Morgunblaðið - 12.06.2005, Blaðsíða 30

30 SUNNUDAGUR 12. JÚNÍ 2005 MORGUNBLAÐIÐ
8. júní 1975: „Alþýðu-
sambandið hefur á und-
anförnum árum lagt höf-
uðáherzlu á svonefnda
láglaunastefnu í öllum sam-
þykktum sínum um kjaramál.
Þetta var meginstefið í kröfu-
gerðinni fyrir febrúarsamn-
ingana 1974, enda hafði Björn
Jónsson, forseti Alþýðu-
sambands Íslands, sagt, þeg-
ar þeir samningar voru á und-
irbúningsstigi, að enginn
grundvöllur væri fyrir mikl-
um almennum kauphækk-
unum. Niðurstöður febr-
úarsamninganna urðu hins
vegar á þann veg, að verka-
menn fengu um 26% kaup-
hækkun en iðnaðarmenn frá
38% til 54%. Alþýðu-
sambandið knúði þannig fram
aukinn launamismun með
þessum samningum.“
. . . . . . . . . .
9. júní 1985: „Hér skal ekkert
fullyrt um það hvert það fé,
sem á þessum reikningum er,
hefði farið, ef leyfi til að
stofna gjaldeyrisreikninga
hefði ekki verið gefið, enda
ekki unnt að styðja fullyrð-
ingu um það með neinum
rannsóknum eða rökum. Hinu
skal slegið föstu, að það frelsi
sem ákvörðuninni um gjald-
eyrisreikningana leiddi hefur
borið ávöxt. Er það í sam-
ræmi við reynslu okkar og
annarra þjóða af frjálsræð-
isskrefum í efnahagsmálum.“
. . . . . . . . . .
11. júní 1995: „Enn í dag eru
sveitarfélögin það stjórn-
sýslustig, sem næst stendur
þegnunum. Sveitarstjórnir
búa að staðbundinni þekk-
ingu á aðstæðum íbúanna –
og geta þess vegna mætt
samfélagslegum þörfum
þeirra með hagkvæmari
hætti en fjarlægara stjórn-
vald.
Samband íslenzkra sveitarfé-
laga heldur upp á fimmtíu ára
afmæli sitt í dag. Farsælt
samstarf sveitarfélaga innan
sambandsins hefur skilað
ríkulegum árangri. Af þeim
sökum standa þau sterkari að
vígi, bæði gagnvart ríkisvald-
inu og til að takast á við marg-
vísleg verkefni.“
Fory s tugre inar Morgunb laðs ins
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
A
fleiðingar þess, að kjósendur
í Frakklandi og Hollandi
höfnuðu stjórnarskrársátt-
mála Evrópusambandsins,
eru enn að verulegu leyti
ófyrirséðar. Mikið veltur á
því hvernig málum vindur
fram á leiðtogafundi sam-
bandsins í Brussel í lok vikunnar. Það blasir þó við
að Evrópusambandið er í kreppu og verður upp-
tekið af innri málum sínum næstu misserin, jafn-
vel árin. Menn kunna að segja sem svo að vanda-
mál hafi áður komið upp við samþykkt sáttmála
ESB; Danir höfnuðu Maastricht-samningnum
1992 og Írar Nice-sáttmálanum fyrir réttum fjór-
um árum. Það kom ekki í veg fyrir að þessir sátt-
málar tækju gildi; um þá báða var kosið aftur eftir
að gripið hafði verið til aðgerða til að sætta við-
komandi ríki betur við sinn hlut. En þetta var eitt
ríki í hvort sinn og auk þess er litið á bæði Dan-
mörku og Írland sem jaðarríki í ESB, þar sem
vænta megi úrslita af þessu tagi. Enginn af höf-
undum stjórnarskrár ESB vænti þess að tvö af
stofn- og kjarnaríkjum ESB höfnuðu henni með
jafnafdráttarlausum hætti og raunin varð.
