Morgunblaðið - 07.11.2004, Blaðsíða 18

Arabíukonur
Salma
Ég labbaði út að hraðbrautinni frá
Kurum og húkkaði leigubíl. Hann
keyrði mig niður á bensínstöð þar
sem við Salma al Riyami hjartalækn-
ir höfðum mælt okkur mót. Það er
nokkrum erfiðleikum bundið að kom-
ast leiðar sinnar í Múskat ef maður
er ekki því betur heima því húsa-
merkingar eru með öðrum hætti en
við eigum að venjast. Borgin er afar
dreifð og fjarlægðir miklar.
Salma hafði útskýrt fyrir mér hvar
hún byggi en ég fékk engan botn í
það. Á endanum bauðst hún til að
sækja mig á bensínstöð í hverfinu.
Hún kom von bráðar akandi á
Bensinum og það tók drjúga stund
og heilmikla króka að komast í ein-
býlishúsið hennar. Allt bar vott um
að húsráðendur væru sterkefnaðir.
Leðurklædd húsgögn, listaverk á
veggjum og dýrindis teppi á gólfum.
Hún bauð mér í litla stofu inn af að-
alstofunni.
Salma er náfrænka þingkonunnar
Rahilu Rannveigar. Hún er yngri en
þingkonan, hæglát og fíngerð í útliti.
Hún bar appelsínugula slæðu um
hárið. Sniðið á slæðunni og liturinn
var eftir nýjustu tísku.
– Fjölskylda mín kennir sig við
Grænafjall, sagði hún þegar við höfð-
um komið okkur fyrir í þægilegum
stólunum. – Við erum ættuð þaðan.
Fjölskylda mín er mjög fjölmenn og
virt í landinu.
Ég sagðist hafa hitt mann með
þessu nafni í gamla daga. Hann hefði
unnið hjá upplýsingaráðuneytinu þá
en síðan hefði ég lítið af honum spurt.
– Já, sagði hún og brosti dauflega
þegar hún heyrði nafnið. – Og ekki
orð um það meir.
Seinna frétti ég að viðkomandi
náungi hefði lent í peningaleiðindum
og væri ekki vel séður hjá sómakæru
fólki.
Salma var send til náms í Egypta-landi og hélt síðan áfram há-
skólanámi í læknisfræði þar eins og
alsiða var áður en háskólinn í Múskat
var settur á laggirnar. Hún tók fram
að nú væru tveir einkaháskólar
komnir til sögunnar, einn í bænum
Suhar og annar inni í Nizwa, höfuð-
borg frá fyrri tíð.
Salma kynntist mannsefninu sínu í
Egyptalandi og þau trúlofuðu sig
þegar hún var sautján ára og giftu
sig fimm árum seinna. Hann var
einnig við nám í læknisfræði. Þau
hjónin fóru í framhaldsnám í blóð-
rannsóknum í Skotlandi en sneru síð-
an heim til Ómans.
– Ég er fædd á Zanzibar, gekk í
skóla í Egyptalandi, fór í framhalds-
nám til Skotlands. Hvað sem því líður
eru rætur mínar í Óman, sagði hún
einbeitt.
Þjónustustúlka frá Sri Lanka bar
okkur te, appelsínur og döðlur.
Salma tók ekki niður höfuðklútinn
þótt við værum komnar heim til
hennar. Ég spurði um ástæðuna.
– Vegna þess að hinn starfsmað-
urinn á heimilinu er karlmaður og er
ekki farinn heim. Ég tek ekki niður
slæðuna meðan karlmaður utan fjöl-
skyldunnar er í húsinu.
Hún hélt að mér góðgerðunum og
beindi tali sínu að klæðaburði fólks. –
Þið vitið ekki alltaf hvað að baki býr,
sagði hún. – Menn skyldu ekki láta
það villa sér sýn um konur hér eða
hvar sem er meðal araba. Áður var
meiri tilhneiging til að taka upp vest-
rænni háttu en hún hefur dofnað.
