Morgunblaðið - 07.11.2004, Blaðsíða 10

10 SUNNUDAGUR 7. NÓVEMBER 2004 MORGUNBLAÐIÐ
Í
umræðum um atvinnu- og byggðamál
undanfarna mánuði hafa sjónir manna
beinst að Vestfjörðum og Norðurlandi
vestra. Því hefur verið haldið fram að
þessi svæði hafi orðið út undan í
áherslum stjórnvalda og tími sé kominn til að-
gerða fyrir þessa landshluta. Einblínt hafi verið
á suðvesturhornið, stóriðjuframkvæmdir á
Austurlandi og uppbyggingu í Eyjafirði.
Hvað sem þessari umræðu líður þá liggur
fyrir að mikil fólksfækkun hefur orðið á Vest-
fjörðum og Norðurlandi vestra og breytingar
orðið á atvinnuháttum, ekki síst í sjávarútvegi.
Fækkunin hefur verið umfram landsmeðaltal
og þegar horft er meira en tíu ár aftur í tímann,
eða til ársins 1990, hefur íbúum á Vestfjörðum
fækkað um ríflega 1.900 manns, eða um 20%.
Árið 1990 voru 9.798 íbúar í 24 sveitarfélögum á
Vestfjörðum en nú eru sveitarfélögin 11 og íbú-
arnir um 7.830. Nýlega voru svo kynntar til-
lögur félagsmálaráðherra, þar sem fækka á
sveitarfélögum á Vestfjörðum úr 11 í 4.
Á Norðurlandi vestra voru skráðir 9.151 íbú-
ar með lögheimili í desember 2003, 12,4% færri
en árið 1990 þegar íbúar svæðisins voru alls
10.446. Sveitarfélögin í þessu gamla kjördæmi
eru nú 12, voru 30 talsins árið 1993. Hefur til-
laga verið gerð um fækkun niður í fjögur sveit-
arfélög. Alls hefur íbúum á Vestfjörðum og
Norðurlandi vestra því fækkað um ríflega 3.200
manns á einum áratug. Jafngildir það því að all-
ir Ísfirðingar og Skagstrendingar til samans
hafi flutt burtu af svæðinu á þessu tímabili. Á
sama tímabili fjölgaði landsmönnum um 13,6%.
Hvað íbúafjölda varðar á Norðurlandi vestra
eru Siglfirðingar meðtaldir í þeim tölum þó að
sveitarfélagið tilheyri nú Norðausturkjördæmi.
Eftir sem áður starfa Siglfirðingar áfram í Sam-
tökum sveitarfélaga á Norðurlandi vestra, en
þeir hafa fengið skelli í atvinnulífinu líkt og
mörg önnur byggðarlög í þessum landshluta,
ekki síst í rækjuvinnslu og -veiðum.
Mikil aukning í háskólanámi
Nýjustu tölur um mannfjöldaþróun frá Hag-
stofunni benda til að lítið sé að draga úr fólks-
fækkuninni eða brottflutningi suður á mölina,
eins og það hefur verið orðað. Á fyrstu níu mán-
uðum ársins voru brottfluttir umfram aðflutta á
Vestfjörðum 151 talsins og 206 á Norðurlandi
vestra. Í einstaka sveitarfélögum voru fleiri að-
fluttir en brottfluttir og á Ísafirði voru „aðeins“
11 fleiri brottfluttir en aðfluttir, sem Ísfirðingar
vilja meina að sé jákvætt miðað við þróun síð-
ustu ára. Það kemur svo í ljós eftir 1. desember
nk. hvernig íbúatalan hefur breyst og tekið hef-
ur verið tillit til fjölda fæddra og látinna.
Fólksfækkunin kemur vel fram í tölum frá
Hagstofunni um skólasókn í þessum lands-
hlutum, ekki hvað síst á Vestfjörðum. Þar hefur
börnum í leikskóla fækkað um 17% frá árinu
1997 og nemendum í grunnskóla fækkað um
13%. Á sama tíma hefur það hins vegar gerst að
nemendum af Vestfjörðum í framhaldsskóla
fjölgaði um 14% árin 1997–2003 og algjör
sprenging varð í fjölda Vestfirðinga í há-
skólanámi. Árið 1997 voru þeir 110 en voru
orðnir 280 á síðasta ári. Fjölgunin er upp á heil
155%. Helsta skýringin á þessu er sögð ásókn
fólks í fjarnám á háskólastigi.
