Morgunblaðið - 09.12.2004, Blaðsíða 32

32 FIMMTUDAGUR 9. DESEMBER 2004 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
Valtýr Sigurðsson, forstjóriFangelsismálastofnunar,vill loka Hegningarhús-inu við Skólavörðustíg og
kvennafangelsinu í Kópavogi þar
sem þau standast ekki kröfur nú-
tímans. Þá hefur Fangelsismála-
stofnun lagt til að fjölgað verði
fangaplássum á Kvíabryggju og end-
urbætur gerðar í fangelsinu á Ak-
ureyri og jafnframt á Litla-Hrauni.
Bráðnauðsynlegt sé að hefja bygg-
ingu nýs fangelsis á höfuðborgar-
svæðinu sem allra fyrst.
Valtýr segir að þetta sé nauðsyn-
legt til að hægt sé að koma til móts
við þær kröfur sem nú eru gerðar
um einstaklingsbundnar áætlanir
um meðferð fanga í afplánun. „Fang-
ar koma hvort sem er aftur út í þjóð-
félagið,“ segir hann og því sé þjóð-
félagslega hagkvæmt að gefa þeim
kost á að takast á við vandamál sín
og koma betri út.
Fangelsismálastofnunin leggur
þunga áherslu á að unnt sé að hefja
afplánun sem fyrst eftir uppkvaðn-
ingu dóms.Valtýr bendir á að á þessu
ári hafi um 96% af klefum í fang-
elsum landsins verið í notkun og
augljóst að kerfið muni springa verði
plássum ekki fjölgað. Talið er að
föngum muni fjölga um 10–15% á
næsta áratug en þó séu margir
óvissuþættir í þessu sambandi. Mið-
að við núverandi aðstæður sé ekki
hægt að bjóða upp á árangursríka
meðferð fyrir fanga og í sumum til-
vikum séu aðstæður beinlínis
ómannúðlegar.
Frestuninni feginn
Um árabil hefur verið rætt um
nauðsyn þess að byggja gæsluvarð-
haldsfangelsi í nágrenni höfuðborg-
arinnar enda bæði óhentugt og dýrt
að hafa grunaða menn í gæsluvarð-
haldi á Litla-Hrauni, í um 60 kíló-
metra fjarlægð frá höfuðborginni.
Skömmu fyrir síðustu alþingiskosn-
ingar virtist sem af þessu gæti orðið
þegar þáverandi dómsmálaráðherra,
Sólveig Pétursdóttir, tilkynnti að
ráðist yrði í byggingu nýs fangelsis á
Hólmsheiði skammt frá Hafravatni
og var verkefnið sett í forval á Evr-
ópska efnahagssvæðinu. Skömmu
eftir að Björn Bjarnason tók við
dómsmálaráðherraembætti var út-
boðinu á hinn bóginn frestað. Stuttu
síðar var Valtýr Sigurðsson skipaður
forstjóri Fangelsismálastofnunar.
Þrátt fyrir að Valtýr telji áríðandi
að reist verði nýtt fangelsi er hann
feginn því að ekki hafi verið byrjað
að byggja hið nýja fangelsi. Hönnun
hússins, eins ágæt og hún hafi verið,
sé nefnilega ekki í takt við þá stefnu
sem stofnunin hefur nú markað sér í
þessum efnum. Fangelsinu á Hólms-
heiði var ætlað að vera öryggisfang-
elsi og hefði það verið byggt hefðu
um 80% fanga hér á landi verið vist-
uð með þeim hætti, sem hann telur
allt of hátt hlutfall. Í þessu sambandi
má benda á að að jafnaði eru um 15–
20 fangar vistaðir utan fangelsa með
góðum árangri. Þar vegu
þyngst en það er annar stæ
unarstaðurinn á eftir Litla-
Fíkniefnaneysla
vaxandi vandamá
Valtýr vill að áfram verði
því að hafa móttökudeild í
fangelsi en lögð yrði höfuð
að í því yrði afeitrunar- og
ardeild. Þannig telur stofn
fangelsinu ætti að vera 55–
klefar, þar af 10–15 fyrir gæ
haldsfanga. Þá kemur til g
þar verði sjúkradeild fyr
með geðræn vandamál e
segir að stofnunin hafi átt
erfiðleikum með að fá slí
vistaða á geðdeildum sjúkr
„og er þá vægt til orða tek
hann.
