Morgunblaðið - 12.06.2005, Side 22

22 SUNNUDAGUR 12. JÚNÍ 2005 MORGUNBLAÐIÐ
E
kki er víst að
Garðbæingar geri
sér allir ljóst að til
er í bænum Hönn-
unarsafn Íslands,
eða vísir að slíku
safni, og þá er enn
ólíklegra að safnið
sé vel kunnugt utan
bæjarins. Hér bíður ekki aðeins
Garðbæinga, heldur og allra lands-
manna, mikið og merkilegt tækifæri
til þess að styðja við bakið á menn-
ingarstofnun, sem á að geta vakið
athygli langt út fyrir landsteinana.
Hönnun skiptir sífellt meira máli og
Listaháskóli Íslands útskrifar hóp
hönnuða á hverju ári. Merkileg
hönnun fyrri áratuga gleymist brátt
ef ekki er unnið markvisst að söfnun
og skráningu hluta sem ekki eru
lengur í notkun.
Framtíðarskipan safnsins er að
mestu afrakstur hugmyndavinnu
stjórnarnefndar frá í febrúar 2003,
en samningur hafði verið settur á
blað 1998–1999 um uppbyggingu
hönnunarsafns og stóðu að því
menntamálaráðuneytið, Þjóðminja-
safnið og Garðabær. En hversvegna
Garðabær?
Líklega vegna þess eins að þáver-
andi bæjarstjóri í Garðabæ, Ingi-
mundur Sigurpálsson, varð á undan
öðrum til að eygja möguleikana sem
í slíku safni geta falizt. Menn veltu
fyrir sér nokkrum kostum. Einn var
sjálfstætt safn, rekið af mennta-
málaráðuneyti og Garðabæ, annar
var sjálfseignarstofnun rekin af
Garðabæ. Jafnframt var frá upphafi
ljóst að hér yrði ekki um neitt „lo-
cal“ eða staðbundið Garðabæjarsafn
að ræða, heldur Hönnunarsafn Ís-
lands og það ætti að spanna alla síð-
ustu öld, frá aldamótum 1900 til
samtímans. Eldri munir verða að
sjálfsögðu varðveittir á Þjóðminja-
safninu; margir þeirra frábærlega
hannaðir.
En markmiðið er skýrt:
Þegar ráðizt verður í að byggja
yfir Hönnunarsafn Íslands í Garða-
bæ er ljóst að safnið verður ein af
helztu menningarstofnunum á höf-
uðborgarsvæðinu og þar að auki
tákn um menningarlega reisn og
metnað bæjarfélagsins.
Hvar á safnið að vera?
Sjálft húsið ætti helzt að vera
einskonar „flaggskip“ íslenzkrar
hönnunar og þess vegna er gott
staðarval grundvallaratriði. Miðað
við erlend söfn af þessu tagi má
ætla að safnið verði þriggja hæða
hús og brýnt er að það verði vel
sýnilegt og að ekki verði byggð önn-
ur jafnhá hús uppað því eða í allra
næsta nágrenni.
Í þessu sambandi lízt mér bezt á
tvo staði. Annars vegar óbyggt
svæði upp af Arnarnesvogi, sem vel
sést yfir þegar Hafnarfjarðarvegur-
inn er ekinn og frá þeirri fjölförnu
leið ætti húsið að geta notið sín vel.
Hættan er á hinn bóginn sú að ein-
hverskonar byggð rísi þarna á tún-
unum og gæti Hönnunarsafnið þá
orðið aðþrengt með tímanum.
Ég sé fyrir mér annan stað sem
að vísu er ögn fjær frá alfaraleiðinni
en Hönnunarsafnið gæti notið sín
vel þar. Þá á ég við rima á strönd-
inni austast í Gálgahrauni, sem að
vísu er verndað eins og er, en einnig
kæmi til greina að byggja húsið út í
fjöruna fram af hraunbrúninni. Þá
er aðeins spurning um stuttan vegar
spotta út eftir ströndinni í framhaldi
af hinu nýja Sjálandshverfi.
Ég sé fyrir mér glæsilegt safnhús
sem speglast í voginum á kyrrum
kvöldum og yrði táknmynd Garða-
bæjar á sama hátt og hafmeyjan
fyrir Kaupmannahöfn, Eiffelturninn
fyrir París og Big Ben fyrir London.
Einar Sveinbjörnsson veðurfræð-
ingur, einn áhugamanna um Hönn-
unarsafn Íslands í Garðabæ, benti
mér á hraunbrúnina við Hraun-
holtslækinn, skammt sunnan við
íþróttasvæðið, sem er fallegur stað-
ur. Safnið þyrfti ekki að snerta
sjálfa hraunbrúnina, sem er friðuð
og við húsið mætti búa til fallega
tjörn sem Vífilsstaðalækurinn félli í
gegnum. Sá hængur er helztur á
þessum stað að hann sést illa frá
helztu alfaraleiðum.
Það gæti sýnst liggja beint við að
ætla Hönnunarsafni Íslands stað í
nýjum miðbæ Garðabæjar, sem á að
ná frá Garðatorgi niður eftir hall-
anum að Hafnarfjarðarvegi. Þar
verða væntanlega allhá hús og þétt
og ég vara eindregið við því að
koma Hönnunarsafni Íslands þar
fyrir. Sjálfgefið yrði að minna gæti
borið á húsinu þar. Aðrar menning-
arstofnanir geta vel átt þar heima;
bókasafnið til dæmis, svo og fjölnota
sýningarhús fyrir myndlist og fleira.
