Morgunblaðið - 17.10.2004, Blaðsíða 24

24 SUNDAY 17. OCTOBER 2004 MORGUNBLAÐIÐ
Daniel Willard Fiske fæddist 11.nóvember 1831 í Ellisborg í Jeff-erson-héraði í New York-ríki.Þegar á barnsaldri hneigðist hug-ur hans mjög að tungumálum og
einnig fékk hann snemma áhuga á bókmenntum
og landsstjórnarmálum. Á árunum 1845 til 1847
stundaði hann nám við Cazenovia-skólann í
Cazenovia í New York-ríki. Þegar hann útskrif-
aðist þaðan fór hann í Hamilton-háskóla í Clint-
on í New York-ríki en hann stundaði einungis
nám þar frá 1847 til 1848.
Meðan Fiske var við nám við Hamilton-há-
skóla eignaðist hann þýðingu Percys á norræn-
um fornfræðum Mallets (Northern Antiquities.
III. Edit. London 1847). Einnig náði hann þá í
enska þýðingu af hinni íslensku málmyndalýs-
ingu R. Kr. Rasks, sem George P. Marsh gaf út
1838. Um þetta leyti kom út ritgerð eftir Carlyle
um Óðin og hina norrænu goðafræði. Fiske fékk
hana og hafði mikið yndi af að lesa hana. Þessar
bækur voru fyrstu bækurnar sem Fiske náði í
um forn norræn fræði, íslenska tungu og ís-
lenskar bókmenntir og nú vaknaði svo sterkur
áhugi hjá honum á að læra íslensku og kynnast
hinum fornu bókmenntum vorum, að hann yfir-
gaf þegar háskólann á öðru stúdentsári sínu og
fór til Kaupmannahafnar til þess að stunda þar
norræn tungumál. Þetta var árið 1849.
Bláfátækur til annarrar heimsálfu
Fiske var aðeins 17 ára þegar hann ákvað að
fara til annarrar heimsálfu til þess að stunda þar
háskólanám. Hann var bláfátækur og átti ekki
fé fyrir fargjaldinu til Danmerkur. Hann réð sig
sem sjómann eða skipsdreng í skip eitt, sem fara
átti til Kaupmannhafnar, og vann fyrir sér á
leiðinni. Fiske var aðeins einn vetur í Kaup-
mannahöfn. Hann kynntist Jóni Sigurðssyni,
Gísla Brynjólfssyni og fleiri Íslendingum en að-
allega umgekkst hann Gísla Brynjólfsson. Fiske
nam íslensku aðallega af Gísla, og rétti hann
Fiske þar bróðurlega hjálparhönd, því hann tók
enga borgun fyrir. Á árunum 1850 til 1852
stundaði Fiske nám við háskólann í Uppsölum.
Á meðan hann var við nám í Uppsölum lærði
hann sænsku svo vel, að hann talaði hana á þeim
árum eins og innfæddur. Þessi þrjú ár vann
Fiske fyrir sér sjálfur. Áður en hann fór frá Am-
eríku, hafði hann samið við New York Tribune
um að skrifa bréf í blaðið og var það honum fjár-
hagsleg hjálp. Annars vann hann mest fyrir sér í
Uppsölum með því að kenna ensku og halda fyr-
irlestra um bandarískar bókmenntir.
Veturinn 1851–52 var Fiske að hugsa um að
fara til Íslands um vorið, þegar hann færi frá
Uppsölum, en ekkert varð úr því. Hann varð þá
að fara til Bandaríkjanna og fór hann til New
York og gerðist hann aðstoðarmaður við Astor-
bókasafnið og vann hann þar í sjö ár, til ársins
1859. Hann lagði þá mikla stund á tungumál og
safnaði íslenskum bókum af kappi, svo að safn
hans varð fljótt mikilvægasta íslenska bókasafn-
ið í Bandaríkjunum. Fiske aflaði sér mikilla upp-
lýsinga um Ísland, bæði um náttúru þess og
landslag, sögu, stjórnmál og bókmenntir. Á
þessum tíma var Fiske fróðasti maður í Banda-
ríkjunum um Ísland.
Árið 1868 réð Fiske sig við Cornell-háskólann
í Íþöku (Ithaca) sem prófessor í norrænni og
þýskri málfræði og jafnframt var hann skipaður
yfirbókavörður við bókasafn háskólans. Hann
kenndi bæði norræn mál, íslensku, dönsku og
sænsku auk þýsku og persnesku. Hann hélt fyr-
irlestra um Goethe og íslenskar bókmenntir.
