Morgunblaðið - 14.01.2005, Blaðsíða 33

MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 14. JANÚAR 2005 33
UMRÆÐAN
EKKI ER ástæða
til að óttast ofmat eða
„sápukúlu“-áhrif á
markaði nema verð-
hækkanir séu komnar
vel umfram sögulegt
samhengi. Ágætt er
þá að miða ekki að-
eins við fast verðlag
heldur kaupmátt, því
hagvöxtur skilar sér
inn í launin þannig að
þau hækka á föstu
verðlagi mælt. Ofmat
er stundum erfitt að
bera kennsl á. Hagn-
aður er vísbending
um kaupmátt fyr-
irtækja og mikilvæg
stærð til að meta
verðmæti þeirra.
Hér á landi eru
eignatengsl milli fyr-
irtækja algeng. Yfirlit
um þau tengsl er ekki auðfengið.
Það nefnast „hlutdeildarreiknings-
skil“ þegar fyrirtæki sem eiga hluti
í öðrum fyrirtækjum færa það hlut-
fall af hagnaði og hreinni eign dótt-
urfélags, sem samsvarar eign-
arhlutfalli þeirra, inn í reikninga
móðurfélagsins. Hugsum okkur
fjögur hlutafélög A, B, C og D sem
tengjast þannig að þau eiga 40%
hvert í öðru „í hring“, þ.e. A á í B,
B á í C, C á í D og D á loks í A.
Segjum að þau hafi öll sjálf hagnast
um 100 m.kr. og hagnaður þeirra
er þá samanlagður augljóslega og
einfaldlega 400 m.kr. Samt færa
þau hvert um sig 40% af hagnaði
dótturfélagsins inn í sínar bækur
og gefa skýrslu um 140 m.kr. hvert
eða alls 560 m.kr. Þarna myndast
sýndarhagnaður upp á 160 m.kr.
Fyrir þessu er ekki leiðrétt þegar
um minnihlutaeign er að ræða.
Fullyrða má að eitthvert ofmat,
e.t.v. umtalsvert, sé nú í afkomu og
verðmati íslenskra fyrirtækja af
þessum sökum og þar með íslensku
hlutabréfavísitölunnar.
Enginn veit í dag hve mikil
skekkjan er orðin vegna hlutdeild-
arreikningsskilanna og enginn veit
hvaða félög valda skekkjunni og
hvaða félög gera það ekki. Þau fé-
lög sem valda skekkjunni mælast
með hagnað umfram aðra og sýnast
því betri en þau eru í raun í sam-
anburði við aðra. Og öfugt. Sagt
hefur verið í kaldhæðni, að það sé
einmitt tilgangurinn með hluta-
bréfamarkaði að hafa sem flesta, á
sem skemmstum tíma, að fíflum.
Öllu gamni fylgir nokkur alvara.
Full þörf er á að fram fari trúverð-
ug rannsókn á þeim skekkjum sem
nú eru á markaðnum af þessum
sökum. Hættan á ofmati er nógu
mikil samt.
Á samdráttarskeiðum falla hluta-
bréfamarkaðir og seðlabankar
bregðast við með lækkun vaxta.
Lægri vextir þýða að sú ávöxt-
unarkrafa sem fjárfestar nota til að
reikna framtíðartekjur til núvirðis
lækkar líka. Þá blæs hið reiknaða
verðmæti, núvirðið, samstundis út.
Það tekur atvinnulífið nokkur ár að
ná vopnum sínum svo verð hluta-
bréfa hækki á ný. Aðferðin er
þekkt og örugg, en seinvirk. Í öll-
um hagkerfum er það líka alþekkt
að fasteignaverð blæs hins vegar
fljótar út. Sú gæti verið raunin nú
hérlendis. Í þessu felst vandi og
jafnvægislist seðlabanka, aðgerðir
þeirra þurfa að vera hæfilega öflug-
ar og afar framsýnar.
Mikilvægt er því að tryggja upp-
lýsingar um raunverð fasteigna í
sögulegu samhengi. Það er t.d.
hægt að kanna verð dæmigerðrar
íbúðar sem margfeldi af launa-
tekjum meðalfjölskyldu. Og það er
gagnlegra, í þessu samhengi, að
bera verðþróun fasteigna saman við
þróun launavísitölunnar yfir langan
tíma heldur en við neysluvöruverð.
