Morgunblaðið - 07.11.2004, Blaðsíða 16
16 SUNNUDAGUR 7. NÓVEMBER 2004 MORGUNBLAÐIÐ
Helga Stephenson hefur veriðáberandi í kanadískum kvik-myndaiðnaði um áraraðir. Al-þjóðlega kvikmyndahátíðin í Toronto var sett á laggirnar
1976 og Helga hóf störf í tengslum við hana
aðeins tveimur árum síðar. Fyrstu árin við
almannatengsl en hún var framkvæmdastjóri
hátíðarinnar í nokkur ár, frá 1986 til 1994, og
situr enn í stjórn hennar. Það var einmitt á
meðan Helga gegndi starfi framkvæmda-
stjóra sem hátíðin náði hæstu hæðum; komst
á þann stall sem hún er enn á í dag, sem ein
af virtari kvikmyndahátíðum heims ár hvert.
Helga, sem er fædd í Kanada, verður gest-
ur Alþjóða kvikmyndahátíðarinnar í Reykja-
vík síðar í þessum mánuði. Hún hefur ekki
áður komið til Íslands og hlakkar mikið til.
Langamma Helgu, Guðríður Gísladóttir,
fluttist til Kanada ásamt ungum syni hennar
og Friðriks Stefánssonar (sem síðar, 1878–
1882, var alþingismaður Skagfirðinga) á Ríp í
Hegranesi, eftir að þau skildu. Litli son-
urinn, sem fæddur var 1869, var Fridrik
Stephenson, eins og hann kallaði sig í Kan-
ada, afi Helgu.
Fridrik Stephenson lék á hljóðfæri, var
meðlimur fyrstu sinfóníuhljómsveitarinnar í
Winnipeg en hafði ekki lifibrauð af því, lærði
því prentiðn og starfaði um tíma hjá Winni-
peg Tribune og íslenska blaðinu Lögbergi.
Faðir Helgu, Haraldur Jón Stephenson,
gekk í skóla í Winnipeg en þegar hann óx úr
grasi fluttist Haraldur Jón til Montreal þar
sem hann kynntist móður Helgu, konu af
írskum ættum.
Til gamans segir hún frá því að Friðrik
Þór Friðriksson kvikmyndaleikstjóri keypti
um árið býli í Skagafirði – einmitt Ríp í
Hegranesi sem á sínum tíma var í eigu Frið-
riks, langafa Helgu. Heimurinn er lítill!
Hangikjöt á jólunum
Helga kynntist Íslandi snemma, tengslin
við landið voru sterk á æskuheimilinu því
faðir hennar ferðaðist þangað nokkrum sinn-
um og hann las gjarnan fyrir Helgu úr Ís-
lendingasögunum. Reyndar hafi verið nokk-
uð undarlegt, eftir að hafa lært það í skóla að
bjóða hinn vangann, að heyra sögur þar sem
allt gekk út á hefndir og dráp; „þar brenndu
menn húsin hver ofan af öðrum og drápu
andstæðingana og búfénað þeirra!“
Íslenskan mat fékk hún líka alltaf á jól-
unum sem barn. Hangikjöt og rúllupylsu, úr
verslun í Winnipeg, og líkaði vel. Þá var ætíð
vínarterta á borðum um hátíðirnar.
„Ég taldi mig alltaf Íslending, allt þar til
Íslendingar sögðu mér að ég væri Vestur-
Íslendingur!“ segir Helga.
Að pissa í skóinn
Helga fann á dögunum bækur í safni
pabba síns og komst þá að því að Íslendingar
tala stundum raunverulega um það að pissa í
skóinn sinn!
„Pabbi notaði stundum þetta orðalag þeg-
ar honum fannst gripið til ráðstafana sem
reyndust skammgóður vermir – en ég var
aldrei alveg viss, fyrr en núna, að orða-
tiltækið væri til í alvörunni á Íslandi,“ segir
Helga og hefur greinilega gaman af.
„Ég hló alveg rosalega þegar ég komst að
því að menn tala svona í alvörunni!“
Helga ólst upp í Montreal. Ung kynntist
hún skemmtanaiðnaðinum og segist algjör-
lega hafa heillast af því fyrirbæri. Helga var
ein 35 ungmenna sem ráðin voru til starfa
fyrir Kanada á heimssýningunni í Osaka í
Japan árið 1970, og þar með voru örlögin
ráðin. „Ég vissi strax þá að ég vildi starfa á
þessu sviði.“
Strax að heimssýningunni lokinni tók hún
að sér að reka litla hljómsveit sem flakkaði
um Suðaustur-Asíu í eitt ár og varð síðan
kynningarfulltrúi listasafsins í Ottawa í
heimalandinu.