Hvernig er safnið núna?
Aðalsteinn Ingólfsson listfræðing-
ur hefur verið forstöðumaður Hönn-
unarsafnsins síðan 1999. Hann er
allur af vilja gerður að vinna að
framgangi safnsins og afla því verð-
ugra verka. En honum hefur ekki
fundizt hann fá þann stuðning frá
bæjarfélaginu sem hann vænti, en
ekki er ástæða til þess að fara nánar
út í það hér. Vel er þó skiljanlegt að
forstöðumanninum þyki ekki mikið
til aðstöðunnar koma eins og hún er
nú.
Við Lyngás 7–9 í Garðabæ fékk
Hönnunarsafnið inni til bráðabirgða
í húsi gamla Fjölbrautaskólans, sem
þar var og Þjóðminjasafnið hefur
notað. Þar hefur Aðalsteinn tölvu og
skrifborð í skrifstofu, sem verður að
nýta sem geymslu að verulegu leyti.
Auk hennar er aðalgeymslan í sama
Hönnunarsafn Íslands í Garðabæ býr við mikil þrengsli og í geymslu safnsins er hver fermetri nýttur.
Lljósmynd/Gísli Sigurðsson
Aðalsteinn Ingólfsson listfræðingur hefur verið forstöðumaður Hönnunarsafnsins í Garðabæ síðan 1999. Á skrifstofu hans við Lyngás í Garðabæ eru þrengsli eins
og annars staðar í safninu. Fyrir miðju á myndinni er leirvasi eftir Ragnar Kjartansson frá tímabilinu þegar hann starfrækti Glit.
Hönnunarsafn Íslands er í
bráðabirgðahúsnæði í Garða-
bæ. Nú þarf að byggja yfir
safnið og velja því áberandi
stað. Gísli Sigurðsson telur
að ef gengið verði til verksins
af nægum metnaði geti safn-
ið orðið á alþjóðlegan mæli-
kvarða og byggingin muni
setja svip á Garðabæ. Jafn-
framt verði það Hönn-
unarsafn landsins alls.
Hönnunarsafn Íslands
gengu gjarnan milli bæja á Suðurlandi um
miðja síðustu öld. Mikill fengur væri að einni
slíkri, svo og ýmsum tilraunum til að hanna
og smíða vélknúin farartæki. Bíllinn Bomobil
er til og nú þegar í eigu Hönnunarsafnsins;
hinsvegar vantar í safnið eintak af Rafsa, bíl
Steins Sigurðssonar. Uppá síðkastið hafa ís-
lenzkir bílasmiðir fært sig uppá skaftið með
glæsileg tilþrif á breyttum jeppum og má
segja að þar sé tilkomin sjálfstæð, íslenzk
hönnun.
Á tæknisviðinu er af mörgu að taka. Svo
eitthvað sé nefnt má benda á færavindu El-
liða Nordal Guðjónssonar, vigtar- og færi-
bandakerfi frá Marel, álpönnur frá Alpan,
stoðtæki frá Össuri, tjöld frá Seglagerðinni
Ægi, eldavélar frá Rafha, vindrafstöðvar
Nils Gíslasonar á Akureyri, Sleppibúnað Sig-
munds og kúluhús Einars Þorsteins Ás-
geirssonar. Hér er af nógu að taka.
Í grafískri hönnun, auglýsingum hvers-
konar, og bóka- og blaðahönnun hafa mark-
verð afrek verið unnin á mjög breiðu sviði
sem spannar peningaseðla, verðbréf, ein-
kennismerki (lógó), hljómplötuhulstur. Þarna
er svo umfangsmikil sérgrein að hún út-
heimtir sérstaka deild á safninu og er mikið
starf óunnið við að rannsaka þennan þátt
og safna saman sýningareintökum.
Íslenzkur fataiðnaður er kapítuli út af fyrir
sig, allt frá grænu VÍR-úlpunum, sem urðu
einskonar þjóðbúningur Íslendinga um miðja
síðustu öld, og þá var ljóst að þjóðin hafði í
fyrsta sinn fengið þá utanyfirflík sem hefði
getað bjargað mörgum mannslífum fyrr á
öldum. Mokka-fatnaðurinn náði líka vinsæld-
um, svo og margskonar hlífðarfatnaður, til
að mynda frá Max hf., Gráfeldi hf., Belgja-
gerðinni hf., Vinnufatagerð Íslands og verk-
smiðjum iðnaðardeildar SÍS á Akureyri, svo
nokkrir framleiðendur séu nefndir. Vandinn
í sambandi við safngripi frá þessum tíma
er ekki sízt fólginn í að komast yfir ónotuð
eintök.
Íslenzka lopapeysan á skilið heiðurs-
sæti sem klassísk flík. En hvað um nútíð-
ina? Óhætt er að tala um nýbylgju í ís-
lenzkri nútíma fatahönnun og sem
dæmi um þá grósku má geta þess að
nú á þessu vori útskrifuðust 11 fata-
hönnuðir frá Listaháskóla Íslands.
Óvíst er hvort til séu lengur
spunavélar, sem framleiddar voru
fyrir miðja öldina í Forsæti í Flóa og
Morgunblaðið/Golli
Grænu úlpurnar og stoðtæki frá Össuri
Frá tískusýningu í Listasafni
Reykjavíkur, þar sem íslenskir
fatahönnuðir sýndu verk sín.