Morgunblaðið - 17.10.2004, Blaðsíða 29

MORGUNBLAÐIÐ SUNDAY 17. OCTOBER 2004 29
ræður um þau? Og af hverju ætli stjórnarliðið á
þingi láti stjórnarandstöðunni frumkvæðið í um-
ræðum um jafnréttismál að mestu leyti eftir?
Hugsanlega er skýringin sú að jafnréttisbarátt-
unni hafi ranglega verið stillt upp sem baráttu á
milli fylkinga. Annars vegar á milli kynjanna, hins
vegar á milli pólitískra fylkinga.
En jafnréttisbaráttan er ekki átök fylkinga –
eða á að minnsta kosti ekki að vera það. Hún er
barátta hugsandi fólks af báðum kynjum, úr öllum
þjóðfélagshópum og með allar stjórnmálaskoðan-
ir, á móti úreltum viðhorfum, gamalli verkaskipt-
ingu, skeytingarleysi og fordómum. Allir eiga að
geta grætt á jafnréttisbaráttunni. Karlar eiga
ekki að líta svo á að árangur í þeirri baráttu feli í
sér ósigur þeirra. Með jafnari verkaskiptingu,
bæði inni á heimilunum og í atvinnulífinu, skiptist
fyrirvinnuhlutverkið jafnar á milli kynjanna og
karlar fá meiri tíma til að sinna börnum og heimili.
Margir, sem það hafa gert, hafa áttað sig á að það
eru til miklu fleiri en ein tegund af karlmennsku
og það að kynnast börnunum sínum verður t.d.
gjarnan til þess að menn uppgötva á sér aðra og
tilfinninganæmari hlið. Feður eiga ekki að vera
stritandi í yfirvinnu öllum stundum á meðan börn-
in þeirra eru lítil, þannig að þeir missi af því að
kynnast þeim. Feður lítilla stúlkna, sem vilja þeim
allt það bezta í lífinu, vilja væntanlega gera sitt til
að þær reki sig ekki á neina veggi þegar þær
sækjast eftir starfsframa síðar meir. Karlar, sem
velta fyrir sér eigin stöðu innan fyrirtækja og
stofnana, fari svo að konur fái að standa þar jafn-
fætis þeim hvað laun og ábyrgð varðar, ættu að
hafa í huga að margvíslegar rannsóknir sýna að
þar sem bæði kyn koma að stjórnun og stefnumót-
un gengur allajafna betur í rekstrinum og allir eru
betur settir. Af sömu ástæðu ættu breytingar í
jafnréttismálum að vera forgangsmál hjá körlun-
um, sem víðast halda um valdataumana í atvinnu-
lífinu; það eru fjárhagslegir eiginhagsmunir fyrir-
tækjanna, sem þeir stýra, að menntun, þekking,
hæfileikar og eiginleikar beggja kynja nýtist sem
bezt.
Af hverju ætli stjórnarliðið sé svona feimið í
umræðum um jafnréttismál, var spurt hér að ofan.
Getur verið að stjórnarliðar trúi þeim málflutningi
stjórnarandstöðunnar að ríkisstjórnin beri ein alla
ábyrgð á hinni vondu stöðu í jafnréttismálum?
Getur verið að gagnrýni á einstakar stöðuveiting-
ar eða ákvarðanir um ráðherrastóla verði til þess
að forystumenn stjórnarflokkanna forðist að tala
um jafnréttismál, til að verða ekki sakaðir um
hræsni? Rætur vandans í jafnréttismálum eru svo
djúpstæðar og ná svo langt aftur í söguna, að jafn-
vel á þremur kjörtímabilum ná menn ekki að
safna að sér allri ábyrgð á vandanum. Og ef menn
trúa því að þeir hafi haft málefnalegar ástæður
fyrir einstökum ákvörðunum, sem hafa einar og
sér ekki afgerandi áhrif á stöðu jafnréttismála,
eiga þeir ekki að vera feimnir við að ræða mála-
flokkinn í heild sinni. Það er raunar svo að ekkert
fyrirtæki, enginn félagsskapur og enginn stjórn-
málaflokkur hefur náð fullu jafnrétti innan sinna
raða. En það má ekki stöðva forsvarsmenn þeirra
í því að ræða jafnréttismál – orð eru einu sinni til
alls fyrst. Auðvitað ættu forystumenn ríkisstjórn-
arinnar að setja jafnréttismálin rækilega á dag-
skrá og stuðla að því að skapa í þjóðfélaginu það
andrúmsloft, að við núverandi ástand verði ekki
unað og tími sé kominn til breytinga.
Aðgerðir í þágu
jafnréttis
Jafnvel þótt fólk sé
sammála um að staða
jafnréttismála sé
slæm, greinir það á um
aðferðirnar til að bæta hana. Morgunblaðið hefur
verið þeirrar skoðunar að lögbundnir kynjakvótar
séu ekki leiðin til að bæta stöðu jafnréttismálanna;
það sé ákveðin hætta á að slíkar aðferðir breiði yf-
ir vandann fremur en að leysa hann. En það þýðir
ekki að stjórnmálamenn eigi að sitja aðgerðalaus-
ir, þvert á móti. Þeir gegna afar mikilvægu hlut-
verki í að skapa aðstæður og umgjörð fyrir árang-
ur í jafnréttismálunum. Ein mikilvægasta
aðgerðin, sem gripið hefur verið til í jafnréttismál-
um – og sem ber að viðhalda – er lagasetningin um
fæðingarorlof, sem gefur bæði feðrum og mæðr-
um kost á að vera heima hjá litlum börnum á
fyrstu mánuðum ævi þeirra. Það er kannski kald-
hæðnislegt, en heldur neikvæð frétt á forsíðu
Morgunblaðsins í gær, föstudag, um að það færist
í vöxt að körlum í fæðingarorlofi sé sagt upp með
ólögmætum hætti, sýnir að árangurinn af þessari
lagasetningu er sá, sem að var stefnt. Auðvitað
ætti ekki að segja neinum upp með ólögmætum
hætti – en konur, sem taka sér fæðingarorlof, hafa
árum saman og tugum eða hundruðum saman
orðið fyrir því. Nú stefnir í sama farið með karl-
ana, sem sýnir að nýja löggjöfin hefur jafnað stöðu
kynjanna á vinnumarkaðnum, þótt í þessu tilviki
sé það með neikvæðum formerkjum. Hið jákvæða
er auðvitað að kynin skipta nú jafnar með sér bæði
fyrirvinnuhlutverkinu úti á vinnumarkaðnum og
umönnunarhlutverkinu heima við.
Þótt ekki séu sett lög um kynjakvóta, er ekkert
því til fyrirstöðu að fyrirtæki, félagasamtök og
stjórnmálaflokkar setji sér markmið um að jafna
hlutfall kynjanna í ábyrgðarstöðum. Slík stefnu-
mörkun er oft ekki sízt nauðsynleg til þess að
koma í veg fyrir að fólk sitji fast í viðjum vanans;
að karlarnir, sem enn stjórna mestu, haldi áfram
að ráða karla í stjórnunarstöður af því að þeir eru
vanir því. Samfara því að gera jafnréttisáætlun
eða móta jafnréttisstefnu, sem inniheldur mark-
mið af þessu tagi, er hægt að fara í gegnum þá um-
ræðu hvað fyrirtækið eða félagsskapurinn græði á
því að jafna hlutföllin, í stað þess að taka ákvarð-
anir á grundvelli þess hvað körlunum, sem fyrir
eru í ábyrgðarstöðum, þykir þægilegast.
Þar sem konur hafa valizt til forystu í fyrir-
tækjarekstri og stjórnmálum er nokkuð augljóst
að það eitt og sér getur haft ákveðin margfeldis-
áhrif. Það er engin tilviljun að í borgarstjóratíð
Ingibjargar Sólrúnar Gísladóttur fjölgaði mjög
konum í stjórnunarstöðum hjá Reykjavíkurborg.
Í ráðherratíð Sivjar Friðleifsdóttur urðu konur í
yfirstjórn umhverfisráðuneytisins fleiri en karlar.
Í Háskólanum í Reykjavík, þar sem Guðfinna
Bjarnadóttir er rektor, hefur orðið til harðsnúinn
hópur kvenna í ábyrgðarstöðum, sem hefur byggt
upp þennan framsækna skóla af miklum krafti. Og
það er varla tilviljun að bæði hjá Íslenzka álfélag-
inu, þar sem Rannveig Rist er forstjóri, og hjá
Símanum, þar sem hún gegnir stjórnarfor-
mennsku, eru fleiri konur í framkvæmdastjórn en
almennt tíðkast í íslenzkum stórfyrirtækjum.