Þegar nálgaðist 1000 ára þjóðhátíð Íslands fór
Fiske að hugsa um að gleðja Íslendinga á ein-
hvern nytsaman hátt. Hann skrifaði því greinar
um Ísland í bandarísk blöð og kom því til vegar,
að miklar bókagjafir voru sendar frá Bandaríkj-
unum til Íslands í þjóðhátíðargjöf. Hann var
hvatamaður þess að Bayard Taylor fór á þjóðhá-
tíðina fyrir hönd Bandaríkjanna. Fiske brá sér í
huganum til Íslands og skrifaði hann fréttabréf
um hátíðina til bandarískra blaða. Bréf þessi
voru víða lesin í Bandaríkjunum og datt engum
annað í hug, en að þau væru skrifuð af manni,
sem sendur hefði verið til Íslands til þess að
skýra frá þjóðhátíðinni.
Þjóðhátíðarárið varð nafn Willards Fiskes al-
kunnugt á Íslandi, en fimm árum síðar fengu Ís-
lendingar færi á að kynnast honum sjálfum.
Hann kom til Íslands um miðjan júlí og dvaldist
til 18. október og skoðaði hann landið bæði á
hestum og á skipi. Í veislu sem þingmenn lands-
höfðingja héldu Fiske 24. ágúst mælti Grímur
Thomsen vel fyrir minni hans, en Fiske svaraði
með snjöllu erindi og mælti á íslensku, eins og
venja hans var til er hann dvaldi á Íslandi. Hann
kvaðst hafa lesið flestallar ferðabækur frá Ís-
landi, áður en hann kom til landsins, en nú virtist
honum allt nýtt og allt öðruvísi, en hann hafði
ímyndað sér það, „og miklu betra, en hinum
vitru herrum ferðamönnum hafði fundist það“.
Fiske var sístarfandi á meðan hann dvaldi á
Íslandi. Hann tók vandlega eftir öllu sem fyrir
augað bar, skoðaði margt gaumgæfilega, tók
eftir þjóðháttum og framförum í þeim. Þess eru
eigi heldur dæmi að nokkur útlendingur hafi á
fjórum mánuðum á Íslandi kynnst jafnmörgum
landsmönnum Fiske prófessor í heimsókn sinni.
Lagði til að stofnað yrði lestrarfélagið Íþaka
Fiske kynntist nemendum Latínuskólans,
sem í dag er Menntaskólinn í Reykjavík, og
fannst vanta lestrarsal fyrir þá þar sem þeir
gætu lesið sér til gagns og gamans á sunnudög-
um og öðrum leyfisdögum. Reyndar var bóka-
safn í Latínuskólanum og lestrarfélag en aðeins
einn þriðji af nemendunum var í lestrarfélaginu.
Fiske talaði við dr. Björn M. Olsen að upp úr
hinu gamla félagi yrði stofnað nýtt lestrarfélag,
sem fékk nafnið Íþaka eftir heimabæ hans í
Bandaríkjunum. Fiske sendi strax bækur til
lestrarfélagsins og hélt því áfram allt til dauða-
dags, 25 árum síðar.
14. júlí 1880 giftist Fiske unnustu sinni Jennie
McGraw frá Íþöku hjá sendiherra Bandaríkj-
anna í Berlín. Eftir brúðkaupið ferðuðust þau
hjónin um Þýskaland, Ítalíu og Egyptaland.
Kona Fiskes var mjög veik og hafði þeim verið
ráðlagt að leita henni heilsubótar í Egyptalandi
vegna veðurblíðunnar þar. En hún komst ekki
aftur til heilsu og lést í Flórens á Ítalíu í sept-
ember 1881. Fiske harmaði hana mjög. Nokkru
síðar sagði Fiske stöðu sinni lausri við Cornell-
háskóla og settist að í Flórens. Fyrstu árin sem
Fiske bjó í Flórens bjó hann í leiguhúsnæði en
síðan festi hann kaup á „Villa Landor“ í San
Domenico fyrir neðan Fiesole, í hæðunum fyrir
ofan Flórens. Fiske nefndi villuna eftir skáldinu
Landor, sem átti hana áður. Áður en Fiske flutti
í hús Landors reisti hann ofan á það eina hæð. Í
hverju einasta herbergi hafði Fiske bækur
nema í borðstofunni. Þó hafði Fiske aldrei hin
stóru íslensku og ítölsku bókasöfn sín í „villu“
sinni, heldur leigði hann frá árinu 1888 stóran
sal og stofur í Lungo il Mugnone 11 í Flórens til
þess að geyma þau í.
Öll þau ár sem Fiske bjó í Flórens hélt hann
áfram að safna íslenskum bókum og ritum um
Ísland, og þá byrjaði hann einnig að safna öllum
útgáfum af ritum hinna ítölsku skálda Dante og
Petrarca og öllum ritum um þá. Dante-safninu
lauk hann fyrst og gaf það og afhenti Cornell-
háskóla í lok 19. aldar. Gaf háskólinn út skrá yfir
það, og kom hún út í tveim stórum bindum 1898–
1900. Fiske ritaði langan inngang að þeirri skrá
um safnið. Í safni þessu voru tvö eintök af ýms-
um bókum og hafði Fiske mælt fyrir er hann gaf
safnið að annað eintakið af þeim bókum skyldi
senda til Landsbókasafnsins í Reykjavík, en
ekkert varð af því. Einhverra hluta vegna voru
þessi eintök notuð til þess að fá bækur fyrir þau í
skiptum hjá öðrum söfnum í Bandaríkjunum
handa bókasafni Cornell-háskóla. Þegar Fiske
komst að því líkaði honum það ekki og keypti
hann nokkrar útgáfur af ritum Dantes og sendi
Landsbókasafninu. Í kringum 1900 lauk Fiske
við að kaupa þær bækur sem hann komst yfir í
Petrarca-safnið og árið 1900 var lokið við að
semja bókaskrá um það. Sama ár hætti Fiske að
safna íslenskum bókum. Íslenska safn Fiskes
var stærst, yfir 8.000 bindi, þá var Dante-safnið
7.000 bindi og Petrarca-safnið um 6.000 bindi.
Þegar Fiske dvaldi í Kaupmannahöfn sum-
arið 1899 fékk hann Bjarna Jónsson frá Unn-
arholti og Halldór Hermannsson frá Velli til
þess að koma með sér til Flórens og dvelja þar
eitt ár til að semja nýja skrá yfir íslenska safnið
undir umsjá sinni. Þessi var skrá óvenjulega
vönduð og nákvæm og náðu þeir ekki að ljúka
henni. Fórst fyrir sökum vanheilsu og annarra
verkefna að hann gæfi út skrá yfir hið íslenska
bókasafn sitt, eins og hann hafði ætlað sér.
Bar ávallt hag Íslands fyrir brjósti
Fiske var ávallt vakandi Íslands vegna og við-
kvæmur fyrir virðingu þess út á við. Oft greip
hann pennann til þess að benda á það, sem Ís-
lendingum mátti sómi að verða, en oftar notaði
hann tækifæri til þess að gera það munnlega.
Fiske var mjög gestrisinn maður. Ýmsir frægir
Ítalir heimsóttu hann og menn komu til hans frá
mörgum löndum. Flestir þeirra voru Englend-
ingar og Bandaríkjamenn. Á vorin var stundum
mannmargt hjá honum, einkum á sunnudögum,
á meðan ferðamannatíminn stóð yfir. Þegar
ókunnugir menn komu inn í bókasafn Fiskes,
sýndi hann þeim bækurnar og benti á það, sem
litla þjóðin íslenska hafði gert. Hann sagði þeim
þá frá bókmenntum Íslendinga og af Íslandi
sjálfu. Fiske gerði það með svo miklum áhuga
og fjöri, að yndi var að heyra, og tóku þá
ókunnugir menn oft að spyrja hann um Ísland.
Ítalíukonungur sæmdi Fiske hinni ítölsku
krónuorðu fyrir það sem hann hafði gert fyrir
bókmenntir Ítalíu. Fiske ól upp fátækan, ítalsk-
an dreng, sem var svo illa staddur þegar Fiske
sá hann fyrst, að hann gat eigi fengið þá lækn-
ishjálp, sem hann þurfti. Fiske lét fyrst lækna
hann, og að lokum gaf hann honum ríkulegt lífs-
uppeldi alla ævi. Fiske lést 1904 og í haust var
öld liðin frá andláti hans.
Íslandsvinurinn Willard Fiske
Bandaríski fræðimaðurinn Willard
Fiske hafði miklar mætur á Íslandi
og átti gott safn íslenskra bóka. Síð-
ustu æviárin bjó hann í Flórens á
Ítalíu. Bergljót Leifsdóttir Mensuali
fjallar um ævi Íslandsvinarins.
Daniel Willard Fiske
Anddyrið í bústað Fiskes, Villa Landor.
Villa Landor í byrjun 20. aldar. Þar geymdi Fiske fjölda bóka og sýndi gestum.
Garðurinn við Villa Landor ber vitni grósku.
Arinninn í Villa Landor, heimili Fiskes á Ítalíu.
Höfundur er fréttaritari Morgunblaðsins á Ítalíu.