Morgunblaðið - 17.10.2004, Blaðsíða 23

inu ekki undir þessum siðferðilegu
skyldum þarf að svipta þá réttinum
til að stunda viðskipti. Þetta er eins
og í fjölskyldu. Þú gerir allt til þess
að tryggja barninu þínu sem best líf,
en það verður á móti að lifa við og
virða reglur og hefðir fjölskyldunn-
ar.“
Hnattvæðing nauðsynleg —
en jafnræði má ekki gleymast
„Hnattvæðingin er nauðsynleg
mannkyninu en það má ekki gleyma
því að jafnræði milli manna þarf að
skapast svo að mannkynið tortími
ekki sjálfu sér.“ Hann kreppir hnef-
ann og hvessir á mig augun. „Við
þurfum Samstöðu þjóða á meðal til
að stöðva yfirgang kapítalistanna.
Við höfum öll eitthvað að gefa og við
eigum öll að fá að nota okkar hæfi-
leika, en ekki til þess að koma í veg
fyrir að aðrir noti sína. Ef þú ert
ekki ánægð með það sem þú sérð
áttu að berjast. Fá fólk með þér. Þú
mátt ekki þagna,“ segir Walesa.
„Lýðræðið í þeirri mynd sem við
þekkjum í dag mun ekki endast út
21. öldina og til þess að fólk haldi
áfram að geta lifað þarf nýtt kerfi.
Alveg nýtt og nýja sýn. Ekki byggja
á því gamla.
Lýðræði kapítalismans mun ekki
endast, þar sem svo víða eru kosn-
ingar falsaðar af efnamönnum til að
tryggja eigin hag. Stjórnmálamenn
eyða öllum tíma sínum í að skapa
þægilegar aðstæður fyrir viðskipta-
lífið, en gleyma öðrum þegnum sín-
um.
Stríðið verður ekki stöðvað úr
þessu, það verður stríð, því sá kúg-
aði mun rísa upp og stöðva fákeppni
og einokun.“
– Þú lagðir fram þinn skerf til að
ganga af kommúnismanum dauðum.
Geturðu gert það sama við kapítal-
ismann?
„Barnabarn mitt mun gera það,
því þá verðum við búin að finna upp
þriðju leiðina. Þú og ég getum fund-
ið hana í sameiningu. Við sjáum
hlutina í réttu ljósi.“
– Hvar í heiminum liggur mesta
valdið í dag?
„Eftir fall kommúnismans búa hin
miklu völd í Bandaríkjunum. Það er
slæmt að ekki séu tvö eða fleiri vold-
ug og ríkjandi öfl í heiminum.
Bandaríkin hafa enga samkeppni.
Lok kalda stríðsins gerðu það að
verkum að Bandaríkin geta farið
sínu fram að vild. Heimurinn hefur
breyst, þrátt fyrir allt, en hann er
grimmari og ósvífnari en áður. Þeir
sem segja að heimurinn sé betri
neita að sjá hann í réttu ljósi. Heim-
urinn í dag er heimur hinna ríku. En
við hin höfum miklu hlutverki að
gegna í framtíðinni. Við erum öll
sköpuð með greind og við verðum að
nota hæfileika okkar í samstarfi en
ekki bara til að ráðast að öðrum.“
Forsetinn, eins og hann er enn
kallaður þótt hann sitji ekki lengur í
embætti, virtist ekki geta endurtek-
ið þetta nægilega oft. Og ég spyr
hvort það hjálpi eitthvað að skrifa
bækur um hætturnar og hrun lýð-
ræðisins.
„Það er fleira fólk að skrifa bækur
en þeir sem lesa þær og það er
vandamálið.