Nemendum á háskólastigi af Norðurlandi
vestra hefur einnig fjölgað, eða um 99% á ár-
unum 1997–2003. Minni fjölgun hefur verið á
framhaldsskólanemum, eða 3%, grunnskóla-
nemendum fækkaði um 13,5% en andstætt við
þróunina á Vestfjörðum hefur leikskólabörnum
á Norðurlandi vestra fjölgað um 3%.
Vestfirðir og Norðurland vestra eru í eðli
sínu ólík svæði að mörgu leyti. Sjávarútvegur
hefur verið aðal Vestfirðinga á meðan atvinnu-
starfsemin er meira blönduð á Norðurlandi
vestra, með stór og mikil landbúnaðarhéruð,
auk útgerðar, þjónustu og iðnaðar. Samdráttur
í landbúnaði hefur einnig komið niður á þessum
svæðum sem öðrum landshlutum, þó meira á
Vestfjörðum en Norðurlandi vestra. Bændum
og bújörðum á Vestfjörðum fækkaði um 8–10%
á árunum 1999–2002 en fækkunin á Norður-
landi vestra nam 4–6% á sama tíma. Þegar rýnt
er í hagtölur landbúnaðarins kemur svo í ljós að
greiðslumark í sauðfjár- og kúabúskap hefur
minnkað eða staðið í stað á Vestfjörðum, þegar
hlutur bænda á Norðurlandi vestra hefur á
sama tíma, árin 1990–2003, aukist sem hlutfall
af heildarframleiðslu í landinu. Á þetta einkum
við um mjólkurframleiðslu í Skagafirði.
Áherslur í atvinnumálum virðast að sumu
leyti vera ólíkar á svæðunum. Á Vestfjörðum
fer fram mikil umræða um að byggja upp þekk-
ingarsamfélag í átt að stofnun háskóla og lítill
áhugi er á einhverri stóriðju eða stórum virkj-
unarkostum. Talað hefur verið um griðland um-
hverfisverndarsinna þar sem efla á enn frekar
ferðaþjónustu á Vestfjörðum.
Á Norðurlandi vestra er komin upp umræða í
orku- og virkjunarmálum og áhugi er víða á því
að raforka frá Blönduvirkjun og nýjum virkj-
unum í Skagafirði verði nýtt til atvinnusköp-
unar á svæðinu. Til marks um þennan áhuga
hafa Húnvetningar og Skagfirðingar skipað
starfshópa til að kanna möguleika á atvinnu-
sköpun í smáiðnaði.
Lítið atvinnuleysi og lágar tekjur
Svæðin eiga þó hið minnsta tvennt sameig-
inlegt, þegar litið er nokkur ár aftur í tímann
varðandi atvinnuleysi og atvinnutekjur, hvort
um sig með því lægsta á landinu. Atvinnuleysi
hefur verið minna en á landsvísu, ef undan eru
skilin árin 2000–2002 á Vestfjörðum, og at-
vinnuleysið frá árinu 1998 alltaf verið heldur
minna á Norðurlandi vestra en Vestfjörðum.
Skýringin á þessu litlu atvinnuleysi kemur fram
hér síðar í greininni. Árið 2003 var atvinnuleysi
á öllu landinu 3,4% að meðaltali, var 2,1% á
Íbúum á Vestfjörðum og Norðurlandi vestra hefur fækkað um ríflega 3.200 frá árinu 1990
Ólíkt þróuninni á Vestfjörðum hefur leikskólabörnum á Norðurlandi vestra verið að fjölga lítillega undanfarin ár. Börnin á leikskólanum
Barnabóli á Skagaströnd kæra sig sennilega kollótt um slíkar upplýsingar og leika sér kát og glöð í sandkassanum.
Tækifæri að skapast
Kallað hefur verið eftir aðgerðum í byggðamálum á
Vestfjörðum og Norðurlandi vestra. Björn Jóhann
Björnsson og Ragnar Axelsson fóru um svæðið og í fyrstu
grein af fimm, sem birtast í Morgunblaðinu næstu daga, er
þróunin í þessum gömlu kjördæmum skoðuð og rætt við
íbúana, talsmenn atvinnuþróunarfélaga og forstjóra
Byggðastofnunar á Sauðárkróki.
Morgunblaðið/RAX
Bjarni Andrésson,
járnsmiður á
Tálknafirði
1. „Lífsskilyrðin voru
tekin frá fólkinu þegar kvót-
inn var tengdur við peninga.