Öryggismál og
efnahagur
Eðlilega hefur verið
spurt hvaða áhrif
óvissan innan ESB
hafi á stöðu Íslands
gagnvart sambandinu. Margir hafa velt því fyrir
sér hvort niðurstaðan geri það að verkum að aðild
Íslands að bandalaginu verði líklegri eða ólíklegri.
Þær afleiðingar stjórnarskrárkreppunnar, sem
er mest ástæða til að óttast, koma þó aðild Íslands
að ESB ekkert við, heldur fyrst og fremst stöðu
okkar sem Evrópuríkis, sem hefur mikil og náin
viðskipti og pólitísk samskipti við ESB, þar sem
flest okkar nánustu bandalags- og vinaríki eru
saman komin.
Það er þannig neikvætt fyrir Ísland eins og öll
önnur Evrópuríki ef afleiðingarnar verða þær að
það hægir á stækkun ESB til austurs. Sá pólitíski
og efnahagslegi árangur, sem fyrirheit um ESB-
aðild hefur skilað í ríkjum Mið- og Austur-Evrópu,
er undraverður. Það er áhyggjuefni ef ESB-aðild
Rúmeníu og Búlgaríu seinkar, ef aðildarviðræður
við Tyrkland tefjast, ef ríkin á vestanverðum
Balkanskaganum og Úkraína sjá síður möguleika
á aðild. Það ógnar stöðugleika og friði á megin-
landinu, sem er að sjálfsögðu hagsmunamál Ís-
lands eins og allra annarra Evrópuríkja. Af sömu
ástæðum er það áhyggjuefni ef stjórnarskrár-
kreppan verður til að draga úr samheldni núver-
andi bandalagsríkja og auka fylgi þjóðernissinn-
aðra afla á meginlandinu, eins og ýmsir óttast.
Íslendingar hafa enn fremur ástæðu til að hafa
áhyggjur af því ef niðurstaðan verður sú að hægi á
umbótum og breytingum í átt til frekara frjáls-
ræðis í efnahagsmálum í ESB-ríkjunum. Það fer
ekki á milli mála að það átti sinn þátt í niðurstöðu
þjóðaratkvæðagreiðslnanna á dögunum, ekki sízt í
Frakklandi, að ýmsum kjósendum þykir efna-
hagslegt frjálsræði í ESB vera of mikið. Hægi
ESB á sér í viðleitni sinni til að fækka höftum og
hindrunum í efnahagslífinu, ekki sízt á vinnu-
markaði, má hins vegar gera ráð fyrir að dragi úr
hagvexti og kaupmáttur á þessum stærsta mark-
aði íslenzkra fyrirtækja verði minni en ella, sem er
auðvitað neikvætt fyrir íslenzka hagsmuni.
Aðgengilegra
samband?
Þessum atriðum hefur
ekki verið gefinn mikill
gaumur í umræðum
hér á landi. Þeim mun
meira hefur verið rætt um það hvaða áhrif senni-
leg endalok stjórnarskrársáttmálans hafi á hugs-
anlega Evrópusambandsaðild Íslands. Ef horft er
til næstu ára, þýða þau án efa að umsókn um ESB-
aðild verður ekki á dagskrá hér næstu árin –
væntanlega fram yfir næstu kosningar. Annars
vegar má gera ráð fyrir að almenningsálitið verði
neikvæðara í garð aðildarumsóknar. Ekki liggja
fyrir neinar kannanir á því hér á landi, en ætla
verður að viðbrögð íslenzkra kjósenda séu svipuð
og norskra, sem skiptu margir hverjir um skoðun
á aðildarumsókn eftir að Frakkar og Hollendingar
sögðu nei. Hins vegar liggur fyrir, eins og áður
sagði, að ESB verður upptekið af sínum innri mál-
um næstu árin og mun tæplega hafa mikinn áhuga
á að verja tíma sínum og orku í viðræður við ríki,
sem enn hafa ekki einu sinni sótt um aðild að sam-
bandinu. Aukinheldur þýða endalok stjórnar-
skrárinnar að þróun ESB næstu árin er í óvissu.