Bandaríkin vilja ekki taka þátt í
stefnumótun um betri og heilbrigð-
ari heim og þess vegna eru hin
miklu völd þeirra svo hættuleg. Þau
hafna alþjóðavæðingunni eins og
hún ætti að vera, jákvæð samvinna
þjóða í milli. Ég vona að Evrópa nái
að sameinast um nýtt kerfi og skapi
þannig aðhald og mótvægi við risann
í vestri.“
– Hvað tekur það þjóðir heims
langan tíma að átta sig á aðferða-
fræði auðhringanna? Er kapítalist-
inn ekki bara sigurvegari 20. ald-
arinnar og við hin bara bitrir og
vonsviknir fátæklingar sem hafa
orðið undir?
„Það er mjög auðvelt fyrir al-
menning sem og stjórnvöld að
breyta kapítalista í kommúnista.
Hugsum okkur fiskabúr. Þú
kyndir aðeins undir því og þú færð
fiskisúpu. Þetta gætu stjórnvöld
gert með breyttu lagaumhverfi og
almenningur með því að versla ekki
við auðhringa. En það gerist ekki,
þar sem innst inni vill fólk ekki trúa
að spillingin sé svona yfirgengileg
og í öðru lagi þá er fólk ekki tilbúið
með hið nýja kerfi, þriðju leiðina,
sem á að taka við. Þetta þriðja kerfi
þarf auðvitað að hanna og byggja
upp á alþjóðlegum grunni.
Meðan auðhringarnir eru svona
fáir og stórir hefur almenningur
ekkert val eins og hann hefði ef
„úlfahjarðirnar“ væru fleiri og
smærri þannig að raunveruleg sam-
keppni ætti sér stað. Þess vegna sit-
ur almenningur í fiskabúrinu og að-
eins einn og einn fiskur getur
svamlað um í svo heitri súpu.
En við erum að flytja okkur á milli
alda. Kapítalisminn mun líða undir
lok. Það er kaos í heiminum. Okkur
ber skylda til að draga úr áhrifum
þessarar ringulreiðar, á meðan nýtt
kerfi er í vinnslu.“
– Hvernig sérðu þetta gerast í
Póllandi?
„Þú ert að horfa á þetta frá sjón-
arhóli gamla kerfisins. Þjóðarein-
kenni Póllands og landamærin sem
hafa stöðugt verið að breytast eru í
sárum. Gleymdu ekki að þegar við
yfirgáfum Sovétríkin þá misstum við
60% af útflutningstekjum okkar. Á
þessum tíma tilheyrði Pólland Var-
sjárbandalaginu. Á þessum tíma átti
ég von á meiri aðstoð frá vestrænum
ríkjum, eins og mér hafði verið lofað.
En ég vildi ekki peninga heldur
samvinnu Póllands og stuðningsríkj-
anna á sviðum vísinda og viðskipta,
þar sem í Póllandi er mikið af óvenju
vel menntuðu fagfólki. Ég vildi sam-
starf og stuðning við að byggja nýtt
kerfi. Það gerðist ekki. Mér fannst
ég vera svikinn og það reyndist dýr-
keypt að brjóta upp hið hættulega
afl sem kommúnisminn var, en ég sé
ekki eftir neinu. Vangoldin loforð
urðu til þess að ég er ekki forseti
Póllands í dag. Fólk hætti að treysta
mér, því það sem ég hafði lofað
stóðst ekki.
Ég lofaði of miklu og þess vegna
tapaði ég kosningunum.
Ég er meðvitaður um hættulega
erlenda fjárfesta í Póllandi, en í dag
getum við ekki fundið lausn á vanda-
málinu. Við eigum ekki peninga til
þess. Ég hvatti alþjóðasamfélagið til
þess að láta Rússum í té aðstoð í
öðru formi en peningum. Á þetta var
ekki hlustað og nú er neðanjarðar-
hagkerfi Rússa mikið vandamál og
spillingin gríðarleg. Það er erfitt að
verða efnaður á heiðarlegan hátt í
Rússlandi því mafíurnar eru svo
margar og voldugar.“
Walesa er ekki hættur
Nú fannst mér ég hafa gengið á
góðvildina og stóð upp og þakkaði
fyrir mig. Þegar við tókum myndir
tók hann í höndina á mér og setti á
brjóstið á sér og sagði: „Finndu.“
Seinna í vikunni var mér boðið að
fylgjast með þegar Walesa hélt
ræðu á minningarhátíð um Pólverja
sem voru dregnir úr rúmum sínum
um nætur og sendir til Síberíu.
