Morgunblaðið - 09.12.2004, Blaðsíða 34

34 FIMMTUDAGUR 9. DESEMBER 2004 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
R
éttarvitund er ekki
einkamál lögfræð-
inga og dómara.
Það er út í hött að
segja að um svo
flókið efni sé að ræða að almenn-
ingur hafi ekki vit á því. Við höf-
um öll einhverja skoðun á því
hvað sé rétt og hvað rangt, lög-
fræðingar og aðrir. Réttarvitund
er lifandi fyrirbæri sem end-
urspeglar í senn reynslu aldanna
og tíðaranda okkar, þess vegna
eru lögin okkar svo ólík því sem
gerðist fyrir 200 árum, að ekki sé
minnst á túlkun þeirra. Og þess
vegna þarf Alþingi að setja ný
lög, breyta gömlum lögum eða
afnema þau. Nokkrar reglur
mynda samt undirstöðuna að
réttarríki og eiga aldrei að
breytast, til
dæmis að allir
teljast sak-
lausir uns
sekt þeirra er
sönnuð.
Fyrir
nokkru komst Hæstiréttur Ís-
lands að niðurstöðu í máli fólks
sem vildi fá að bera vitni gegn of-
beldismanni án þess að hann
væri í réttarsalnum. Hæstiréttur
taldi að vitnin gætu ekki borið
við þeirri röksemd að þau ótt-
uðust hefndir af hálfu mannsins
eða félaga hans. Ekki væri um
raunverulega hættu að ræða, að-
eins „huglæga“ hættu. Umrædd-
ur sakborningur réðst á gest á
veitingahúsinu A. Hansen í
Hafnarfirði með öxi sem ekki var
huglæg heldur áþreifanleg. Gest-
urinn særðist illa en mun til allr-
ar hamingju ná sér.
Hæstiréttur hefur talað, vitna-
vernd er óþörf. Ef friðsamt fólk
óttast að ofbeldismaður hefni sín
á því eða nákomnum ættingjum
vegna þess sem sagt er um hann
er um eintóma ímyndun að ræða,
segja dómarar. Jafnvel þótt um-
ræddur ofbeldisseggur hafi að
baki langan feril árása. Og síðan
mætti geta þess að fangels-
isdómar fyrir tilefnislausar fyrir
líkamsárásir af þessu tagi eru yf-
irleitt ekki langir, eftir nokkra
mánuði, mesta lagi nokkur ár,
eru menn af þessu tagi komnir
aftur út í samfélagið.
Fullir hefndarþorsta vegna
þess að engum kemur til hugar
að fangelsi bæti yfirleitt þá sem
þar hafna. Við hin setjum svona
menn í fangelsi til að geta verið í
friði fyrir þeim. Þetta er ekki
betrunarvist, hvað sem fólk hélt
fyrr á öldum. En stundum er
ekki til skárri lausn en að læsa
menn inni í von um að þeir sjái
að sér og a.m.k. getum við þá
gengið óttalaus um göturnar í
bili.
Einu sinni var blásnautt al-
þýðufólk á Ísalandinu húðstrýkt
fyrir litlar sakir, sent í þræla-
kistu í Kaupmannahöfn eða tekið
af lífi fyrir að brjóta alvarlega af
sér. Refsigleðin minnkaði með
tímanum. En millivegurinn er
vandfundinn. Nú erum við komin
í þá sjálfheldu að vegna einhvers
konar tregðulögmáls hefur pend-
úllinn sveiflast svo langt í hina
áttina að saklaust fólk er hætt að
treysta því að réttarkerfið verndi
það fyrir misindismönnum. Við
virðumst vera uppteknari af rétti
þeirra sem skaða aðra en rétti
þeirra sem verða fyrir meiðing-
unum. Maður skyldi halda að
með þessu öfugsnúna hugarfari
séu menn að reyna að bæta fyrir
syndir fortíðarinnar, bæta fyrir
Drekkingarhyl.
Hér er alls ekki verið að leggja
til einhverja refsigleði, gapa-
stokka og hengingar. Mér er full-
kunnugt um að það er ekki nein
endanleg lausn að fangelsa fólk.
En það stendur upp á menn að
svara einfaldri spurningu: Ef
þeir vilja standa fast á rétti ax-
armanna til að leika sér með líf
annarra hvað vilja þeir gera til
að vernda þá sem láta samborg-
ara sína í friði? Er svarið
kannski að svona sé nú lífið, sum-
ir séu heppnir og sleppi, aðrir
ekki? Það sjónarmið ber ekki
vott um mannúð heldur mis-
kunnarleysi.