Þannig má sjá hvort
markaðurinn er að fara
fram úr sjálfum sér í
sögulegu samhengi og
hvort „sápukúla“ sé að
blása út. Líklegt er að
slík sápukúluáhrif séu
þegar tekin að mynd-
ast hérlendis, en ekki
langt komin enn.
Bankastofnanir ættu
að vakta þetta því þær
hafa þarna mikla hags-
muni.
Lærum við af
reynslunni?
Sápukúlur myndast
helst eftir langvarandi
skeið hagvaxtar og vel-
gengni. Það tekur
nokkur ár og stundum
mörg ár að fenna í
sporin eftir síðustu
efnahagslægð. Ein
hagsveifla getur tekið
heilan áratug og á slík-
um tíma breytist
margt. Kynslóðaskipti
verða og nýir stjórnendur koma
fram, eldklárir, bjartsýnir og með
öllu óskaddaðir af erfiðri reynslu
fyrri samdráttarskeiða.
Ofmat á fasteignamarkaði er
miklu hættulegra bönkum en ofmat
á hlutabréfamarkaði, því þegar
fasteignaveðin bregðast bönkunum
hrynur afkoma þeirra, eigið fé og
markaðsverð. Kapphlaupið sem nú
stendur um fasteignalán, bæði með
ófullnægjandi vaxtamun og of háu
lánshlutfalli ýtir undir óraunhæfar
verðhækkanir fasteigna og skapar
útlánatöp sem ekki koma í ljós fyrr
en síðar. Skemmst er að minnast
þess að hluthafar norskra stór-
banka máttu þola fyrir rúmum ára-
tug að eign þeirra var afskrifuð um
70% og af þeim tekin af einmitt
þessum ástæðum.
Áhrif aðgerða seðlabanka eru
lengi að koma fram. Óhætt er að
ræða um tvö ár í því sambandi.
Mikillar framsýni er því þörf. Þó
áhyggjuefnin séu ýmis vekur það
bjartsýni að Seðlabanki Íslands er
býsna einbeittur um þessar mundir.
Sumum finnst hann frekar harð-
hentur en greinargerðir hans ein-
kennast þó af mikilli fagmennsku.
Við getum vonast eftir því besta, þó
skynsamlegt sé að gera sér líka
grein fyrir í hverju það versta geti
verið fólgið.
Eru markaðsverð-
mæti ofmetin ?
Ragnar Önund-
arson fjallar um
efnahagsmál
Ragnar Önundarson
’Þó áhyggju-efnin séu ýmis
vekur það bjart-
sýni að Seðla-
banki Íslands er
býsna einbeittur
um þessar
mundir. ‘ Höfundur er viðskiptafræðingur
og bankamaður.
BRÉF TIL BLAÐSINS
Morgunblaðið Kringlunni 1 103 Reykjavík  Bréf til blaðsins | mbl.is
AÐ kvöldi þrettándans settist ég
með prjónana mína til að hlusta á
leikritið Englabörn eftir Hávar
Sigurjónsson.
Söguþráðurinn var í stuttu máli
um sundurtætta og rotna fjöl-
skyldu, daglegt brauð rifrildi –
drykkjuskapur – ótrúlegur munn-
söfnuður – mannvonska – nið-
urlæging – sifjaspell á báða bóga –
nauðgun og samfarir, þar sem
börn voru viðstödd og yfirleitt all-
ir, meira að segja var sálfræðingur
til í tuskið og þótti bara spenn-
andi.
Ég hlusta á Rás 1 meira og
minna á hverjum degi og nýt þess
með örfáum undantekningum, ef
eitthvað er leiðinlegt tekur það yf-
irleitt fljótt af, en þessi hryllingur
stóð í rúman klukkutíma, ég var
þó alltaf að vona að eitthvað gott
eða jákvætt kæmi út úr þessu, við
vorum jú að kveðja jólin. Og hvar
voru englabörnin?
Ég þurfti að þvo mér óvenjuvel
áður en ég skreið upp í rúm í fang
mannsins mins, þar sem ég fékk
blíð atlot og ljúfar strokur til að
strjúka úr huga mér ófögnuðinn,
sem varð til þess að vona að bless-
aður höfundurinn finni öðruvísi
sálfræðing og leikara, sem skiluðu
sínu á áhrifarikan hátt, fái frið á
sál og líkama.
KATRÍN G. MAGNÚSDÓTTIR,
Snorrabraut 85,
105 Reykjavík.
Englabörn –
útvarpsleikrit
Frá Katrínu G. Magnúsdóttur
húsmóður: