Morgunblaðið - 26.01.2005, Blaðsíða 24

24 MIÐVIKUDAGUR 26. JANÚAR 2005 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
H
elgi Tómasson ballettmeistari er
einn af þessum listamönnum
sem Íslendingar hreykja sér
gjarnan af að hafi gert garðinn
frægan á erlendri grund. Enda
er full ástæða til, því litli garðurinn okkar
hefur svo sannarlega vakið athygli fyrir til-
stilli Helga og balletthæfileika hans.
Í dag fagnar San Francisco-ballettinn, einn
frægasti og virtasti ballettflokkur heims, tutt-
ugu ára starfsafmæli Helga sem listræns
stjórnanda flokksins. Í dag er ennfremur opn-
unardagur starfsársins og verður að þessu
sinni, í tilefni af tvítugsafmælinu, haldið mikið
hátíðarkvöld í kvöld – grímudansleikur með
kvöldverði í ráðhúsi San Francisco, hátíð-
arballettsýningu og tilheyrandi boðum – þar
sem miðarnir kosta á bilinu 50.000–100.000
krónur. Dagblöðin í San Francisco þreytast
ekki á því að fjalla um viðburðinn, hver verð-
ur í hverju og hvaðan koma grímurnar, hvað
verður í matinn og hverjir ætla að mæta. En
kastljósi fjölmiðlanna er að sjálfsögðu fyrst
og fremst beint að Helga og hinum frábæra
árangri sem hann hefur náð ytra, enda stend-
ur til að heiðra hann sérstaklega þetta kvöld.
Hissa á að liðin séu tuttugu ár
Það er næsta ótrúlegt að sjá hvar íslenski
drengurinn sem hóf ballettnám hjá Sigríði
Ármann og Sif Þórs níu ára gamall er stadd-
ur. Rúmum fimmtíu árum síðar er hann einn
áhrifamesti maður ballettheimsins, hefur ver-
ið kallaður einn fjögurra bestu karldansara
20. aldarinnar af einum virtasta dansgagnrýn-
anda heims og leyft ótal dönsurum að njóta
ávaxta visku sinnar. „Það er ótrúlegt hvað
tíminn hefur liðið fljótt. Stundum er ég hissa
á að það séu liðin tuttugu ár,“ segir Helgi
þegar blaðamaður nær í hann snemma morg-
uns á heimili hans í Kaliforníu.
En á þessum tuttugu árum hefur líka
margt gerst. Þegar Helgi tók við flokknum
árið 1985 var San Francisco-ballettinn aðeins
einn af mörgum borgarballettflokkum í
Bandaríkjunum, þótt elstur væri. Undir
styrkri stjórn hans hefur flokkurinn vaxið og
Alltaf að hugs
Helgi Tómasson fagnar
tuttugu ára starfsafmæli sem
stjórnandi San Francisco-
ballettsins í dag. Inga María
Leifsdóttir sló á þráðinn
vestur og ræddi við Helga um
hvað honum væri efst í huga á
þessum tímamótum.
Helgi Tómasson: „Vinnan hefur verið stanslaus í tut
REYKJAVÍKURBRÉF Morgunblaðsins frá 16.
jan. sl. fjallaði um stefnumótun í utanríkismálum
Íslendinga. Það er vissulega bæði vonum seinna
en jafnframt afar þarft að ræða þau mál og
ánægjulegt að Morgunblaðið ríði á vaðið með
þessum hætti. Í Reykjavíkurbréfi hafði að vísu
skömmu áður verið fjallað um sama efni en á
nokkuð einhæfari hátt, þar sem einkum var skír-
skotað til brotakenndra og einhæfra atburða úr
eftirstríðs sögunni. Síðara bréfið skoðar málið í
stærra samhengi, er hlutlægara og hefur víðara
sjónarsvið.
Megin inntak þessara bréfa er sú bjargfasta
sannfæring bréfritara að tengslin við bandarísku
vinaþjóð okkar hafi verið, séu og eigi að vera
kjarninn í utanríkisstefnu okkar Íslendinga til
framtíðar. Í öðru lagi beri okkur, segir bréfrit-
ari, að styrkja viðskipta- og menningartengsl við
norrænar frændþjóðir og í þriðja lagi að rækta
og efla gamla og langvarandi vinsemd Þjóðverja
í okkar garð og nýta okkur vaxandi styrk þeirra í
Evrópusambandinu til að koma ár okkar betur
fyrir borð á meginlandinu.
Skyldi bréfritari hafa þann bakþanka að með
því megi komast hjá því að þurfa að ganga í Evr-
ópusambandið?
Varnarmál, kalda stríðið
og hrun múrsins
Um varanleika vináttu milli þjóða er ýmislegt
hægt að segja og nefna dæmi, einkum þegar um
er að ræða valdamiklar stórþjóðir sem ætla sér
stóra hluti og mikil völd í heiminum.