Það er ekki vegna þrýstings frá hin-
um eldri. Unga fólkið finnur hjá sér
þörf til að endurvekja hefðir. Þið
grípið þetta á lofti og fullyrðið að
bókstafstrúarmönnum sé að vaxa
fiskur um hrygg. Það er ekki rétt.
Vestrænar tískusveiflur eru einfald-
lega á undanhaldi og við erum farin
að skilja að hverri þjóð og í þessu til-
felli arabísku bræðraþjóðinni ber að
halda sínum siðum og sérkennum.
Fólk sér konu með slæðu og afgreiðir
hana sem eitt af þrennu: ómenntaða,
ofsatrúaða eða fáfróða. Án þess að
hugsa meira um það. Þið sjáið arab-
íska konu í gallabuxum og ályktið
samstundis að hún hljóti að vera
frjálslynd og framsækin nútímakona,
eins og það er kallað á Vesturlönd-
um. Það er varhugavert að alhæfa.
Því staðreyndin er að arabískar kon-
ur hafa breytt mjög um klæðaburð
síðustu áratugina. Það kemur trúnni
ekki hætis hót við en við viljum með
því leggja áherslu á sérstöðu okkar
og erum ekki feimnar við að segja öll-
um að við erum arabískar konur og
stoltar af því. Þegar ég var að læra í
Egyptalandi fyrir tuttugu og fimm
árum var algengara að stúlkur
klæddu sig að vestrænum hætti. Nú
finnst þeim einfaldlega smart að nota
slæðurnar enda eru þær orðnar fjöl-
breyttar og sumar ljómandi snotrar.
Ég býst við að þú hafir tekið eftir því
að það er tíska í þessu eins og öðru.
Ég samsinnti því og mér fannstnærtækt að spyrja hvort hún
hefði notað höfuðklút frá því hún
komst á kynþroskaaldur.
Hún hristi höfuðið.
– Því var ekki haldið að mér. Móðir
mín lét mig sjálfráða um það sem
unglingur. Margar vinkonur mínar
ákváðu að setja upp slæðu þegar þær
fóru að hafa blæðingar. Þið verðið að
athuga að þetta er merki um kven-
leika í okkar hugum. Þegar stúlka
setur upp slæðu er hún orðin kona.
Það er horft á hana þannig. Hún
verður eggjandi í augum karla. Ég
setti upp slæðuna þegar ég byrjaði á
blæðingum ellefu ára gömul. En mér
fannst þetta bara eitthvert ytra tákn
sem skipti engu máli og hætti að hafa
slæðu í mörg ár. Ég var í stuttum
pilsum eða gallabuxum eða því sem
mér datt í hug. Meðan við vorum í
Skotlandi í framhaldsnámi leitaði á
huga minn að nota slæðu. Mér fannst
óþægilegt hvað menn horfðu á mig.
Arabískir karlar þekkja mörkin og
abbast ekki upp á konu sem ber
slæðu. Svo var allur þessi áróður
gegn aröbum sem hleypti í mig
kergju. Ég ákvað eftir langa um-
hugsun að ég vildi setja upp slæðu og
gerði það. Við bjuggum í Glasgow
sem á að teljast alþjóðleg borg. Ég
gerði mér samt ekki ljóst hvað þetta
fór mikið í taugarnar á fólki. Ég varð
fyrir því að krakkar kölluðu ókvæð-
isorð á eftir mér og „múslimakelling“
var eins og hvert annað gæluorð mið-
að við það sem ég fékk að heyra.
Stundum var kastað í mig grjóti.
Þarna áttu börn og unglingar í hlut
en hvaðan höfðu þau skoðanir á því
hvort og hvernig ég væri nema af því
að þau höfðu heyrt talað heima hjá
sér? Ég hélt mínu til streitu en ég tók
þetta nærri mér. Indverskar konur
klæddust sínum sarífötum, aldrei var
blakað við þeim. Við getum varla
neitað því að útlendingaandúð beinist
meira gegn múslimum en fólki af öðr-
um trúarbrögðum og kynþáttum.
