Morgunblaðið - 07.11.2004, Blaðsíða 22

22 SUNNUDAGUR 7. NÓVEMBER 2004 MORGUNBLAÐIÐ
T
íu ár eru liðin síð-
an fyrstu kon-
urnar gengu í
gegnum með-
göngu, fæðingu
og sængurlegu
innan MFS-ein-
ingarinnar á
kvennadeild
Landspítalans. Alls eru MFS-börnin
nú orðin nálægt 2.500, að sögn Sig-
urborgar Kristinsdóttur, ljósmóður.
„Tildrög þess að MFS-einingin var
stofnuð voru þau að yfirmenn á
Landspítalanum vildu gera tilraun
með að koma á samfelldri þjónustu
sömu ljósmæðra við verðandi for-
eldra,“ segir Sigurborg. „Þá var
ákveðið að kalla til sex ljósmæður og
við fengum tækifæri til að þróa þetta
saman. Við hittumst á reglulegum
fundum yfir nokkurra mánaða tíma-
bil og fengum upplýsingar frá öðrum
löndum þar sem svona þjónusta
hafði verið reynd. MFS-kerfið bygg-
ist sem sagt á erlendri fyrirmynd að
einhverju leyti, en við aðlöguðum
það okkar aðstæðum. Við fengum
nokkuð frjálsar hendur og það var
mjög gaman að fá að taka þátt í því
að byggja upp þessa þjónustu. MFS-
einingin fékk eina stofu á kvenna-
deildinni til afnota og hún var útbúin
sem fæðingarstofa og fjölskylduher-
bergi. Við fengum svigrúm til að
gera þetta eftir eigin höfði og reynd-
um að gera stofuna svolítið notalega.
Við völdum til dæmis heimilislegar
gardínur og keyptum venjulegt tví-
breytt rúm, en ekki hefðbundið fæð-
ingarrúm. Mæðraskoðunin fór þá
fram hérna á kvennadeildinni og
fyrsta fæðingin var 11. nóvember
1994.“
Fæðingin náttúrulegt ferli
Spurð hver sé hugmyndafræðin að
baki MFS svarar Sigurborg að geng-
ið sé út frá því að meðganga og fæð-
ing sé náttúrulegt ferli. „Við leggjum
mikið upp úr því að hafa þetta fjöl-
skylduvænt. Aðalbreytingin þegar
MFS-einingin kom til sögunnar var
sú að foreldrar gátu verið saman í
fæðingu og sængurlegu og fóru síðan
heim með barnið sitt innan sólar-
hrings frá fæðingu. Þetta þróaðist
síðan í það að Hreiðrið var opnað ár-
ið 2000, en þar gefst öllum nýbök-
uðum foreldrum kostur á að dvelja
með barninu sínu fyrsta sólarhring-
inn, ef allt hefur gengið vel. Ég held
að það skipti mjög miklu máli að fjöl-
skyldan geti verið saman strax eftir
fæðinguna. Mér finnst ég merkja að
nýbakaðir feður í dag séu mun
öruggari í hlutverki sínu en þeir voru
áður fyrr. Mömmurnar eru minna að
skipta sér af því hvernig pabbarnir
gera hlutina og það er breyting til
góðs hvað varðar jafnrétti kynjanna.
Á síðustu árum hefur orðið töluverð
hugarfarsbreyting hvað varðar með-
göngu og fæðingar og í MFS-kerfinu
höfum við lagt áherslu á að konur í
fæðingu gætu hreyft sig að vild og
haft meiri stjórn á aðstæðum sínum.