Valtýr bendir á að fíknief
sé vaxandi vandamál. Æski
að þessum einstaklingum y
kostur á meðferð í uppha
unar innan fangelsis, enda s
þessum tímamótum óhæf
vistast á meðferðarst
Lausnin hefur verið að ve
sálfræði- og geðlæknisþj
fangelsi en dvöl á meðferða
síðustu sex vikur afplánuna
Talið er að allt að 10% fa
Forstjóri Fangelsismálastofnunar vill
fangelsum og láta reisa nýtt á Hólmshe
„Fangavistin se
ekki viðbótarre
Valtýr Sigurðsson var í
apríl skipaður forstjóri
Fangelsismálastofn-
unar en hann var áður
héraðsdómari í Reykja-
vík. Rúnar Pálmason
ræddi við hann um nýj-
ar tillögur stofnunar-
innar í fangelsismálum.
„Ef fanginn vill líta á komuna í fangelsið sem endapunkt á því líf
að geta boðið upp á aðstöðu og aðstoð til að gera honum það klei
Þær tillögur að framtíðaruppbyggingufangelsa sem Fangelsismálastofnunhefur lagt til við dómsmálaráðherraeru eftirfarandi:
 Hegningarhúsið við Skólavörðustíg verði
lagt niður. Þar eru 16 pláss fyrir fanga. Þetta
er brýnasta verkefnið að mati Valtýs Sigurðs-
sonar, forstjóra Fangelsismálastofnunar.
„Þrátt fyrir að föngum líði eftir atvikum vel
þar vegna góðs viðmóts starfsmanna og mik-
illar nálægðar þá er ekkert við að vera þarna,
hvorki vinnu- né íþróttaaðstaða. Fangelsi á
heldur ekki heima á þessum stað,“ segir Val-
týr. Ekki sé hægt að keyra bíla inn fyrir fang-
elsismúrana og því verði að leiða fanga um
fjölfarna verslunargötu. Þá hafi skemmtistaðir
sprottið upp allt í kring og föngum verði ekki
alltaf svefnsamt um nætur.
 Kvennafangelsið í Kópavogi verði lagt nið-
ur en þar eru 12 pláss fyrir fanga. Valtýr segir
fangelsið ekki hæft til að vista konur sem af-
plána langa dóma en enginn annar staður
komi til greina fyrir þær. Karlmenn, sem
þurfa að uppfylla ströng skilyrði eru einnig
vistaðir þar. Varðandi spurninguna um sér-
stakt kvennafangelsi segir Valtýr að kven-
fangar séu fáir og því sé það beinlínis ómann-
úðlegt að þær hafi ekki félagsskap annarra,
auk þess sem erfitt er að hafa aðstöðu til náms
og vinnu fyrir svo fáa fanga. CBT-nefndin
(Evrópunefnd um varnir gegn pyndingum og
ómannlegri eða vanvirðandi meðferð eða refs-
ingum) hafi í gegnum árin gert athugasemd
við að vista kven- og karlfanga saman en í nýj-
ustu bráðabirgðaskýrslunni er þó ekki minnst
á þetta atriði. Ekki yrði byggt nýtt kvenna-
fangelsi heldur yrði gert ráð fyrir kvennadeild
á Hólmsheiði.
 Kvíabryggja verði stækkuð þannig að hún
rúmi 20 fanga í stað 16. Í ársbyrjun 2006 mun
losna einbýlishús forstöðumanns og þar sem
ekki er talin þörf á að forstöðumaður búi á
staðnum í framtíðinni mætti með litlum til-
kostnaði stækka fangelsið. „Það eru allir sam-
mála um það að andrúmsloftið á Kvíabryggju
er þannig að menn koma ekki bitrir þaðan út í
þjóðfélagið og það finnst mér mikilsvert.