– En maðurinn þinn, sagði ég. –
Hvaða skoðun hafði hann?
– Við ræddum þetta í bróðerni. Ég
sagði honum að með klútnum vildi ég
segja hvaðan ég væri og skammaðist
mín ekki fyrir það. Ekki af því að ég
væri trúuð og ég var heldur ekki
íhaldssamari en gengur og gerist.
Maðurinn minn var ekki sáttur við
áform mín en hann sagðist ekki
skipta sér af þessu ef ég vildi þetta.
Ég met það mikils hvað við höfum
alltaf átt vandræðalaus samskipti.
Við tölum saman um það sem okkur
liggur á hjarta. Við erum ekki alltaf
sammála en virðum sjónarmið hvort
annars.
Hún brosti glettnislega og klykkti
út með því að segja: – Þetta er orðið
hunangssætt. Við skulum bæta við að
það sé alla vega oftast þannig.
Svo horfði hún athugul á mig.
– Þú mátt ekki halda að ég hafi
verið baldin sem ung stúlka þótt ég
hafi ekki borið slæðu. Ég lagði mig
eftir því að rækja trúna og koma
fram eins og mælt er fyrir um. Ég fór
að fasta á ramadan þegar ég var ell-
efu ára og bað daglega. Ég ólst upp á
Zanzibar, eins og ég nefndi, og
seinna tóku við Egyptalandsárin. Þá
voru fáar stúlkur með slæðu um hár-
ið en arabískar stúlkur hafa samt
aldrei klætt sig glannalega. Það yrði
ekki liðið.
Ég sagði að mig langaði að spyrjahana um hver væri almenna
reglan þegar hjón skildu. Hvort for-
eldra fengi börnin? Flestir á Vest-
urlöndum hefðu á tilfinningunni að
móðirin hefði þar ekkert til málanna
að leggja.
– Það ríður á að kynna sér málin,
sagði hún. – Venjan er sú að börn eru
hjá móðurinni til sjö eða átta ára ald-
urs ef foreldrarnir skilja. Jafnvel
lengur. Langoftast vill faðirinn fá
syni til sín um tólf ára aldur. Það eru
engin lög um þetta og foreldrarnir
verða að ná samkomulagi. Mágkona
mín sem er fráskilin hefur öll börnin
sín og ég sé ekki bóla á neinu um að
það breytist. Hún býr ein með þau og
þau umgangast föður sinn eins og um
var samið þegar þau skildu. Það er
gömul grýla að staðhæfa að karlmað-
urinn eigi sjálfkrafa rétt í þessu og
rífi börnin með ofsa úr faðmi móð-
urinnar. Sjálfsagt getur það komið
Bókarkafli – Á Vesturlöndum er iðulega dregin upp einsleit mynd af konum í arabískum samfélögum – þær eru kúgaðar, ómenntaðar og ganga allar
með slæðu eða hulið andlit. Jóhanna Kristjónsdóttir hefur dvalið langdvölum í Austurlöndum og kynnst lífi arabískra kvenna vel, en hún sýnir í bók
sinni, Arabíukonur, að líf þeirra sem þar búa er langt í frá einsleitt. Konurnar í bókinni búa í fjórum Austurlöndum, Sýrlandi, Egyptalandi, Óman og
Jemen. Við kynnumst tveimur þeirra, Sölmu al Riyami, hjartalækni í Óman, og lífi ungu athafnakonunnar Fatímu í Jemen.
Gamli og nýi tíminn mætast í Sana. Markaður í Jemen. Körfurnar eru úr gömlum hjólbörðum.
Morgunblaðið/Jóhanna
Salma al Riyami, hjartalæknir í Óman.
18 SUNNUDAGUR 7. NÓVEMBER 2004 MORGUNBLAÐIÐ