Það eru út af fyrir sig ekki sjálfstæð rök fyrir því
að bíða með aðildarumsókn að ESB sé í þróun; eðli
sambandsins er að vera í stöðugri þróun, sem
aldrei lýkur. En uppnámið í stofnana- og lagakerfi
ESB er slíkt um þessar mundir, að lítið vit er í
öðru en að bíða þess að sjáist í gegnum moldviðrið.
Halldór Ásgrímsson forsætisráðherra sagði hér
í blaðinu síðastliðinn miðvikudag að fall stjórnar-
skrárinnar þýddi að ESB yrði vænlegri kostur
fyrir Ísland. „Ég tel að það að þessi stjórnarskrá
var felld geri Evrópusambandið aðgengilegra fyr-
ir Ísland í framtíðinni,“ sagði forsætisráðherra í
samtali við blaðið. „Stóru tíðindin í þessu að mínu
mati eru að þeir sem vildu ganga lengst í samruna-
ferlinu hafa orðið undir. Það hefur aldrei verið
nokkur áhugi fyrir því á Íslandi að eiga aðild að
einhverju sem heitir sambandsríki í Evrópu. En
við eins og Norðmenn þurfum að fylgjast vel með
þróuninni á næstunni og meta stöðuna. Að mínu
mati dregur þessi staða úr því að menn haldi
áfram að vinna að því – að mínu mati óraunhæfa –
verkefni að Evrópa verði einhvers konar sam-
bandsríki. Ég tel að þessi niðurstaða sýni að það
er ekki stuðningur við það meðal þessara þjóða.
Þess vegna tel ég að það Evrópusamband sem
verður til í framhaldi af þessu sé aðgengilegra fyr-
ir lönd eins og Norðurlöndin með sínar lýðræð-
ishefðir og sína áherslu á að þjóðríkin starfi áfram
með eðlilegum hætti en deili fullveldi sínu á
ákveðnum sviðum.“
Þetta er að líkindum rétt mat, svo langt sem það
nær. Hafi stjórnmálamenn í Evrópusambands-
ríkjunum eitthvert vit í kollinum munu þeir hætta
að reyna að hengja utan á Evrópusambandið hin
ýmsu einkenni ríkis, á borð við stjórnarskrá, sam-
eiginlega skattastefnu, „utanríkisráðherra“ og
sameiginlegan her. Þeir munu a.m.k. læra að kalla
þá hluti einhverjum öðrum nöfnum. Þeir munu
væntanlega líka leitast við að tryggja að almenn-
ingur í sambandinu sé sammála næstu skrefum í
samrunaþróuninni áður en þau verða stigin. Hitt
er svo annað mál að áhugi sumra stjórnmálaleið-
toga á að gera ESB að sambandsríki – sem það er
enn langt frá að vera – hefur aldrei verið meg-
inröksemd þeirra, sem telja ekki tímabært fyrir
Ísland að sækja um aðild að Evrópusambandinu.
Aðrar hindranir eru í veginum, sem snerta beint
íslenzka grundvallarhagsmuni.
Davíð Oddsson forsætisráðherra vék að tveim-
ur af þessum hindrunum í Morgunblaðinu á mið-
vikudag: „Ég held að það hafi enginn í raunveru-
legri alvöru talað um inngöngu Íslands í ESB, það
dæmi gengur alls ekki upp af mörgum ástæðum.
