Morgunblaðið - 19.12.2004, Blaðsíða 28

28 SUNNUDAGUR 19. DESEMBER 2004 MORGUNBLAÐIÐ
Við erum stödd undir lágufjalli í mynni grösugsdals á íslensku höfuð-bóli. Bærinn heitir Mos-fell og tekur nafn af fjall-
inu. Ártalið er um það bil 1130. Hér
hafa málsmetandi bændur og höfð-
ingjar búið frá því Ísland byggðist
fyrst norrænum mönnum. Hundrað
og þrjátíu ár eru liðin síðan sam-
þykkt var á Alþingi „að allir menn
skyldu kristnir vera og skírn taka
þeir er áður voru óskírðir á landi
hér“. Skömmu eftir kristnitöku var
kirkja byggð í dalnum á þeim stað
sem nefnist Hrísbrú og er skammt
frá Mosfelli. Nú er kirkja þessi komin
til ára sinna og nýlega er lokið við að
reisa aðra kirkju að sjálfu höfuðból-
inu. Verið er að taka gömlu kirkjuna
að Hrísbrú niður. Líkamsleifar
þeirra sem hvíla í garði hennar eru
grafnar upp og færðar í nýja kirkju-
garðinn. […]
Þegar hér er komið sögu eru Ís-
lendingar orðnir vel kristnir. […]
Íslenskt ritmál er að fæðast: lög
hafa verið skráð á bókfell norður að
Breiðabólstað í Vesturhópi; ættartöl-
ur eru festar á kálfskinn og kirkjunn-
ar menn nota móðurmálið til að rita
útleggingar á heilagri ritningu; vest-
ur á Snæfellsnesi er Ari prestur Þor-
gilsson að semja Íslendingabók og ef
til vill að leggja drög að fyrstu gerð
Landnámabókar. Sagnaritun í eigin-
legum skilningi er þó ekki hafin og
mun tæpast hefjast á dögum flestra
þeirra sem nú eru uppi. Hálf öld er
þangað til Snorri Sturluson fæðist.
Framkvæmdirnar að Hrísbrú eru
langt komnar. Búið er að taka þakið
ofan af gömlu kirkjunni og verið er að
færa altarið. Þegar því er lyft af
stöpli sínum koma mannabein í ljós,
öllum til undrunar. Beinin eru tölu-
vert stærri en önnur sem grafin hafa
verið upp þessa daga, næstum því
tröllsleg. Þó er undarlegra að enginn
vissi af beinum undir altarisstaðnum.
Sé kirkjugarðurinn helgur reitur, er
kirkjan sjálf enn heilagri. Helgast af
öllu er þó altarið þar sem hin heilaga
kvöldmáltíð er endurtekin í hverri
messu þegar brauð og vín breytast á
dularfullan hátt í hold og blóð Frels-
arans. Frá því í frumkristni hafa
ölturu verið reist á gröfum dýrlinga
til að undirstrika þá samtengingu
himins og heims sem á sér stað í
messunni. […]
Gröfin sjálf, þ.e. holrýmið sem
geymir leifar dýrlingsins, er af lærð-
um mönnum kölluð „confessio“ á lat-
ínu. Í íslenskri þýðingu á erlendri
sögu af helgum manni er holrýmið
kallað „skrift“. Þetta íslenska orð er
hlaðið margs konar merkingu á þess-
um tíma. Það merkir bæði það að rita
stafi á bókfell og það sem ritað er.
Einnig er það notað um myndlist, því
„að skrifa“ þýðir „að teikna“ og
„mála myndir“. Enn fremur hefur
orðið siðræna merkingu því það er í
senn notað yfir játningu synda og þá
refsingu sem hinn trúaði gengst und-
ir til að bæta fyrir synd sína. Loks er
það notað um legstað dýrlings undir
altari.
Fréttin af beinafundinum á
Hrísbrú fer eins og eldur í sinu um
dalinn. Ungt fólk og eldra drífur að til
að virða fyrir sér líkamsleifarnar,
ekki síst höfuðkúpuna sem þykir
furðulega stór og þykk. Ýmsar get-
gátur eru um hver þetta muni vera.
Elsta fólkið rekur minni til að hafa í
ungdæmi sínu heyrt talað um aldinn
kappa sem dvaldi að Mosfelli
skömmu fyrir kristnitöku hjá
tengdasyni sínum Grími Svertings-
syni, sem þá bjó hér. Kappinn hét
Egill Skalla-Grímsson og var skáld.
Hann var frá Borg á Mýrum en hafði
valið að verja ellinni að Mosfelli hjá
stjúpdóttur sinni Þórdísi og andast
þar. Enn megi sjá leifar eftir haug
sem hann hafði verið settur í. Svo
vænt þótti Þórdísi um Egil að hún lét
rjúfa hauginn og flytja bein hans í
vígða mold eftir að hún og maður
hennar tóku kristni og kirkja var
fyrst reist á Hrísbrú. Egill var stór
og sterkur og ljótur mjög. Líklegt
þykir að þessi miklu bein séu beinin
hans.
En Egill var heiðingi. Hvað eru
bein hans að gera í gröf heilags
manns? Lá ekki við guðlasti þegar
þeim var komið fyrir undir altarinu
þar sem dýrlingar einir eiga að hvíla?
Hvers vegna er skáld í skriftinni?
Tengsl Egils sögu og kristinna texta
Meðal annars skoðar Torfi hvernig
táknheimur kristninnar er látinn
varpa ljósi á hinn heiðna víking Egil
Skalla-Grímsson:
Þegar litið er á tengsl Egils sögu
við kristna texta, er nauðsynlegt að
hafa í huga það sem hér hefur verið
Trú og pólitík í Egils sögu
Bókarkafli | Skáldið í skriftinni er nýtt fræðirit eftir Torfa
H. Tulinius um Egils sögu og líklegan höfund hennar
Snorra Sturluson. Með ítarlegri rannsókn á byggingu sög-
unnar, myndmáli, hugmyndaheimi og félagslegum veru-
leika sem hún er sprottin úr reynir Torfi að varpa nýju ljósi
á íslenskar miðaldabókmenntir og ævi og verk eins af
helstu frumkvöðlum íslenskrar menningar.
Arnolfini brúðkaupið eftir Jan van Eyck.
Arnolfini-brúðkaupið eftir Jan van Eyck.