Það er einkenni valdamikilla stórþjóða,
Bandaríkin eru þar engin undantekning, að
r
u
p
a
u
þ
a
b
b
u
B
l
n
þ
stofna til vináttu og mynda banda-
lög fyrst og fremst með eigin hags-
muni að leiðarljósi. Þegar það
þjónar ekki lengur þeirra hags-
munum, þá er vináttan fljót að
breytast í flóttalegan kunn-
ingsskap. Það er ekkert óeðlilegt
við svona hegðun, hún end-
urspeglar bara eðli valdsins.
Á tímum kalda stríðsins snerist
nánast öll umræða um utanrík-
ismál ýmist um varnarmál eða um
landhelgismál og öll erlend tengsl
voru skoðuð frá þeim sjón-
arhornum. Það var skiljanlegt á
þeim tíma, þegar heimspólitíkin
snerist um átök milli fjand-
samlegra þjóðfélagsgerða og varn-
ir þjóða og hernaðarlegir yfirburðir voru það
sem mestu máli skipti. Rökræða um utanrík-
ismál var því jafnframt rökræða um varnarmál.
Þetta breyttist með hruni Berlínarmúrsins.
Jafna má hruni Berlínarmúrsins við endalok
heimsstyrjaldanna beggja fyrr á síðustu öld.
Hrun múrsins boðaði endalok Sovétríkjanna og
þar með þeirrar ógnunar sem af þeim stafaði.
Kalda stríðið og skipting Evrópu voru úr sög-
unni. Vígbúnaðarkapphlaupið var sett í biðstöðu.
Kynslóð mín sem fæddist í heimsstríði og ólst
upp í köldu ógnarstríði dró andann léttar. Nýtt
heimssögulegt skeið hófst, sem þó varla er hægt
að segja að sé byrjað. Engin leið er að sjá hvert
sú þróun leiðir en ljóst er að þrátt fyrir óhemju
yfirburði Bandaríkjanna eru mun fleiri virkir
leikmenn á taflborði sögunnar nú en voru á dög-
Reykjavíkurbréf og
Þröstur Ólafsson fjallar um utanríkismál
Þröstur Ólafss
ÞEGAR GÓÐIR MENN
HAFAST EKKERT AÐ
Í þessari viku minnist alþjóðasam-félagið fórnarlamba voðaverkasem eru svo ótrúleg að jafnvel
fórnarlömbin sjálf hafa stundum efast
um tilvist þeirra; helfarar gyðinga í
seinni heimsstyrjöldinni. Barbara
Stimler, 77 ára gömul kona er lifði af
vistina í útrýmingarbúðum nasista í
Auschwitz, sagði í breska blaðinu The
Guardian í vikunni að í hvert sinn sem
hún segði skólabörnum sögu sína velti
hún því fyrir sér hvort þau legðu trún-
að á hana. „„Trúa þau mér?“ spyr ég
sjálfa mig,“ sagði hún, „því stundum
trúi ég þessu ekki sjálf.““
Sextíu ár eru liðin frá því að banda-
menn frelsuðu fanga í útrýmingarbúð-
um nasista í Auschwitz, einhverri „full-
komnustu“ og afkastamestu
fjöldamorðsmaskínu sem Þriðja ríkið
hannaði til að útrýma gyðingum í Evr-
ópu. Um leið útrýmdu þeir allri þeirra
menningararfleifð, sem í gegnum ár-
hundruðin hafði verið burðarás í
„menningarlegu og vitsmunalegu ríki-
dæmi Evrópu“, eins og Kofi Annan,
framkvæmdastjóri Sameinuðu þjóð-
anna, orðaði það í New York í fyrra-
dag. Hann sagði að alþjóðasamfélagið
hefði að stríðinu loknu réttilega lofað:
„Aldrei aftur,“ en benti á hversu erfitt
hefur reynst að standa við þau orð í
verki.
„Það hefur að sönnu verið sagt að
„allt sem þarf til að hið illa sigri er að
góðir menn hafist ekkert að“,“ sagði
Kofi Annan jafnframt, og vísaði þar
m.a. til umræðu um ábyrgð banda-
manna gagnvart þeim sem létu lífið í
helförinni vegna aðgerðaleysis eftir að
ótvíræðar sannanir um útrýminguna
komu fram. Sú umræða hefur staðið
allt frá lokum seinni heimsstyrjaldar
og verður tæpast nokkurn tíma til
lykta leidd.
Enda hefur heimsbyggðin síðan þá
ítrekað brugðist fórnarlömbum þjóð-
armorða með því að bregðast seint eða
ekki við; nægir að nefna Kambódíu,
Rúanda og fyrrum Júgóslavíu í því
sambandi – og nú síðast Darfur-hérað í
Súdan. Í öllum þeim tilfellum verður
alþjóðasamfélagið að horfast í augu við
þá ógnvekjandi staðreynd að einungis
það að hlusta og láta sig vitnisburð og
vísbendingar varða hefði getað komið í
veg fyrir hryllilega útrýmingu millj-
óna manna.