Fangar eru þakklátir starfsmönnum fangels-
isins og senda þeim jafnvel jólakort ár eftir ár
og tala hlýlega um staðinn,“ segir Valtýr og
bætir við að fangar sækist mjög eftir því að fá
að vistast þar. Þessu sé þveröfugt farið með
Litla-Hraun, þangað vilji enginn fara. „Litla-
Hraun er öryggisfangelsi og þar gilda að sjálf-
sögðu mjög strangar reglur. Þar geta verið
mjög erfiðir fangar og það endurspeglar oft
andrúmsloftið. Afar óæskilegt er að þurfa að
vista fanga til langs tíma í öryggisfangelsi sem
gætu vistast við minna öryggi. Það dregur úr
möguleikum til endurhæfingar og það getur
d
V

o
þ
u
v

u
i
k
t

h
v
u
f
f
m
u
f
f
u
g
o
a
s
Brýnt að Hegningarhúsið ver
SKILGREININGAR
Á FJÖLMENNINGU
Angela Merkel, leiðtogi kristilegrademókrata í Þýskalandi, sagði áþingi flokksins fyrr í vikunni að
fjölmenningarhyggja hefði brugðist.
Jafnframt hvatti hún innflytjendur til að
tileinka sér „menningarleg gildi sem
byggjast á frelsi og lýðræði.“ Eins og
fram hefur komið á síðum Morgunblaðs-
ins að undanförnu er víða í Evrópu mikil
umræða um málefni innflytjenda um
þessar mundir. Réttilega hefur verið
gagnrýnt að innan rótgróinna lýðræðis-
samfélaga þrífist hliðarheimar innflytj-
enda þar sem þeim mannréttindum sem
eru grundvallarþættir í vestrænum gild-
um er ýtt til hliðar og kúgun ræður ríkj-
um. Sú gagnrýni er auðvitað fullkomlega
réttmæt, eins og áður hefur verið bent á í
ritstjórnargreinum blaðsins.
Þó ber að gjalda varhug við því að af-
skrifa fjölmenningarhyggju eða hugtakið
fjölmenningu, með þeim hætti sem Ang-
ela Merkel gerir í ummælum sínum. Ekki
síst vegna þess að hún hefur einnig gerst
talsmaður þess að „leiðandi menning“
[eða þýska hugtakið „Leitkultur“] sé not-
uð sem æskilegt viðmið. Sagan kennir
okkur að túlkun á „leiðandi menning“ geti
ekki síður verið afstæð en túlkun á fjöl-
menningarhyggju. Eins og bent var á í
umfjöllun The Financial Times um mál-
flutning Merkel getur hún raunar falið í
sér ógnvekjandi gildrur eins og raunin
varð á tímum nasismans í Þýskalandi.
Viðmið „leiðandi menningar“ hafa einnig í
gegnum tíðina verið notuð sem rök gegn
því að konur fengju kosningarrétt, að
svartir nytu mannréttinda, samkyn-
hneigðir fengju að ganga í hjónaband og
svo mætti lengi telja.
Fjölmenning er í alla staði jákvætt og
lýðræðislegt hugtak. Það felur í sér við-
urkenningu á því að margbreytileiki, ólík
viðhorf og uppruni sé auður er beri að
nýta sem hreyfiafl heildinni til hagsbóta.
Einangrun ákveðinna þjóðfélagshópa og
kúgun valdalausra einstaklinga innan
þeirra – svo sem kvenna undir þungu
fargi feðraveldis – á ekkert skylt við fjöl-
menningu eða það umburðarlyndi og
frjálslyndi sem hana einkennir, því slík
einangrun byggist fyrst og fremst á ótta.
Annars vegar á ótta þeirra sem eru ein-
angraðir við vald þeirra sem kúga þá, og
hins vegar á ótta þeirra sem hafa orðið
öfgafullri pólitískri rétthugsun að bráð og
hafa þar af leiðandi ekki döngun í sér til að
verja þær grundvallarhugsjónir er mann-
réttindi og jafnrétti byggjast á í öllum
samfélögum.
Endurskoðun á viðhorfum til nei-
kvæðra þátta á borð við trúarofstæki,
kúgun kvenna, umskurð, ofbeldi og þar
fram eftir götunum, sem þrífast í ólíkum
menningarheimum á misjöfnum forsend-
um er mjög mikilvæg. Hún þyrfti vita-
skuld að eiga sér stað um allan heim, en
ekki bara í vestrænum samfélögum. Sú
endurskoðun má þó ekki verða til þess að
þeir Evrópubúar er byggja lönd sem tekið
hafa við innflytjendum fyllist fordómum í
garð alls þess sem er framandi og upp-
hefji einsleitni eða krefjist samlögunar í
nafni „leiðandi menningar“.