Hún fékk ung áhuga á kvikmyndum og
dreymdi um að geta starfað við þær. „Á
þessum árum var ekki hægt að lifa af því en
ég dreif í því strax og mögulegt var,“ segir
Helga.
Hún fékkst því áfram við almannatengsl,
nema hvað að í eitt ár kenndi hún ensku í
Havana, höfuðborg Kúbu, á vegum mennta-
málayfirvalda í Kanada „og þar var einmitt
tónlistar- og kvikmyndafólkið það skemmti-
legasta sem ég umgekkst“.
Þetta var 1974–1975 og þá kynntist Helga
Ingibjörgu Haraldsdóttur rithöfundi, sem
þar var einnig á sama tíma.
Þegar heim kom hélt Helga áfram í al-
mannatengslum, þar á meðal við kynningu
kvikmynda og frá 1978 hafa þær verið henn-
ar vettvangur.
Alþjóðlega kvikmyndahátíðin í Toronto var
sett á laggirnar 1976, eins og áður kom fram,
og 1978 fór Helga að sinna kynningarmálum
fyrir hátíðina, ásamt öðrum verkefnum á því
sviði.
„Ég vann mig upp hægt og rólega, þar til
ég var orðinn framkvæmdastjóri.“
Hún segir Toronto-hátíðina hafa verið
mjög smáa í sniðum fyrst í stað. Í upphafi
var boðið upp á ýmsar kvikmyndir sem sýnd-
ar höfðu verið á öðrum hátíðum, en fljótlega
var tekin upp ný aðferð við að velja myndir á
Toronto-hátíðina – nýstárleg aðferð – sem
líklega varð til þess hve eftirsótt og þekkt
hátíðin varð.
Hún segir mikinn kvikmyndaáhuga alltaf
hafa verið fyrir hendi í Toronto, þar sem
starfi margir við kvikmyndagerð og hvort
tveggja listræni grunnurinn og sá iðnaðar-
legi því fyrir hendi. Borgin sé líka afar vel
staðsett; hún sé nokkurs konar hlið inn í
Norður-Ameríku. Algengt sé að þegar kvik-
myndir eru frumsýndar á fáum, útvöldum
stöðum í einu í álfunni verði Los Angeles,
New York og Toronto fyrir valinu.
Upp á kvikmyndahátíðina skiptir það líka
máli, segir Helga, að Toronto er ferðamanna-
væn því þar sé fólk öruggt um sig.
Helga segir kvikmyndahátíðir geta verið
mjög fræðandi og spennandi fyrirbæri og til
að þær geti gengið verði margir að koma að;
nefnir bæði hið opinbera, ríki og sveitarfélög,
auk fyrirtækja og einstaklinga. „Það er mjög
mikilvægt að margir komi að til þess að eng-
inn einn beri alla áhættuna. Það eru margir
samverkandi þættir sem skiptu miklu máli
hve Toronto-hátíðin festi sig í sessi, meðal
annars það að kvikmyndahúsin eru mörg á
svipuðum slóðum í borginni og því hægt að
ganga á milli þeirra og um leið og fólk í
rekstri sá að viðskiptin blómstruðu vegna há-
tíðarinnar, flugfélög, hótel og veitingastaðir
urðu varir við meiri viðskipti, þá eru fyr-
irtækin auðvitað tilbúin að taka þátt í henni.
Unnendur kvikmynda dýrka vitaskuld
svona hátíðir, en það er erfitt að halda þær
nema með aðstoð viðskiptalífsins.“
Öðruvísi dagskrárstjórn
En það er eitt öðru fremur sem hefur gert
kvikmyndahátíðina í Toronto að því sem hún
er. Forráðamenn hennar vildu að hún skæri
sig úr öðrum og það hefur tekist. Venjulega
er einhver einn dagskrárstjóri sem velur
myndir hátíðar ellegar valnefnd, þar sem
sátt þarf að nást um það sem sýna á.
Í Toronto var hins vegar farin sú leið frá
upphafi að „dagskrárstjórarnir“ eru margir
og hátíðin því fjölbreyttari en ella.
„Ég er ekki viss um að þeir sem áttu hug-
myndina hafi gert sér grein fyrir því hvað
þetta er gríðarlega snjallt,“ segir Helga nú.
Það er markmið hátíðarinnar að vera afar
hefðbundin en jafnframt mjög framúrstefnu-
leg, og allt þar á milli, og það tekst einmitt
vegna þessa fyrirkomulags.