Peningarnir verða til hér
fyrir fiskveiðar, fólk fæðist
ekki með gullskeið í munn-
inum. Hér hefur fiskurinn
verið okkar lifibrauð og ef veiðileyfin eru seld,
varðar okkur ekkert um hvert þau fara, hvort
sem það er Reykjavík eða Þýskaland.“
2. „Fyrsta verkefnið er að aftengja fiskveiði-
heimildir frá peningunum, þannig að ekki sé
hægt að selja fiskinn úr byggðarlögunum og
síðan úr landi. Samgöngur hafa batnað en ekki
eins mikið og annars staðar. Við komumst ekki
til Ísafjarðar nema yfir hásumarið og stutt er
síðan við komumst suður landleiðina. Annars er
fyrsta skilyrðið að fá að geta þénað peninga.“
Jóhanna Kristinsdóttir,
fiskverkakona á Bíldudal
1. „Það eru atvinnumálin. Kvótinn hvarf og
allt sem honum fylgdi. Ef vinnan væri næg þá
myndi fólkinu ekki fækka
svona mikið. Annars er
þetta allt í áttina núna.
Verst er að fólk virðist
ekki nenna lengur að
vinna í fiski og öðrum
störfum í fiskvinnslu. Út-
lendingar hafa komið
okkur til bjargar.“
2. „Ég hef enga hug-
mynd um það. Ef kalkþörungaverksmiðjan
kemur þá fylgja henni mikilvæg störf og þjón-
usta í kringum það.“
Jovina Sveinbjörns-
dóttir, umboðsmaður
Esso á Þingeyri
1. „Vegna tilbreyting-
arleysis í atvinnu. Allir vilja
fara suður til Reykjavíkur.
Fólk eltir hvert annað. Hér
er ekkert annað í boði en
fiskvinnsla, engin skrif-
stofuvinna eða önnur sérhæfð störf. Allt annað
er komið á Ísafjörð og við búum í sameinuðu
sveitarfélagi.“
2. „Fólk þarf að hafa um fleiri störf að velja.
Það er ekki fyrir alla að vinna í fiski, þeir sem
læra eitthvað flytja í burtu. Ég hef ekkert á
móti fiskvinnslu, á henni höfum lifað hérna á
Þingeyri. Togararnir eru farnir og einnig
stærri bátar, aðeins nokkrar trillur eru eftir.
Ég sé ekki hvernig á að snúa þróuninni við. Til
að byrja með er réttara að koma í veg fyrir að
fleiri flytji burtu, frekar en að fjölga íbúum.“
Lárus Benediktsson,
beitningamaður og
form. verkalýðs- og
sjómannafélags
Bolungarvíkur
1. „Aðalskýringin er
kvótinn, sjávarútvegs-
stefnan. Hún hefur rústað
margar byggðirnar, ekki
bara á Vestfjörðum. Sér í lagi var það leigu-
framsalið sem gerði þetta að verkum. Tog-
ararnir fóru en í staðinn byrjaði hér smábátaút-
gerð á ný. Það er fjári hart ef fólk vill búa hér en
getur ekki haft atvinnu. Slíkt má bara ekki ger-
ast.“
2. „Við þurfum að efla okkur þannig að geta
fengið eitthvað annað en sjávarútveginn. Hann
er reyndar á uppleið aftur, því mér skilst að hér
sé kominn jafnmikill kvóti í bæinn og var áður
en við misstum togarana. Um leið þurfum við
fjölbreyttara atvinnulíf. Ég sé fyrir mér önnur
störf fyrir það fólk sem getur ekki stundað fisk-
vinnslu, frekar en að það hrökklist í burtu eða
koðni niður á staðnum.“
Guðvarður Jakobsson,
sjómaður í
Bolungarvík
1. „Skortur á atvinnu,
ekki síst í sjávarútveginum.
Yngra fólkið hefur farið en
gamla fólkið orðið eftir.
Annars hef ég ekki mikið
pælt í þessu.“
2. „Lausnin er líklega sú
að efla atvinnulífið og auka fjölbreytnina.
Draga þarf úr atvinnuóörygginu, fólk veit ekki
hvort það er búið að missa vinnuna eftir nokkra
mánuði. Hér er fínt að búa. Ég hafði lengi búið í
Reykjavík en flutti hingað fyrir nokkrum árum
með fjölskylduna. Hér er allt afslappaðra og
þægilegra, ekki sama stressið. Maður er alveg
að fara yfir um ef stoppað er í Reykjavík ein-
Hvað segja íbúarnir? 1. Af hverju hefur fólki fækkað áVestfjörðum/Norðurlandi vestra?
2. Hvernig á að snúa þróuninni við?