Stjórnmálamenn geta stuðlað að breytingum í
atvinnulífinu með öðrum aðferðum en beinum inn-
gripum. Bæði í Noregi og Svíþjóð hefur konum í
stjórnum helztu fyrirtækja snarfjölgað á undan-
förnum árum, ekki sízt vegna umræðna á vett-
vangi stjórnmálanna um að taki atvinnulífið sig
ekki saman í andlitinu, geti þurft að setja lög um
hlutfall kvenna í stjórnum. Í hvorugu landinu hef-
ur komið til þess, en umræðan ein og sér hefur
haft áhrif. Við höfum ákveðnar hliðstæður hér á
landi; Samtök atvinnulífsins, Verzlunarráð og
Kauphöllin birtu fyrr á þessu ári leiðbeiningar um
stjórnarhætti fyrirtækja, í kjölfar mikilla um-
ræðna, ekki sízt á vettvangi stjórnmálanna, um
þörf á úrbótum í þeim efnum. Fyrirtæki í Kaup-
höllinni hafa nú almennt lagað stjórnarhætti sína
að þessum leiðbeiningum. Með því að benda á
hversu ömurlega atvinnulífið hefur staðið sig í að
fjölga konum í stjórnunarstöðum geta stjórnmála-
menn stuðlað að því að skapa þrýsting, sem fyrir-
tækin geta ekki annað en tekið mið af. Í áður-
nefndum leiðbeiningum um stjórnarhætti
fyrirtækja eru raunar ákvæði um óháða stjórnar-
menn, sem gera má ráð fyrir að stuðli að fjölgun
kvenna í stjórnum, vegna þess að margar mjög
hæfar konur standa utan við karlaklíkurnar, sem
gjarnan verða til í atvinnulífinu – og eru þar með
gott efni í óháða stjórnarmenn.
Litlar ákvarð-
anir með stór-
pólitíska þýð-
ingu
Þá er ónefnt það verk-
efni stjórnmálamanna
að búa íslenzkum fjöl-
skyldum sem bezt og
öruggast umhverfi
með því að bjóða upp á
dagvist og leikskóla
fyrir öll börn og stuðla að því að tónlistarnám,
tómstundastarf og íþróttaiðkun færist inn í heils-
dagsskólann. Þannig væri foreldrum auðveldað að
samræma fjölskyldulíf og starfsframa, báðir for-
eldrar ættu raunverulegt val um að sinna fullu
starfi á vinnumarkaðnum eða vinna heima og
þeim verkum myndi fækka, sem foreldrar yrðu að
gera út um sín á milli hvor ætti að sinna, þ.e. að
skutla börnunum í og úr tónlistartímum, íþrótta-
æfingum og öðru tómstundastarfi.
Árangur í jafnréttismálum á hinum opinbera
vettvangi; í fyrirtækjum, stjórnsýslu og stjórn-
málum, ræðst ekki sízt af því hvernig fólk skiptir
með sér verkum í kjarnafjölskyldunni. Ef það
verður áfram þannig að karlar séu aðalfyrirvinnan
en konur sinni fremur heimili og börnum, breytist
lítið. Það er glettilega auðvelt að hafa allt á horn-
um sér yfir stöðunni í jafnréttismálum, en renna
síðan ósjálfrátt eða óvart inn í þúsund ára gamalt
kynhlutverk. Auðvitað velur fólk sjálft hvernig
það hagar lífi sínu. En við ættum að hafa í huga að
litlar ákvarðanir, sem fólk gerir út um sín á milli,
eins og það hver eldar matinn, hver setur í þvotta-
vélina, hver þrífur bílinn, hver sækir börnin í skól-
ann eða leikskólann, hver keyrir þau á íþrótta-
æfingu og hver er heima þegar þau eru veik,
safnast saman og verða stórpólitískar þegar við
veltum fyrir okkur framtíð barnanna okkar og
hvort þau muni njóta raunverulegs jafnréttis.
Morgunblaðið/Árni Torfason
Karl og kona.
„Staða jafnrétt-
ismálanna ætti í
raun að vera eitt
helzta umræðu- og
viðfangsefni bæði
stjórnmálamanna
og frammámanna í
atvinnulífinu.“
Laugardagur 16. október