Ljósmóðirin lítur á sig sem þjón en
ekki stjórnanda, ekki bara í fæðing-
unni sjálfri heldur allan tímann. Við
reynum þannig að efla foreldrana í
hlutverki sínu.“
Samfelld þjónusta við verðandi
foreldra er rauði þráðurinn í starfi
MFS-einingarinnar, allt frá mæðra-
eftirliti og foreldrafræðslu á með-
göngu til fyrstu daga barnsins
heima. „Markmiðið er að foreldrarn-
ir séu í kunnugulegu umhverfi með
starfsfólki sem þeir þekkja og séu
öruggir með sig. Sama ljósmóðirin
fylgir konunni alla meðgönguna og
síðan er alltaf einhver okkar á fæð-
ingavaktinni. Það getur hist svo á að
það sé ljósmóðirin sem fylgt hefur
konunni í mæðraeftirliti og oft hefur
hún að minnsta kosti hitt hana áður,
til dæmis í foreldrafræðslunni. Ljós-
móðirin á alltaf að þekkja óskir kon-
unnar um fæðinguna. Þegar foreldr-
arnir fara heim með barnið sitt eftir
sængurlegu í Hreiðrinu fylgir MFS-
ljósmóðir þeim eftir í heimaþjónustu
og oftast er það sú sem sinnt hefur
mæðraeftirlitinu. Það eru sem sagt
aldrei margir að sinna sömu kon-
unni. Við leggjum áherslu á að þetta
sé heimilislegt og fjölskylduvænt
umhverfi og að konan þekki sína
ljósmóður. Þetta er sennilega svolít-
ið svipað og á litlum sjúkrahúsum úti
á landi, því nálægðin er mikil og
maður myndar góð tengsl. Það er
mjög gefandi, en jafnframt krefj-
andi. Við erum ekki bara í vinnu frá
níu til fimm og maður vill fylgjast
áfram með þeim konum sem hafa
verið að fæða. En það eru mikil for-
réttindi að fá að taka þátt í þessum
stærstu stundum í lífi fólks.“
Vel tekið strax í byrjun
Sigurborg segir að í upphafi hafi
MFS-einingin verið hugsuð sem
tveggja ára tilraunaverkefni, en ár-
angurinn hafi verið það góður að hún
hafi fest sig í sessi. „Þjónustunni var
strax vel tekið og fljótlega mynduð-
ust biðlistar. Við störfum nokkuð
sjálfstætt innan veggja Landspítal-
ans en höfum haft mjög gott sam-
starf við sérfræðinga spítalans ef á
þarf að halda. Ef eitthvað bregður út
af eðlilegu ferli er stutt að leita hjálp-
ar og það veitir öryggi.
Reglurnar voru talsvert stífar í
upphafi, enda voru ýmsir tortryggn-
ir gagnvart þessu fyrirkomulagi. Til
að byrja með var það þannig að um
leið og eitthvað kom upp á í fæðing-
unni eða ef konan þurfti mænurót-
ardeyfingu datt hún út úr MFS-kerf-
inu og fór yfir í almenna kerfið. En
nú er búið að rýmka þessar reglur
dálítið. Til að fá deyfingu þarf konan
að flytjast á fæðingargang, en nú
fylgir MFS-ljósmóðirin henni þá eft-
ir og heldur áfram að sinna henni
þar. Ef gera þarf keisaraskurð fylgir
ljósmóðirin konunni sömuleiðis í
gegnum það ferli. En stundum koma
upp tilfelli þar sem læknir leggur
mat á það hvort móðir og barn þurfi
meiri þjónustu en við getum veitt.
MFS-einingin starfar eftir góðu
grunnskipulagi, sem er mjög mikil-
vægt. Allir vinna eftir ákveðnum
reglum og hafa sömu markmið. Við
höldum vikulega fundi þar sem við
förum yfir öll mál, látum vita af þeim
konum sem eru væntanlegar í fæð-
ingu og förum yfir óskir þeirra, svo
allar ljósmæðurnar séu viðbúnar.
Auðvitað kemur það fyrir að hlut-
irnir ganga ekki eins og maður hefði
óskað og þá vinnur hópurinn úr því í
sameiningu og við veitum hver ann-
arri stuðning.“
Þörf fyrir þjónustuna
Níu ljósmæður eru nú starfandi
við MFS-eininguna og þar af eru
tvær sem hafa verið með frá byrjun.
Hver þeirra sinnir um fjörutíu kon-
um á ári, en í fyrra luku 360 konur
fæðingu í MFS. Mæðraeftirlit fer
fram í Miðstöð mæðraverndar.
„Núna eru að jafnaði 20 til 30 og
jafnvel upp í 40 konur á biðlista, en
rúmlega helmingur þeirra sem
sækja um kemst inn í kerfið,“ segir
Sigurborg. „Það er leiðinlegt að
þurfa að vísa konum frá, en þetta
sýnir áhuga verðandi foreldra. Þess
væri óskandi að öllum konum gæfist
kostur á svona samfelldri þjónustu,
einnig þeim sem eiga við einhver
vandamál að stríða á meðgöngu eða
fara í keisaraskurð. Það er þörf á
þessari þjónustu, þetta er það sem
fólk vill og vel væri ef fleiri gætu not-
ið. Raunar hefur þjónustan við heil-
brigðar konur breyst mjög til batn-
aðar á síðustu árum. Nú hafa
verðandi mæður yfirleitt sömu ljós-
móðurina í mæðraskoðun og frá opn-
un Hreiðursins hafa foreldrar getað
verið saman með barninu sínu strax
eftir fæðingu og farið heim eftir
stutta sængurlegu. Þess má geta að
þegar við vorum að byrja var algengt
að ömmunum þætti það alveg fráleitt
að konurnar færu heim innan sólar-
hrings frá fæðingu, og spurðu jafn-
vel af hverju við værum að „reka“
þær svona snemma heim. En við-
horfið hefur breyst mikið.“
Sigurborg játar því að MFS-kerfið
hafi mætt nokkrum fordómum í
byrjun. „Það voru ekki allir jafn
hrifnir og sumum fannst þetta vera
dekur við heilbrigt fólk. Vinnulagið
var óhefðbundið og við vorum dálítið
út af fyrir okkur innan spítalans, og
einhverjir veltu því fyrir sér hvað við
værum að gera og hvort við værum
ekki örugglega að vinna vinnuna
okkar. Eins og oft vill verða þurftum
við svolítið að sanna okkur, en við-
horfið innan spítalans er orðið mjög
jákvætt í okkar garð. Við fáum líka
góð viðbrögð frá þeim konum sem
við sinnum. Við leggjum okkur fram
um að þær séu ánægðar og þá erum
við ánægðar. Það gleður okkur þeg-
ar við fáum sömu konuna til okkar
aftur og aftur, þá hlýtur hún að vera
sátt.“
Heimilislegt og fjölskylduvænt
Markmið MFS-einingarinnar á kvennadeild Landspítalans
er að veita verðandi foreldrum samfellda þjónustu sömu
ljósmæðra í meðgöngu, fæðingu og sængurlegu. Hún hefur
nú starfað í heilan áratug. Aðalheiður Þorsteinsdóttir
ræddi við Sigurborgu Kristinsdóttur ljósmóður.