Ekki bara sjávarútveginum, þó það sé augljóst út
frá því, heldur jafnframt vegna evrunnar og bind-
ingar við þá þætti. Við sjáum hvert vandamálið er,
við erum að hækka vexti af því að hér er svo mikill
uppgangur, en þeir eru að kýla vexti niður í botn
af því þeir eru í svo mikilli lægð.“
Sjávarútvegs-
stefnan
Sjávarútvegsstefna
ESB er misheppnuð
og ekki aðgengileg fyr-
ir Ísland. Deilt er um
hver efnahagsleg áhrif aðildar að óbreyttri sjáv-
arútvegsstefnu yrðu. Talsmenn ESB-aðildar
benda á að vægi sjávarútvegs í þjóðarbúskapnum
fari minnkandi, en greinar á borð við stóriðju og
þjónustugreinar sæki í sig veðrið. Vandinn við
sjávarútvegsstefnuna er hins vegar aðeins að
hluta til efnahagslegs eðlis. Færa má rök fyrir því
að hann sé raunar miklu fremur pólitískur. Yfir-
ráð yfir fiskimiðunum eru tilfinningamál fyrir
marga Íslendinga og nátengd hugsun okkar um
sjálfstæði og fullveldi þjóðarinnar. Íslendingar
háðu þrjú þorskastríð við aðildarríki Evrópusam-
bandsins til að öðlast yfirráð yfir fiskimiðunum.
Þótt færa megi rök fyrir því að Íslendingar myndu
sjálfir í raun ráða flestum ákvörðunum um fisk-
veiðar á Íslandsmiðum, gætum við ekki sætt okk-
ur við að hin formlega ákvörðun væri tekin á fund-
um í sjávarútvegsráði ESB í Brussel. Aðeins hinn
fræðilegi möguleiki á að sjávarútvegsráðherrar
Bretlands, Þýzkalands eða Belgíu (svo dæmi séu
nefnd) gætu haft áhrif á ákvarðanir um nýtingu
fiskveiðiauðlindanna á Íslandsmiðum í ráðherra-
ráðinu myndi þýða að aðildarsamningur, sem inni-
héldi slík ákvæði, félli í þjóðaratkvæðagreiðslu á
Íslandi.
Þetta hefur reynzt torvelt að útskýra fyrir ráða-
mönnum í ESB. Halldór Ásgrímsson reyndi, á
meðan hann var utanríkisráðherra, að finna leiðir
til þess. Í ræðu í Berlín 2002 lagði hann til þá lausn
að Íslendingar færu einir með stjórn fiskstofna
sem þeir ættu og nýttu einir, en sameiginleg
stefna skyldi gilda um sameiginlega fiskstofna,
sem við stjórnum hvort sem er með samningum
við ESB og önnur ríki. Halldór fékk engin við-
brögð hjá ESB við þessari hugmynd sinni, eins og
hann rakti í ræðu á Akureyri í fyrrahaust,
skömmu áður en hann tók við embætti forsætis-
ráðherra. „Þegar kemur að fiskveiðiþjóðunum við
Norður-Atlantshafið sjást engin merki um sveigj-
anleika. ESB hefur ekki einu sinni gefið í skyn að
það sé tilbúið að sýna þann sveigjanleika sem er
nauðsynlegur til þess að tryggja grundvallarhags-
muni fiskveiðiþjóðanna í norðanverðri Evrópu,“
sagði Halldór í þeirri ræðu.
SAMBAND ÍSLENSKRA
SVEITARFÉLAGA
Samband íslenskra sveitarfé-laga var stofnað fyrir 60 ár-um og hefur starfsemi þess
sennilega aldrei verið mikilvægari,
ekki síst vegna þess að stöðugt
færast fleiri verkefni á hendur
sveitarfélaganna. Frumkvæði að
stofnun sambandsins átti Jónas
Guðmundsson, sem var jafnframt
fyrsti formaður þess, allt frá stofn-
un til ársins 1967.
Sambandi íslenskra sveitarfélaga
var ætlað að vera vettvangur þeirra
til að bera saman bækur sínar og
skapa þeim vigt í samskiptum við
ríkisvaldið. Ekki var full eining
meðal sveitarfélaga landsins um
mikilvægi slíks sambands í upphafi.