Ekki var hægt að finna nógu marga dag-
skrárstjóra á lausu þegar hátíðin var sett á
laggirnar, þannig að þeir voru einfaldlega
„búnir til“ og hafa alltaf verið um 10 talsins.
Þeir starfa að vísu undir stjórn einnar mann-
eskju, en því starfi gegndi Helga einmitt um
árabil. „Uppskriftin er einföld; við viljum
hafa mjög mismunandi myndir á hátíðinni og
eitthvað fyrir alla. Þess vegna velur hver og
einn dagskrárstjóri myndir í hverjum flokki
og er algerlega einráður. Hlutverk hvers fyr-
ir sig er einfaldlega að ná í bestu myndirnar
sem völ er á.
Þessi aðferð hefur virkað frá upphafi og
því ekki verið ástæða til þess að breyta til.“
Helga segir marga egóista starfandi í kvik-
myndabransanum, sem geti verið erfitt, en
sé þó stundum jákvætt; geri það til dæmis að
verkum að samkeppnin milli dagskrárstjóra
hátíðarinnar í Toronto sé mjög mikil en þó
heilbrigð. „Fólk vandar sig líka jafnvel enn
frekar við val á myndum þegar þessari að-
ferð er beitt; ef einhver mynd „fellur“ er það
einhver einn sem ber ábyrgð á valinu!“
Helga segir að lýsingin á starfi dagskrár-
stjóra á slíkri hátíð hljómi mjög vel – að
ferðast um heiminn og horfa á kvikmyndir –
og auðvitað sé raunin sú að starfið sé
skemmtilegt. „En fólk verður samt alltaf að
vera á tánum; og það getur verið erfitt að
hafna mynd. Fólk í þessum bransa þekkist
vel, dagskrárstjórar eiga marga kvikmynda-
leikstjóra að vinum en finnist þeim fyrr-
nefnda kvikmynd ekki nógu góð fyrir sína
hátíð verður hann að hafa bein í nefinu til að
segja það hinum síðarnefnda.“
Það má þó ekki verða til að eyðileggja vin-
skapinn. Næsta mynd viðkomandi gæti orðið
frábær og ekki má koma þannig fram við
hann að þá mynd vilji leikstjórinn ekki sýna
á þessari hátíð!
Leita í ljósið
Helga segist hafa gaman af því að ferðast
og hefur verið mjög víða. Hún hefur aldrei
komið til lands forfeðranna, sem fyrr segir,
en kveðst hlakka mikið til fyrstu Íslandsferð-
arinnar. „Ég veit eiginlega ekki við hverju ég
býst, en það verður spennandi að sjá hvort
ég finn fyrir einhverri tilfinningalegri teng-
ingu við landið.“
Hún segist vilja koma síðar til landsins að
sumarlagi, því henni sé ekki vel við myrkrið.
„Það verður mjög dimmt hér í Kanada að
vetrinum, eins og á Íslandi, og eftir að hafa
dvalist í hitabeltinu leita ég frekar þangað
yfir veturinn. Ég leita í ljósið. Ég er því
staðráðin í því að koma til Íslands aftur um
sumar og þá mun ég taka dóttur mína með
mér.“
Helga er einstæð móðir, dóttirin Rachel
Signý er 12 ára og verður eftir hjá vinafólki í
Kanada því hún er í skólanum.
Níu ár eru síðan Helga hætti sem fram-
kvæmdastjóri hátíðarinnar í Toronto. Hún
settist þá í stjórnina, en segir það ekki hafa
farið saman að vera í svo erilsömu starfi
jafnframt því að vera einstæð móðir. „Nú sit
ég stjórn hátíðarinnar, sinni ráðgjöf í kvik-
myndaiðnaðinum og el upp barnið mitt.“ Auk
þess sinnir hún mannréttindamálum og situr
m.a. í stjórn Toronto-deildar Human Rights
Watch International. „Þetta fer allt vel sam-
an.“
Tilfinningaleg tenging?
Vestur-Íslendingurinn Helga Stephenson stýrði lengi kvik-
myndahátíðinni í Toronto í Kanada, einni þeirri virtustu sem
um getur. Skapti Hallgrímsson sló á þráðinn til Helgu sem
væntanleg er hingað til lands í fyrsta skipti og verður gestur
Alþjóðlegrar kvikmyndahátíðar í Reykjavík.
skapti@mbl.is
’Ég taldi mig alltaf Íslending,
allt þar til Íslend-
ingar sögðu mér
að ég væri Vestur-
Íslendingur!‘
’Uppskriftin ereinföld; við vilj-
um hafa mjög
mismunandi
myndir á hátíð-
inni og eitthvað
fyrir alla.‘