Morgunblaðið/Golli
Sigurborg Kristinsdóttir ljósmóðir í einu af fjölskylduherbergjum MFS í Hreiðrinu á kvennadeild Landspítalans. Í herberg-
inu eru vatnspottur og sturta, sem konur geta notað til að lina verki í fæðingu.
’Mikil forréttindi aðfá að taka þátt í þess-
um stærstu stundum
í lífi fólks.‘
adalheidur@mbl.is
ÞÓRDÍS Lilja Árnadóttir er fjögurra barna móðir sem hefur þrisvar sinnum nýtt
sér þjónustu MFS. Það er því óhætt að segja að hún hafi töluverða reynslu af
kerfinu. „Elsti sonur minn er fæddur árið 1992, áður en MFS kom til sögunnar,“
segir Þórdís Lilja. „Þegar ég gekk með þann næsta, sem er fæddur 1995, byrj-
aði ég á því að fara í mæðraskoðun á Heilsuverndarstöðinni eins og í fyrsta
skiptið. Þar hitti ég Rósu Bragadóttur ljósmóður sem hafði tekið á móti elsta
syni mínum. Hún sagði mér frá því að MFS væri komið í gang og mælti með því
við mig, þar sem allt hafði gengið vel. Hún útskýrði fyrir mér að þar væri maður
alltaf hjá sömu ljósmóðurinni, sem mér fannst mikill kostur, því maður var flakk-
andi á milli ljósmæðra í gamla kerfinu á Heilsuverndarstöðinni. Ég ákvað að slá
til og sá alls ekki eftir því. Þegar ég varð ófrísk að dóttur minni, sem kom í heim-
inn árið 2001, fannst mér það engin spurning að vera aftur í MFS. Þá var ég enn
hjá Rósu í mæðraskoðun og hún tók á móti hjá mér, sem og í fjórða skiptið, þeg-
ar yngsti sonur minn fæddist fyrir tveimur árum.“ Þórdís Lilja segir að þjón-
ustan í MFS sé persónuleg og umhverfið heimilislegt. „Þetta hefur verið frábær
upplifun. Maður þekkir allar ljósmæðurnar og binst þeim böndum. Með tilkomu
Hreiðursins er aðstaðan orðin til fyrirmyndar, maður er eins og heima hjá sér.“
Bylting að fá þennan valkost
Spurð hverjir séu helstu kostirnir við MFS segir Þórdís Lilja þá vera nokkra.
„Mér finnst mjög mikilvægt að hitta alltaf sömu ljósmóðurina í mæðraskoðun.
Ég var mjög kvíðin fyrir fyrstu fæðinguna mína, en í þrjú síðari skiptin, þegar ég
var í MFS, var ég vel undirbúin, þar var farið svo vel í gegnum allt. Eins var ég
ánægð með sængurleguna. Mér fannst mjög gott að vera bara eina nótt í
Hreiðrinu og fara svo heim, því mér hafði liðið hræðilega á sex manna stofu eft-
ir fyrstu fæðinguna. Það er yndislegt að vera með barnið inni hjá sér og tengj-
ast því strax, í stað þess að farið sé með það inn á vakt yfir nóttina. Svo er auð-
vitað frábært að faðirinn eigi kost á því að vera með móður og barni fyrstu
nóttina eftir fæðingu. Loks er notalegt að fá ljósmóðurina í heimsókn fyrstu
dagana eftir að heim er komið og geta spjallað við hana í ró og næði. Það var í
stuttu máli algjör bylting að fá þennan valkost,“ segir Þórdís Lilja.
Morgunblaðið/Þorkell
Þórdís Lilja Árnadóttir með börnunum sínum fjórum, Tómasi Hrafni, Gabríel Árna, Örnu Rut og Oliver Fannari.
Frábær upplifun