Morgunblaðið - 21.05.2005, Blaðsíða 8

8 LAUGARDAGUR 21. MAÍ 2005 MORGUNBLAÐIÐ
FRÉTTIR
Gunnsi, babbi.
Á leiðtogafundi Evr-ópuráðsins íVarsjá á dögunum
fjallaði Davíð Oddsson ut-
anríkisráðherra um mál-
efni Mannréttindadóm-
stóls Evrópu í Strassborg
og taldi nauðsynlegt að
breytingar yrðu á starf-
semi dómstólsins. Vel
þyrfti að athuga hvaða mál
væru tekin til efnismeð-
ferðar hjá dómstólnum,
sem eigi ekki að vera
áfrýjunardómstóll aðildar-
ríkjanna heldur einbeita
sér að brotum á grundvallarmann-
réttindum.
Björg Thorarensen, prófessor í
stjórnskipunar- og þjóðarétti,
segir að á vettvangi Mannrétt-
indadómstólsins sé horft til þess
að minnka þurfi málafjölda. Á síð-
asta ári hafi til dæmis aðeins um
100 af 800 dómum, sem dómstóll-
inn kvað upp, haft þýðingu fyrir
skýringu Mannréttindasáttmála
Evrópu og þar af gífurlegt hlutfall
eingöngu fjallað um málshraða,
sem sé kaldhæðnislegt í ljósi þess
að þannig lengist málshraði hjá
dómstólnum sjálfum.
„Með því að beita nýju ákvæði
14. viðauka sem breytir 35. gr.
sáttmálans er hugsanlegt að takist
að minnka kæruflóðið. Samkvæmt
ákvæðinu verður minni háttar
óhagræði þannig ekki skoðað hjá
dómstólnum. Tíminn verður svo
að leiða í ljós hvernig dómstóllinn
beitir þessari heimild.“
En álagið á dómstólnum kemur
einnig til af því ný ríki eru orðin
aðilar, ríki þar sem mannréttinda-
brot eru jafnvel kerfislæg vanda-
mál. „Í Rússlandi til dæmis getur
fangi kvartað yfir óviðunandi að-
stæðum í fangelsi, sem er brot á
þriðju grein sáttmálans um
ómannúðlega meðferð. Málið nær
fram að ganga og hann fær bætur
en þá koma 100.000 fangar á eftir
honum, sem ekki er hægt að
banna að kæra“ segir Björg.
Leiðtogaráð Evrópuráðsins
samþykkti nýlega ályktun þar
sem aðildarríki eru hvött til þess
að auka vitneskju um efni sáttmál-
ans og rétta framkvæmd Mann-
réttindadómstólsins. Þannig eiga
dómstólar að geta tekið með í
reikninginn og beitt þessari vitn-
eskju til að sjá fyrir um hver er
fyrirsjáanleg niðurstaða miðað við
túlkun Mannréttindadómstólsins.
Sérstök áhersla er lögð á kynn-
ingu í þeim ríkjum sem eru nýir
aðilar og hafa litla þekkingu á
sáttmálanum og framkvæmd
hans.
Á Íslandi og öðrum eldri aðild-
arríkjum er sáttmálinn talinn vel
kynntur og ýmislegt gert til að
stuðla að þekkingu á honum. Það
mun raunar einnig ein ástæðna
þess að kærum fjölgar. Jafnvel
þótt dómstólar fari ítarlega yfir og
rökstyðji út frá Mannréttindasátt-
málanum getur kærandi engu að
síður verið ósáttur ef hann tapar
málinu. Ef engin fordæmi liggja
fyrir er engu hægt að slá föstu um
niðurstöðu Mannréttindadóm-
stóls Evrópu. Á heildina litið telur
Björg þó að megi ætla að ef efni
Mannréttindasáttmálans er betur
þekkt meðal dómstóla aðildarríkj-
anna verði mannréttindi betur
vernduð.
Ragnar Aðalsteinsson hæsta-
réttarlögmaður segir að ef litið sé
á þá dóma Mannréttindadómstóls
Evrópu sé lítið um dóma sem ekki
skipta máli með einhverjum hætti
og ekki eru liður í réttarþróun
Evrópu. Að vísu komi vissar teg-
undir af sambærilegum málum
endurtekið fyrir. „Í slíkum tilfell-
um þarf Evrópuráðið að beita póli-
tískum þrýstingi á aðildarríkin um
að lagfæra sín mál.“
Að öðru leyti telur Ragnar ekki
tímabært að draga saman segl
dómstólsins, ekki síst þegar ný
ríki eru gengin inn í Evrópuráðið.
Hann segir að ef litið er til Íslands
hafi allir dómar og sáttir sem
tengjast Íslandi verið merkileg
fyrir íslenska réttarþróun. „Því vil
ég ekki þrengja aðgang að dóm-
stólnum. Ég bendi á að áhrif hans
eru ekki síst fólgin í að hafa áhrif á
dómstóla heimalandanna sem
taka mið af hans afstöðu þegar
dæmt er í mannréttindamálum,
vitandi að dómnum gæti verið
snúið við. Mál geta virst smávægi-
leg, eins og mál Þorgeirs Þorgeir-
sonar gegn Íslandi. Hann fékk
10.000 króna sekt í Hæstarétti en
mál hans olli þó byltingu í ís-
lenskri réttarframkvæmd.“
Ragnar vill því alls ekki fórna
málskotsréttinum. Kosta þurfi
meira til dómstólsins í peningum,
fjölga deildunum og auka afköstin.
„Hérlendis þarf að bæta þekk-
ingu á mannréttindum. Mannrétt-
indaskrifstofa Íslands átti að
sinna því hlutverki en ekki tekist
nógu vel þar sem á síðari árum
hefur hún mætt andstöðu þeirra
sem með ríkisvaldið fara. Því
vantar upp á þekkingu á mann-
réttindum. Oft verða frumvörp til í
ráðuneytum sem stangast á við
okkar skuldbindingar á sviði
mannréttinda. Ekki er nóg að
ræða um vernd mannréttinda á
ráðstefnum erlendis. Það þarf að
tala um mannréttindi hér heima,
bæði okkar sem hér búum og okk-
ar þátttöku í alþjóðlegu mannrétt-
indastarfi,“ segir Ragnar.
Fréttaskýring | Gífurlegt álag á Mannrétt-
indadómstól Evrópu
Færri mál til
meðferðar?
Þúsundir mála af nákvæmlega sama
efnislegum toga berast til Strassborgar
Aðsetur Mannréttindadómstóls Evrópu.
Öll réttindi í sáttmálanum
grundvallarmannréttindi

Þrátt fyrir að Mannréttinda-
dómstóll Evrópu hafi nú heimild
til að vísa „minni háttar hags-
munamálum“ frá, er í Mannrétt-
indasáttmála Evrópu enginn
greinarmunur gerður á vægi
mismunandi réttinda. Dómstóll-
inn hefur því fjallað um ólík rétt-
indabrot og mál þar sem um lítil
óþægindi var að ræða fyrir stefn-
endur haft gífurleg áhrif á rétt-
arframkvæmd í aðildarríkjum
Evrópuráðsins.
Eftir Önnu Pálu Sverrisdóttur
aps@mbl.is
Fáðu úrslitin
send í símann þinn