Við eigum ekki að hætta að
sýna öllu ógæfufólki samúð. En
samúðin ætti líka að birtast í því
að fyrstu viðbrögðin þegar við
heyrum um grófar líkamsárásir
og manndráp séu að finna til með
þeim sem urðu fyrir árásinni.
Síðan getum við kannað hvort
ribbaldinn átti sér einhverjar
málsbætur í þeim skilningi að
hann hafi til dæmis verið misnot-
aður í æsku eða sætt einelti í
skólanum.
Við erum með ríkisvald sem
hefur fyrst og fremst það hlut-
verk að gæta öryggis borg-
aranna. Ef ríkið gerir það ekki
verður hver einstakur að taka að
sér hlutverkið. Þá fyrst yrði nú
ofbeldi í landinu og allir yrðu að
vopnast.
Guðmundur Sesar Jónsson
hefur nú gefið út bók um reynslu
sína af því að berjast einmana-
legri baráttu gegn fíkniefnasöl-
um. Hann vildi verja dóttur sína.
Hann hefur í reynd gefist upp á
því að treysta á lög og rétt í land-
inu en er svo vel gerður að hann
vill, þrátt fyrir allt, ekki taka lög-
in í sínar eigin hendur. Hvernig
er það, er óhugsandi að þessi
maður verði heiðraður fyrir hug-
rekki sitt og framlag til siðaðs
samfélags með fálkaorðunni?
Margir hafa verið heiðraðir fyrir
minni afrek.
En mál Guðmundar er, eins og
furðudómur Hæstaréttar í máli
axarmannsins, enn eitt hættu-
merkið. Þau ættu að hljóma eins
og ærandi sírena í eyrum stjórn-
valda og allra þeirra sem vilja
halda í réttarríkið en ekki láta
það veslast upp. Lögreglan er oft
skömmuð en hún er vafalaust öll
af vilja gerð. Hana skortir hins
vegar lagaheimildir til að fást við
menn sem svífast einskis.
Hæstiréttur og Alþingi gætu
með nýrri lagasetningu og
breyttri túlkun útvegað lögregl-
unni það sem skortir. En nið-
urstaðan í Hafnarfjarðarmálinu
er enn eitt merkið um að allt of
margir dómarar virðast hafa
misst öll tengsl við þjóðlífið. Þeir
virðast lifa í fílabeinsturni þar
sem hversdagslíf almennra borg-
ara er orðið þeim jafn framandi
og bakhlið tunglsins er fyrir okk-
ur öll. Vonandi verður gert meira
af því í framtíðinni að skipa í
Hæstarétt fólk sem er með jarð-
samband.
Huglægt
axarskaft
Ef friðsamt fólk óttast að ofbeldismaður
hefni sín á því eða nákomnum
ættingjum vegna þess sem sagt er um
hann er um eintóma ímyndun að
ræða, segja dómarar.
VIÐHORF
eftir Kristján
Jónsson
kjon@mbl.is
NÚ LIGGUR fyrir að bæjarstjóri
Seltjarnarness, Jónmundur Guð-
marsson, er áfram að reyna að keyra
í gegn þröngsýnar áætlanir sínar um
aðalskipulag í Hrólfsskálamel og
Suðurströnd, þrátt fyrir meiri and-
stöðu bæjarbúa en áður þekkist – og
til tafa og tjóns fyrir þá sem bera
iðkun knattspyrnuíþróttarinnar fyr-
ir brjósti.
Á að fórna velli
fyrir húsbyggingar?
Eðlilegt hefði verið að gera loksins
gangskör að því að leggja gervigras
á núverandi knattspyrnuvöll fyrir
neðan Valhúsaskóla. Þar var ákveðið
einróma fyrir aðeins fjórum árum að
yrði frambúðarstaður knatt-
spyrnuvallar Seltjarnarness. Engar
breytingar á skipulagi bæjarins þarf
til að þekja megi völlinn gervigrasi.
Um gervigras hefur íþróttahreyf-
ingin margoft beðið og ekki vansa-
laust hvernig knattspyrnan hefur
orðið hornreka árum saman. Eftir
margra ára bið og fyrirheit um
gervigras á þessu hausti er í staðinn
fundið upp á því að draga völlinn inn
í yfirstandandi skipulagsklúður og
valda þannig nýjum töfum sem ekki
sér fyrir endann á. Allt bendir til að
hin raunverulega ástæða sé sú ein,
þó að ekki sé við það kannast, að
geta notað núverandi vallarstæði
fyrir meiri húsbyggingar en íbúar
bæjarins hafa viljað þola á Hrólfs-
skálamel.
