Morgunblaðið - 09.12.2004, Qupperneq 8

8 FIMMTUDAGUR 9. DESEMBER 2004 MORGUNBLAÐIÐ
FRÉTTIR
Vaxtalaus Jólatilboð
Kastljóssstjórnendur ættu að huga betur að vali tegunda í þáttinn.
Pabbi minn sagði mérað fela mig. Þegarhermennirnir
komu skutu þeir mömmu
mína og pabba fyrir fram-
an augun á mér. Ég faldi
mig en hermennirnir
fundu mig og nauðguðu
mér ... þeir voru margir.“
Þannig lýsir tíu ára
stúlka, sem býr í Lýðveld-
inu Kongó, því þegar her-
menn réðust inn í þorp
hennar. Hún er, líkt og
þúsundir annarra kvenna,
fórnarlamb ofbeldis í stríði
sem óvopnaðir borgarar
verða fyrir af hálfu her-
manna og annarra opinberra
starfsmanna. Amnesty Internatio-
nal (AI) stendur nú fyrir herferð til
að stöðva þetta ofbeldi. Af því til-
efni var í gær kynnt í deildum fé-
lagsins um heim allan skýrsla sem
ber heitið Sundurtætt líf – glæpir
gegn konum í stríðsátökum. Ís-
landsdeild AI kynnti skýrsluna á
blaðamannafundi í gær.
Mannréttindabrot gegn konum
viðgangast í ríkjum oft löngu áður
en stríð skellur á, meðan á stríði
stendur og einnig lengi eftir að
átökum lýkur. Í aðdraganda stríðs,
þegar þjóðir eru að hervæðast, fer
að bera á því að litið sé fram hjá
mannréttindabrotum, t.d. ofbeldi
gegn konum sem getur tekið á sig
ýmsar myndir, t.d. nauðgun. Litið
er fram hjá reglum og þær ekki
sagðar eiga við á ófriðartímum. Í
skýrslunni er einnig bent á að eftir
að t.d. innrásinni í Írak lauk, við-
gekkst ofbeldið áfram, t.d. hefur
heimilisofbeldi aukist mjög mikið
eftir innrásina.
Í skýrslunni kemur fram að
nauðgun er mjög útbreitt vopn í
stríði sem notað er til að hræða,
ógna og til að ná fram upplýsing-
um. „Það er hægt að segja að kon-
ur séu hin gleymdu fórnarlömb
stríðs,“ segir Jóhanna K. Eyjólfs-
dóttir, framkvæmdastjóri Íslands-
deildar AI.
Margar hindranir
Í stríðshrjáðum löndum verða
oft margs konar hindranir á vegi
kvenna ef þær leita réttar síns
vegna ofbeldis. Skiptir þar engu
hvaða trúarbrögð eru ríkjandi í
landinu, að sögn Jóhönnu. Ofbeld-
ið og útskúfun samfélagsins sem
því fylgir er því ekki bundin
ákveðnum menningarsvæðum
heldur viðgengst alls staðar þar
sem stríð eru háð. Útskúfun sam-
félagsins er oft mikil og eru kon-
urnar og stúlkurnar sem fyrir of-
beldinu verða oft kallaðar „konur
hermannanna,“ að sögn Jóhönnu.
„Þó að þær komist lífs af úr árás-
inni eru þær útskúfaðar á eftir og
hafa litlar bjargir. Þær segja ekki
frá því sem hefur gerst og geta
ekki kært svo þetta er tvöföld út-
skúfun sem þær lenda í.“
Eitt af því mest sláandi sem
fram kemur í skýrslunni er að
jafnvel þeir sem ráðnir eru til að
vernda almenna borgara, bæði
starfsmenn hjálparsamtaka og
friðargæsluliðar Sameinuðu þjóð-
anna, hafa misnotað konur og
stúlkur. Rannsóknir Amnesty
sýna að þær eru neyddar til kyn-
maka og fá þá fyrst að fara gegn-
um svæði, fá skilríki, húsaskjól eða
nauðsynjavörur. „Þetta er mjög
mikið áhyggjuefni,“ segir Jó-
hanna. Hún bendir á að í skýrslu
Amnesty um Kosovo hafi t.d. kom-
ið fram að friðargæsluliðar þar
hafa nýtt sér eymd kvenna sem
eru í fjötrum mansals. „Sameinuðu
þjóðirnar hafa gefið út skilaboð um
að þetta verði ekki liðið en aftur á
móti hefur engin kæra verið lögð
fram af hálfu þeirra,“ segir Jó-
hanna. „En við þurfum ekki fleiri
yfirlýsingar frá ríkisstjórnum og
alþjóðafundum þar sem nauðganir
í stríði eru fordæmdar, við þurfum
aðgerðir. Að yfirmenn sem hafa
grun um að undirmenn hafi gerst
sekir um svona brot, bregðist við
og að ofbeldismennirnir séu sóttir
til saka. Við viljum aðgerðir en
ekki orð.“
Verði sóttir til saka
Í skýrslu AI kemur fram að al-
gjörrar fordæmingar á kynferðis-
legu ofbeldi sé þörf og sækja þurfi
ofbeldismennina til saka, en á því
er mikill misbrestur. Til að slíkt
átak beri raunverulegan árangur
þarf að beina skömminni, og þeirri
útskúfun sem konur verða fyrir, að
þeim sem fremja brotin og yfir-
mönnum sem samþykkja þau með
aðgerðaleysi. Refsileysi vegna of-
beldisverka gegn konum í stríði
viðgengst að sögn Jóhönnu. Hún
segir miklar vonir bundnar við Al-
þjóða sakamáladómstólinn í Haag
sem um 90 ríki eiga nú aðild að en
bendir á að Bandaríkin, Írak og
Kína eru t.d. lönd sem ekki hafa
staðfest aðild að dómstólnum.
Amnesty hefur sett fram að-
gerðaáætlun í tólf liðum þar sem
t.d. segir að til að uppræta ofbeldi
gegn konum í stríði verði að for-
dæma það í öllum tilfellum og að
ríkisstjórnir og vopnaðir hópar
verði að skuldbinda sig til að binda
enda á refsileysið sem viðgengst.
Tryggja þarf að ofbeldi gegn kon-
um sé gert refsivert í landslögum
með fullnægjandi viðurlögum og
úrræðum. Þá vill AI að aðkoma
kvenna að allri friðarviðleitni verði
tryggð og stuðningi og aðstoð við
ríkisstjórnir og vopnaða hópa, sem
beita konur ofbeldi, verði hætt.
Fréttaskýring | Ný skýrsla Amnesty
um glæpi gegn konum í stríðsátökum
Nauðgun er
vopn í stríði
Ríkisstjórnir bindi enda á refsileysi
vegna ofbeldis gegn konum í stríði
Kynferðislegt ofbeldi gagnvart konum
viðgengst víða í stríði.
Lítið tillit tekið til kvenna
í flóttamannabúðum
 Þrátt fyrir að konur og börn
séu um 80% alls flóttafólks í
heiminum er lítið tillit tekið til
þarfa kvenna í flóttamannabúð-
um, segir í skýrslu Amnesty Int-
ernational. Oftast eru það karlar
sem taka ákvarðanir um hvernig
skuli verja hjálpargögnum.
Nefna má sem dæmi að stutt er
síðan að dömubindum var bætt á
nauðsynjalista Flóttamanna-
stofnunar Sameinuðu þjóðanna.
sunna@mbl.is

Meira á mbl.is/itarefni