Hér á landi hefur fjölmenningarhyggja
tekið mjög jákvæða stefnu sem full
ástæða er til að halda í heiðri. Hún er
veigamikill þáttur í lifandi þjóðfélagsum-
ræðu, sem auðvitað á að láta sig allt varða;
fyrst og fremst til varnar mannúðlegum
gildum, jafnrétti og mannréttindum öllum
til handa. Því fleiri sjónarhorn sem eru
viðruð – hvaðan svo sem þau koma – þeim
mun meiri líkur eru á því opinber umræða
leiði málefni þannig til lykta að hægt sé að
bæta samfélagið í sátt og samlyndi.
SKÓLABÚNINGAR –
INNIHALD OG UMBÚÐIR
Notkun skólabúninga hefur gefið góðaraun í tveimur grunnskólum á höf-
uðborgarsvæðinu, eins og greint var frá í
Morgunblaðinu í gær. Annars vegar er
um að ræða Ártúnsskóla í Reykjavík og
hins vegar Áslandsskóla í Hafnarfirði. Í
báðum skólum fá börnin flíspeysur með
merki skólans, en í Áslandsskóla fá yngri
börnin að auki buxur og boli.
Í blaðinu í gær kemur fram hjá Leifi S.
Garðarssyni, skólastjóra Áslandsskóla,
að ákvörðun um skólafatnað hafi verið
tekin í fullu samráði við foreldra. Sam-
heldni og samkennd hafi vaxið meðal
barnanna vegna búningsins. Aðspurður
hvort dregið hafi úr einelti með tilkomu
skólafatnaðar, segir Leifur að dregið hafi
úr „neikvæðu áreiti“ í kennslustofunni.
Ímynd skólans hafi orðið betri og vinnu-
aginn aukizt vegna þess að dregið hafi úr
neikvæðum þrýstingi meðal barnanna.
Ellert Borgar Þorvaldsson, skólastjóri
Ártúnsskóla, segir sömuleiðis að margir
foreldrar hafi lýst yfir ánægju með skóla-
fötin, ekki sízt af hagkvæmnisástæðum.
Skólafatnaðurinn gefi heilsteypta mynd
og yfirbragð og dragi úr óæskilegum
samanburði og samkeppni milli nemenda.
Neikvæðir fylgifiskar neyzlusamfélags
okkar Íslendinga koma því miður skýrt
fram meðal skólabarna eins og annars
staðar. Í niðurstöðum könnunar Rauða
kross Íslands á högum þeirra sem minnst
mega sín í samfélaginu, sem gerð var fyr-
ir rúmum fjórum árum, kom fram að það
væri vel þekkt að börn efnaminni foreldra
yrðu fyrir aðkasti skólasystkina sinna
fyrir að vera ekki í fötum með tilteknum
tízkumerkjum. Rauði krossinn dró þá
ályktun af þessu, að athuga þyrfti hvort
taka ætti upp skólabúninga hér á landi til
að gæta jafnaðar, eins og víða hefði verið
gert í nágrannalöndunum.
Samkeppni getur verið holl í skólanum
upp að vissu marki, en hún á þá að fara
fram í námi, leik og íþróttum, en ekki
klæðaburði og útliti. Sumir kunna að
segja sem svo að með því að taka upp
skólabúninga sé verið að steypa öll börn í
sama mót. Því fer víðs fjarri. Þvert á móti
er verið að gefa hverjum og einum ein-
staklingi tækifæri til að njóta sín í skól-
anum, án þess að aukaatriði eins og
klæðaburður þvælist þar fyrir.
Á sínum tíma, upp úr 1950, var byrjað
að klæða börn í kyrtla við fermingu til að
binda enda á það, sem mörgum þótti þá
orðin hömlulaus samkeppni um glæsileg-
ustu fermingarfötin. Kyrtlarnir gerðu
alla eins – og beindu þar með athyglinni
að innihaldi athafnarinnar, eins og vera
ber, en ekki hinum ytri umbúðum. Sama
má segja um skólabúninga. Þeir gera alla
eins hið ytra og gera þeim kleift að ein-
beita sér að því, sem skiptir máli, sem er
innihaldið.
Það er því full ástæða til að skólayfir-
völd og foreldrar barna í fleiri skólum
velti því fyrir sér, hvort skólaföt geti ekki
verið heppilegt mótvægi við hina gegnd-
arlausu sókn eftir vindi í neyzlusamfélagi
nútímans.