53 sveitarfélög af 218 tóku þátt í
stofnun sambandsins og var það
ekki fyrr en á áttunda áratugnum
að öll sveitarfélög landsins höfðu
sameinast undir merkjum þess. Nú
eru sveitarfélög á landinu 101 og
hefur þeim því fækkað um rúmlega
helming frá stofnun sambandsins.
Sveitarfélögin eru ákaflega misjöfn
að stærð, eins og fram kemur í við-
tali við Vilhjálm Þ. Vilhjálmsson,
formann Sambands íslenskra
sveitarfélaga, í Morgunblaðinu í
gær, eða allt frá 38 íbúum upp í 114
þúsund. Starfsemi sveitarfélaga er
af ýmsum toga og gegna þau því
hlutverki að veita íbúunum marg-
víslega grundvallarþjónustu. Sveit-
arfélögin hafa á undanförnum árum
yfirtekið mikilvæga málaflokka,
sem ríkið sá áður um að reka, og
ber þar helst að nefna rekstur
grunnskólanna. Kom í ljós í verk-
falli grunnskólakennara á liðnum
vetri hversu þröng staða sveitarfé-
laganna getur orðið og einnig
hversu ólíkir hagsmunir einstakra
sveitarfélaga eru í raun. Felst
mikilvægi samtakanna ekki síst í
því að sýna sveigjanleika og þurfa
forustumenn þeirra að átta sig á
hvenær er best að standa saman og
hvenær hentar að fara eigin leiðir.
Það er hins vegar enginn vafi á því
að þegar kemur að því að tryggja
sveitarfélögunum tekjur til að reka
grundvallarþjónustu á borð við
grunnskólakerfið eru hagsmunirnir
sameiginlegir og öflug samtök
sveitarfélaga nauðsynleg.
„Stjórn sambandsins hefur
hverju sinni lagt áherslu á þau við-
fangsefni í störfum sínum sem eru
sameiginleg hagsmunamál sveitar-
félaganna, en hefðbundin flokkap-
ólitík hefur afar sjaldan átt upp á
pallborðið hjá okkur,“ segir Vil-
hjálmur í viðtalinu. Þetta viðhorf er
vitaskuld forsenda þess að samtök
á borð við Samband íslenskra sveit-
arfélaga njóti trausts allra, sem í
samtökunum eru, og hafa þau
starfað í anda þess í stjórnartíð
Vilhjálms.
KONUR Í STJÓRNUM
Þegar Valgerður Sverrisdóttir við-skiptaráðherra sendi 81 fyrir-
tæki bréf um hlut kvenna í stjórnum
fyrirtækja voru konur 10,08% stjórn-
armanna í hlutafélögum. Nú er aðal-
fundahrinu hlutafélaga lokið og hef-
ur hlutfallið hækkað upp í 11,28%.
Þetta er óveruleg hækkun og lýsir
Valgerður því yfir í Morgunblaðinu í
gær að þetta séu ekki góð tíðindi
þótt viðbrögð við bréfinu hafi verið
mikil og undirtektir í þjóðfélaginu
góðar.
Það hversu fáar konur sitja í
stjórnum fyrirtækja er ekki einangr-
að tilvik, heldur lýsandi fyrir stöðu
jafnréttismála á Íslandi, þótt fram-
gangur kvenna hafi reyndar víðast
hvar orðið meiri en í stjórnar-
herbergjum fyrirtækja. Það er
greinilega ekki einfalt mál að fjölga
tækifærum kvenna í forystu ís-
lenskra fyrirtækja og þegar það ger-
ist ekki af sjálfu sér vakna spurn-
ingar.
Viðskiptaráðherra kveðst enn vera
þeirra skoðunar að lagasetning sé
ekki ákjósanleg og undir það hefur
Morgunblaðið tekið. Það er augljóst
af öllu að ekki ráða verðleikar för
þegar á hólminn er komið, hvað sem
sagt er í ræðum og yfirlýsingum um
jafnréttismál á tyllidögum. Og hvað
er þá til bragðs að taka?