sjö ára
einhverfs drengs, lýsir einhverfu með
svofelldum hætti í samtali við Morgun-
blaðið sl. þriðjudag:
„Einhverfa er líf, sem byggist upp á
rútínu og þegar hún er rofin þá myndast
gífurlegur kvíði, ótti og óvissa, sem leitt
getur til áráttukenndrar hegðunar á
borð við það að þau lemja sig og tæta föt
sín í sundur. Og það er hægara sagt en
gert að vinda ofan af slíkri óæskilegri
hegðun þegar hún er farin í gang á annað
borð. Hættan er að það verði afturför hjá
börnunum og raunar urðum við mjög
snemma eftir að verkfallið skall á vör við
slíka afturför. Það ríður því á að koma
börnunum aftur út úr þessari vondu rút-
ínu, sem skapast hefur, og koma þeim
með aðstoð skólanna og sérkennaranna
aftur inn í góða rútínu.“
Verkfall skapar margvíslega erfið-
leika fyrir stóran hóp af fólki en þeir sem
fyrir því verða eiga misjafnlega auðvelt
eða erfitt með að fást við þá erfiðleika.
Varla er hægt að hugsa sér einstak-
linga sem standa varnarlausari gagnvart
þeim vandamálum, sem kennaraverkfall
leiðir af sér, en einmitt einhverf börn og
aðstandendur þeirra. Raunar á það sama
við um fötluð börn yfirleitt.
Það eru engin sjáanleg eða skiljanleg
rök fyrir þeirri afstöðu kennaranna
hingað til að veita undanþágu vegna sér-
skóla en ekki vegna sérdeilda fyrir ein-
hverf börn.
Og það er alveg ljóst, að áframhald-
andi lokun þessara sérdeilda mun engin
áhrif hafa á, hvort verkfallið stendur
lengur eða skemur.
Kennarar njóta bæði samúðar og
stuðnings fjölmargra foreldra í þessari
kennaradeilu. Morgunblaðið hefur
ítrekað lýst þeirri skoðun, að óhjá-
kvæmilegt sé að hækka laun grunn-
skólakennara verulega og að engin rök
séu fyrir þeim mikla launamun sem er
t.d. á milli þeirra og framhaldsskóla-
kennara.
Sá stuðningur sem kennarar njóta
mun margfaldast ef þeir taka þá sjálf-
sögðu ákvörðun að láta afleiðingar verk-
fallsins ekki bitna á þeim sem minnst
mega sín, einhverfum börnum og öðrum
fötluðum börnum.
Í Morgunblaðinu í dag segir Eiríkur
Jónsson, formaður Kennarasambands-
ins, að kennarar séu tilbúnir til að veita
undanþágur til kennslu í öllum sérdeild-
um. Það er stórt skref í rétta átt. Hann
segir hins vegar að nú standi á sveitar-
félögunum vegna fyrirkomulags við
greiðslu launa. Úr því að kennarar eru
tilbúnir til að veita undanþágur er óþol-
andi fyrir börnin og foreldra þeirra að
lausn málsins strandi á öðrum atriðum.
SÖGULEG ÁKVÖRÐUN
Ekki eru allir á eitt sáttir um ákvörð-un framkvæmdastjórnar Evrópu-
sambandsins um að mæla með því að
hafnar verði viðræður við Tyrki um aðild
að ESB. Günter Verheugen, yfirmaður
stækkunarmála hjá ESB, hefur látið að
því liggja að beita hafi þurft Romano
Prodi, framkvæmdastjóra sambandsins,
þrýstingi til að tilkynna ákvörðunina, að
því er fram kemur í tímaritinu Der Spieg-
el í þessari viku. Á Evrópuþinginu talaði
Prodi um „byrði boðskaparins“. Hollend-
ingurinn Frederik Bolkestein, sem fer
með innanríkismál í framkvæmdastjórn-
inni, lagðist gegn því að mælt yrði með
því að viðræður yrðu hafnar við Tyrki,
aðrir munu hafa samþykkt það með sem-
ingi. Í Morgunblaðinu í gær er sagt frá
skoðanakönnun, sem sýnir að meirihluti
Þjóðverja, um 59%, vilji að fram fari
þjóðaratkvæðagreiðsla um aðild Tyrkja.
Nýleg könnun sýnir að 57% Þjóðverja
eru andvíg því að Tyrkjum verði veitt að-
ild að Evrópusambandinu. Kannanir hafa
verið gerðar víðar. 75% Frakka kveðast
andvíg aðild Tyrkja að ESB og 64%
Dana.
Ýmsar ástæður liggja að baki þessari
andstöðu við inngöngu Tyrkja. Tyrkland
er íslamskt ríki þótt aðskilnaður sé milli
ríkis og trúar. Í Evrópu ríkir ótti við að
leið hryðjuverkamanna inn í álfuna verði
greiðari. Í Tyrklandi eru meðaltekjur á
mann helmingi lægri en í nýjum Evrópu-
sambandsríkjum á borð við Pólland og
tíu sinnum lægri en til dæmis í Þýska-
landi. Aðild Tyrklands myndi fylgja
kostnaður fyrir Evrópusambandið. Þá
búa þar rúmlega 70 milljónir manna og
Tyrkjum fer fjölgandi öndvert við íbúa
núverandi aðildarríkja ESB. Hafa marg-
ir áhyggjur af því að holskefla innflytj-
enda muni ríða yfir Evrópusambandið,
en hin hliðin á því máli er að ekki mun
veita af vinnuaflinu. Sumir óttast að
aðildarviðræður muni ýta undir nýnas-
ista og aðra öfgahópa, en það er ótækt að
láta stjórnast af slíkum ótta. Aðrir telja
að aðild Tyrkja muni valda vandræðum í
samrunaferlinu í ESB. Valery Giscard
d’Estaing, fyrrverandi forseti Frakk-
lands, hefur gengið svo langt að segja að
aðild Tyrklands myndi ríða Evrópusam-
bandinu að fullu.
Á leiðtogafundi ESB í desember verð-
ur tekin ákvörðun um það hvort hefja eigi
viðræður við Tyrki um aðild. Flestir leið-
togar aðildarríkja ESB hafa lýst yfir
stuðningi við aðild, nú síðast Tony Blair,
forsætisráðherra Bretlands, í gær. Jean
Pierre Raffarin, forsætisráðherra
Frakklands, hefur hins vegar sagt að
menn ættu að hugsa sig vel um áður en
þeir hleypa „flóðöldu íslams“ inn í „ár-
farveg hinnar veraldlegu Evrópu“.
Rúmlega fjórir áratugir eru liðnir frá
því að Tyrkjum var fyrst gefið undir fót-
inn með aðild að Evrópusambandinu.
Múslímar um allan heim munu fylgjast
með samskiptum Tyrklands og Evrópu-
sambandsins. Aðildarviðræður myndu
verða til þess að draga úr spennu og tor-
tryggni og margir myndu líta svo á að þar
með réttu Vesturlönd múslímum sátta-
hönd. Þær myndu sýna að baráttan gegn
hryðjuverkum er ekki siðmenningastríð.
Framkvæmdastjórn Evrópusambands-
ins tók sögulega ákvörðun í lok septem-
ber. Leiðtogar Evrópusambandsins geta
staðfest hana 17. desember.