Fráleitt er, þegar málið er skoðað
í heild, að vallarstæði í þrengslum
inni á Hrólfsskálamelnum sé betra
en sú staðsetning sem ítarleg könn-
un leiddi áður til. Forsendur fyrir
flutningi eru líka allt aðrar eftir að í
ljós kom að ekki var unnt að hafa
völlinn langsum á melnum. „Rökin“
sem höfð eru uppi fyrir flutningnum,
hvernig svo sem völlurinn sneri á
melnum, eru síðan ýmist óskyld
knattspyrnunni eða næsta fáránleg:
Hægt sé að nota völlinn sem viðbót-
arleiksvæði barnanna í Mýrarhúsa-
skóla í frímínútum (er það réttlæting
á gervigrasi fyrir 75-100 milljónir
króna?). Íbúar í húsum aldraðra geti
farið í gönguferðir umhverfis völl-
inn. Og, það langsóttasta af öllu,
betra sé að hafa hann þarna megin
við íþróttahúsið, eftir að inngang-
urinn í það hafi verið fluttur í þenn-
an enda! Það er beinlínis niðurlægj-
andi fyrir okkur sem höfum stundað
knattspyrnu og unnum iðkun hennar
að gefa í skyn að við séum svo tilætl-
unarsamir, eða þá úthaldið ekki
meira en svo, að máli skipti hvorum
megin við förum inn í hús að bún-
ingsklefum og sturtu. Augljóst er
hvers konar spark þeir eiga skilið
sem halda fram slíkri firru. Hvar á
byggðu bóli skyldi það líka hafa
gerst að heill íþróttavöllur væri
færður, til þess að vera nær inn-
gangi íþróttahúss?! Eða sú ótrúlega
„röksemd“ að þarna megin geti for-
eldrar fylgst með börnum sínum út
um glugga íþróttahússins.
Kappsmálið er gervigras,
ekki vallarflutningur
Eina kappsmál okkar sem viljum
búa í haginn fyrir iðkun knattspyrn-
unnar á Nesinu er ekki flutningur
vallarins heldur að fá hann lagðan
gervigrasi. En gervigrasinu er nú
allt í einu dinglað í þessu umdeilda
skipulagsbrölti eins og gulrót. Í
reynd virkar það svo að gervigrasið
fáist ekki nema fallist sé á flutning-
inn. Þannig hefur þetta litið út gagn-
vart stuðningsmönnum knattspyrn-
unnar. Reynt er um leið að sópa
undir borð þeim haldgóðu rökum
fyrir staðsetningu vallarins við Val-
húsaskóla sem allir hlutaðeigendur
Hvers eiga knatt-
spyrnumenn á Sel-
tjarnarnesi að gjalda?
Garðar Briem, Árni Árnason og
Halldór Þ. Snæland segja
skipulagsklúður tefja löngu
tímabæra lagningu gervigrass
’Krafan er því: Völlinná sínum stað, gervigras
án frekari tafa. Látum
ekki knattspyrnuna
vera í viðjum skipulags-
klúðursins lengur. ‘
HVAÐ gerum við þegar við
finnum fyrir depurð, slappleika og
framtaksleysi? Þegar stórt er
spurt verður fátt um vör. Nú, ætli
maður reyni ekki að brydda upp á
einhverju nýju, einhverju sem
brýtur upp hversdags-
leikann og gefur
manni vítamín og
kraft til nýrrar sókn-
ar.
Ég á góðan vin, sem
ég hef áhyggur af.
Hann er fallegur, hef-
ur mikla hæfileika og
burði til að verða
meira en hann er.
Hann hefur staðnað í
fornri frægð. Hann
ber sig vel, heldur sig
vel til á yfirborðinu,
en ég finn að undir
niðri krauma erf-
iðleikar. Þessi vinur minn er
stæðilegur, en gæti orðið miklu
stærri og fallegri en hann er, en
það vantar orkuna til þess, aflgjaf-
ann. Þessi vinur minn er byggð-
arlagið mitt; Akureyri, Eyja-
fjörður og raunar Norðurland allt.
Þegar leið á síðustu öld var
kraftur í atvinnulífi Akureyrar.