Sagnfræðilegar staðreyndir sem
mátti ekki ræða um. Með biskupn-
um og fyrrverandi forseta ásamt
fjölda kaþólskra presta var mér boð-
ið í hádegismat. En við borðið mátti
ég ekki setjast. Konur setjast ekki
til borðs með prestunum. Walesa
var örugglega skemmt við að horfa á
mig úti í horni því ekki er langt í
húmorinn. En eftir að biskupinn
hafði fengið aðeins of mikið af rauð-
víni gekk hann einn út úr samkvæm-
inu, án fylgdarliðs eða lífvarða. For-
setinn var hins vegar eltur um allt
svæðið þar sem hann þrumaði yfir
fólkinu sem á hann hlýddi. Ekki
skildi ég orð af því sem sagt var en
ég skynjaði að hann er ekki hættur
og situr ekki á friðarstóli. Hann er
baráttuhetja síðustu aldar og hann
mun aðstoða heiminn inn í 21. öldina
með nýjum leikreglum. Siðferðileg-
um leikreglum þar sem grunnurinn
er Samstaða.
Þegar ég kom heim um kvöldið
beið mín fax. Caluje hafði lagt 200
slotí inn á reikning sjúkrahússins í
mínu nafni.
21. öldinni
AP
Lech Walesa réttir höndina til himins með sigurmerki fyrir utan Lenín-
skipasmíðastöðina í Gdansk árið 1983.
Minnismerki um Samstöðu og barátt-
una sem hófst í skipasmíðastöðinni.
Höfundur er íþróttafræðingur.
MORGUNBLAÐIÐ SUNDAY 17. OCTOBER 2004 23
Evrópska vinnuverndarvikan
18.–22. október 2004
Byggjum á öryggi
Vinnuvernd á byggingarvinnustöðum
Dagskrá:
08:00–08:30
Skráning og morgunverður.
08:30–08:40
Setning Vinnuverndarvikunnar.
Árni Magnússon, félagsmálaráðherra.
08:40–08:55
Evrópska Vinnuverndarvikan, byggingarátak 2003-2004.
Erindi: Vinnueftirlitið.
08:55–09:20
Gæðastarf í byggingariðnaði, öryggis- og
heilbrigðisáætlun.
Erindi: Samtök iðnaðarins.
09:20–09:40
TR-mælir, tilraunaverkefni. Betri líðan – Bættur hagur.
Erindi: Samráðshópur um BB-verkefnið.
09:40–10:00
Afhending viðurkenninga til byggingarvinnustaða.
Fundarslit.
Fundarstjóri: Kristinn Tómasson.
Þátttökugjald kr. 1.500 (morgunverður innifalinn í verði).
Skráning á netfangið vinnueftirlit@ver.is eða í síma 550 4600.
Gefa skal upp nafn þátttakanda, nafn greiðanda,
heimilisfang og kennitölu.
Morgunverðarfundur 18. október 2004
Grand Hótel (Hvammur)
Verkefnishópur um Evrópsku vinnuverndarvikuna
grunnskóli - framhaldsskóli - háskóli
NÁMSAÐSTOÐ
íslenska - stærðfræði - enska - danska
franska - eðlisfræði - efnafræði - tölfræði
þýska - spænska - lestur - stafsetning o.fl.
greining á lestrarerfiðleikum
Nemendaþjónustan sf. Sími 557 9233 • www.namsadstod.is
Fyrir flottar konur
Bankastræti 11 • sími 551 3930