Hluti þeirra skelfingar sem óhjá-
kvæmilega ríkir í huga allra sem
kynna sér eða skoða útrýmingarbúðir
nasista er hversu útreiknaðar, vélræn-
ar og fullkomnar þær voru – og það í
menningarlega háþróuðu ríki. Sú
skelfing er þó einungis einn þáttur í
þeirri afhjúpun á illsku og skorti á
mennsku sem viðkomandi fá smjörþef
af í tilraun til að skilja það sem enginn
fær skilið til fullnustu. Hún er léttvæg
miðað við skelfinguna sem hvert ein-
asta fórnarlamb markvissra drápa og
útrýmingar upplifir og enginn getur
gert sér í hugarlund – og er söm hvort
heldur slíkar útrýmingar eiga sér stað
markvisst og skipulega eins og í Þriðja
ríkinu eða með handahófskenndari
hætti, líkt og raunin hefur verið á
seinni tímum. Og eins og rithöfundur-
inn Jorge Luis Borges benti á í einni
ritgerða sinna árið 1946 er ekki hægt
að margfalda þá skelfingu með fjölda
þeirra sem líða sömu örlög; „ef þú
deyrð úr hungri, þá upplifir þú allt það
hungur sem hefur verið til og mun
nokkru sinni verða til“, sagði hann og
það á einnig við um fórnarlömb helfar-
arinnar – hvert eitt og einasta.
Víst er að þjóðarmorð eiga ætíð ræt-
ur að rekja til djúpstæðra fordóma í
garð náungans, til niðurbrots siðferð-
iskenndar og fullkomins skorts á virð-
ingu fyrir lífi, uppruna, eðli, menningu
eða skoðunum annarra. Það er í þess-
um djúpstæðu rótum sem hættan á að
slíkir atburðir endurtaki sig liggur enn
þann dag í dag. Sá tími er þegar kom-
inn að eftirlifendur voðaverka í
Kambódíu, Rúanda og Júgóslavíu
horfa til baka í vantrú líkt og fórnar-
lömbin í Auschwitz – hið sama mun ef-
laust koma fyrir þá sem nú eru til vitn-
is um hildarleikinn í Darfur. Í því
tilfelli er þó enn tækifæri til að bregð-
ast við, því nú er beðið eftir skýrslu
Sameinuðu þjóðanna þar sem skorið
verður úr um hvort verið sé að fremja
þjóðarmorð í Darfur. Ef svo er talið
ber Sameinuðu þjóðunum lagaleg
skylda til að láta til sín taka.
Kitty Hart-Moxon, sem eins og
Barbara Stimler komst lífs af í Ausch-
witz, sýndi réttilega fram á mikilvægi
minningarathafna þessarar viku með
því að benda á að „þar sem hún er
versta dæmið [um þjóðarmorð] sé hel-
förin kjarni skilnings okkar á ástæðum
þjóðarmorða sem átt hafa sér stað í
mörgum hlutum heimsins síðan seinna
stríði lauk“. Með vísun í orð Kofis Ann-
ans er einungis hægt að vona að sá
skilningur verði til þess að sem flestir
„góðir menn“ hafist eitthvað að til að
koma í veg fyrir „sigur hins illa“ – að
ekki verði fleiri einstaklingar fórnar-
lömb ómennsku á borð við þá sem gyð-
ingahatur leiddi til á síðustu öld.
SKJÓT OG RÉTT VIÐBRÖGÐ
Halldór Ásgrímsson forsætisráð-herra brást rétt og skjótt við
gagnrýni á þá staðreynd, að nokkrir
fyrrverandi ráðherrar njóta hárra
eftirlauna frá ríkinu þrátt fyrir að
vera í launuðu starfi á vegum hins op-
inbera. Forsætisráðherra sagði í sam-
tali við Morgunblaðið í gær að það
hefði alls ekki verið ætlunin, er
ákveðið var að auðvelda forystumönn-
um í stjórnmálum að láta af störfum,
að bæta kjör þeirra sem færu úr
stjórnmálastörfum í föst störf hjá
hinu opinbera.
Fram hefur komið að við samningu
eftirlaunalaganna hafi í raun enginn
hugsað út í þann möguleika að fyrr-
verandi stjórnmálamenn, sem væru
enn í fullu starfi hjá ríkinu, gætu
jafnframt átt rétt á eftirlaunum við
það að eftirlaunaaldurinn lækkaði
niður fyrir 65 ár. Þetta er auðvitað
eitt dæmi af alltof mörgum um að lög-
gjöf frá Alþingi er ekki nógu vönduð
og hlýtur ekki nægilega góða skoðun
áður en frá henni er gengið. Alþingi
hlýtur að draga sinn lærdóm af því.
En viðbrögð forsætisráðherra eru
rétt og jákvætt að hann hyggst beita
sér strax fyrir því að lögunum verði
breytt. Óbreytt hefðu þau misboðið
réttlætiskennd alls almennings.