Þar var byggð upp öflug verslun
og þjónusta við nærsveitir, kraftur
var í margvíslegum iðnaði, skip
voru smíðuð og eftirsótt húsgögn,
sælgæti var framleitt í tonnavís,
öl, skór, pelsar úr gæruskinni,
peysur, buxur, leikföng og áfram
mætti endalaust telja. Þar að auki
var útgerð og fiskvinnsla í stór-
sókn í eigu heimamanna.
En undir lok aldarinnar fór að
halla undan fæti. Sambandsiðn-
aðurinn hrundi með Sovétríkj-
unum og niðursuðan fór sömu leið.
Síðan tók við ferli hagræðingar,
sameiningar og pappírsviðskipta
nýrrar hvítflibbakynslóðar, sem
hafði heimastjórn atvinnulífsins af
Akureyringum að stærstum hluta
á fáum árum. Í dag er verslunin í
höndum Kaupfélags Suðurnesja
og Baugs, iðnaðurinn er ekki svip-
ur hjá sjón, en það sem eftir lifir
er í flestum tilvikum útibú frá
auðvaldinu í Reykja-
vík. Baugur á nær
allar þær húseignir
sem KEA átti forð-
um, meira að segja
gamla verslunarhúsið
í Gilinu. Jóhannes í
Bónus gerði að því er
virtist heiðarlega til-
raun til að koma á
fót bónus-trygginga-
félagi á Akureyri, en
það rann út í sand-
inn, var selt stóra
keppinautnum, Golíat
kokgleypti Davíð.
Bónusveldið græddi,
en Vörður, nær aldargamalt
tryggingafélag, sem stofnað var til
af útgerðarmönnum við Eyjafjörð,
hvarf út höndum norðanmanna.
Allir vita svo hvernig framsókn-
armönnum tókst að höggva á an-
kerisfestar Útgerðarfélags Ak-
ureyringa. Ég veit ekki hvernig
þetta bæjarfélag okkar stæði ef
Háskólinn hefði ekki komið til og
vonandi tekst okkur að halda aðal-
bækistöðvum Samherja á Ak-
ureyri.
Það er ekki að undra þótt bresti
í þessu byggðarlagi. Þó hefur tek-
ist að halda í horfinu, en nú þarf
sterka vítamínsprautu ef ekki á
illa að fara. Það hefur verið talað
um stóriðju á Norðurlandi í ára-
tugi, en loks virðist sá möguleiki
vera í augsýn. Stjórnendur Norð-
uráls hafa upplýst, að þeir hafi
fullan hug á að koma upp álveri á
Norðurlandi á næstu árum. Þeir
horfa helst á Húsavík. Ég hef að
vísu talið vænlegast að byggja
slíka stóriðju við Eyjafjörð, en af
hverju snúum við norðanmenn nú
ekki bökum saman og sameinumst
um Húsavík.
Verum víðsýn og stöndum sam-
an, því ef hér logar allt í illdeilum
um staðarval vill enginn fjárfesta í
stóriðju á Norðurlandi.
Ég get séð Húsavík fyrir mér
sem vænlegan kost. Þar eru orku-
lindir skammt undan, á Þeista-
reykjum, við Kröflu og víðar. Það-
an er mun ódýrara að leiða orkuna
að iðjuveri á Húsavík en í Eyja-
firði, auk þess sem mér hugnast
ekki alveg að þvergirða dali Þing-
eyinga og Eyjafjörð með há-
spennuvirkjum. Þar að auki hefur
verið byggð öflug vöruhöfn á
Húsavík á undanförnum árum,
með hliðsjón af kísilvinnslu í Mý-
vatnssveit, sem nú virðist end-
anlega út úr myndinni. Þessi höfn
getur dugað stóriðju með litlum
aukakostnaði.
Þetta eru sterk rök að mínu
mati. Álver á Norðurlandi yrði
mun ódýrara í uppbyggingu á
Húsavík en við Eyjafjörð, en það
sem sparast mætti nota í jarðgöng
um Vaðlaheiði. Og tilkoma þeirra
er algert frumskilyrði þess að
þetta dæmi gangi upp.
Þannig getum við horft á Eyja-
Fram til sóknar
norðanmenn
Sverrir Leósson fjallar
um stóriðju á Norðurlandi ’Verum víðsýn ogstöndum saman, því ef
hér logar allt í illdeilum
um staðarval vill enginn
fjárfesta í stóriðju á
Norðurlandi.‘
Sverrir
Leósson