Morgunblaðið - 12.06.2005, Blaðsíða 23

húsi, en svo yfirfull af safngripum
að þar verður naumast drepið niður
fæti, enda er Aðalsteinn hættur að
taka við munum sem bjóðast. Það er
einfaldlega ekki hægt að koma þeim
fyrir. Ekki vantar almennan áhuga
á að koma merkilegum hlutum í
safnið; fólk hringir stöðugt, segir
Aðalsteinn.
Fyrir atbeina Ingimundar Sigur-
pálssonar, fyrrverandi bæjarstjóra í
Garðabæ, fékkst liðlega 100 fer-
metra sýningarrými í leigusal við
Garðatorg, en mjög lítið af safneign-
inni er hægt að hafa til sýnis þar.
Safngripir eru eins og áður segir
miðaðir við 20. öldina og árin fimm
sem síðan eru liðin.
Í stórum dráttum má segja að
safnað hafi verið tvennskonar grip-
um: Listiðnaði, handunnum eða
fjöldaframleiddum, og því sem
flokka má undir iðnhönnun. Af list-
iðnaði má til dæmis nefna rjúpuna
og fleiri verk, brennd í leir, eftir
Guðmund frá Miðdal, vasa frá Glit,
sem Ragnar Kjartansson hannaði
og framleiddi.
Iðnhönnunargripir eru miklu
fleiri og fyrirferðarmeiri og helgast
það ekki sízt af því að um 85% af
safneigninni heyra til húsgagna-
deildinni. Það sem til er núna dugar
samt til þess, segir Aðalsteinn Ing-
ólfsson, að mynda álitlegt safn. Hér
skal vísað til mynda af nokkrum
merkilegum og gerólíkum stólum í
eigu safnsins. Sá elzti þeirra er frá
árinu 1911; en frá fyrsta áratugi ald-
arinnar á safnið engan grip.
Ný viðhorf í hönnun
um og eftir 1950
Félag húsgagna- og innanhúss-
arkitekta var stofnað í janúar 1955
og sá atburður markar allnokkur
tímamót. Ég man það vegna þess að
ég hóf störf sem blaðamaður í sama
mánuði, að áhugi sem áður varð
ekki vart, spratt skyndilega upp,
einkum hjá yngri kynslóðinni. Í ár-
anna rás sá ég um að kynna nýja
húsgagnahönnun, en úr þessum
hópi ungra hönnuða, sem þá bar
með sér nýbylgju, man ég eftir
Hjalta Geir Kristjánssyni, Sveini
Kjarval, Gunnari Magnússyni og
Gunnari H. Guðmundssyni. Sér á
parti voru bræðurnir á Laufásveg-
inum, Guðmundur og Jón Bene-
diktssynir, sem hönnuðu og smíðuðu
módelhúsgögn, og Jóhann Ingi-
marsson, Nói í Valbjörk, á Akur-
eyri, sem hannaði og framleiddi
húsgögn með mjög persónulegu og
listrænu svipmóti í nærri tvo ára-
tugi.
Margir fleiri góðir hönnuðir hafa
komið við sögu eins og Pétur B.
Lúthersson, Finnur Fróðason, Þór-
dís Zoëga, Sigurður Gústafsson,
Erla Sólveig Óskarsdóttir og Rut
Káradóttir, svo einhverjir séu
nefndir. Með tímanum þyrfti Hönn-
unarsafn Íslands að eiga úrvalsgripi
eftir alla þessa hönnuði. Það er samt
ekki neitt viðlíka sterk tízkuhreyf-
ing á ferðinni núna og var um 1955.
Áhrifin þá voru skandinavísk; um-
fram allt dönsk, enda voru Danir þá
orðnir stórveldi í hönnun. Það segir
sína sögu að maður, sem allsstaðar
var með á nótunum, Halldór Lax-
ness, var fljótur að afla sér „Eggs-
ins“, frægs stóls eftir danska arki-
tektinn Arne Jacobsen. Menn höfðu
á hraðbergi nöfn á dönskum hönn-
uðum og engin furða að íslenzkir
hönnuðir yrðu fyrir áhrifum frá
þeim.
Við erum orðin eitthvað sjálfstæð-
ari núna og áhrifin koma víðar að;
til að mynda frá Japan.
Það segir sig sjálft að fjöldi iðn-
hönnunarverka getur aldrei orðið í
verulegum mæli hluti af safneign
Hönnunarsafnsins. Það eru til að
mynda fastar innréttingar í stofn-
unum, veitingahúsum og á heimil-
um. Á síðustu árum hefur orðið
gífurleg aukning í þá veru að fólk
lætur lærða hönnuði teikna baðher-
bergi og eldhús í ný íbúðarhús og
þar er nú að finna margt af því at-
hyglisverðasta sem hönnuðir vinna
að.
Safngripir í einkaeign
eða á öðrum söfnum
Það er óraunhæfur draumur að
allir athyglisverðustu list- og iðn-
hönnunargripir okkar geti að lokum
ratað á Hönnunarsafn Íslands í
Garðabæ. Til þess liggja margar
ástæður. Ein er sú að verulegur
fjöldi slíkra gripa er nú þegar á öðr-
um söfnum, ekki sízt á byggðasöfn-
unum. Til dæmis má ætla að all-
nokkrir gripir í Byggðasafninu á
Skógum ættu ekki síður heima á
Hönnunarsafni Íslands. En þeir
verða að sjálfsögðu áfram á sínum
stað.
Ég tel að stærsti einstaki safn-
gripurinn sé Listasafn Einars Jóns-
sonar, að öllu meðtöldu sem fyrir
augu ber. Jafnvel suðurhlið hússins
er ein og út af fyrir sig stórfenglegt
dæmi um listhönnun. Annað eins
átti sér ekki stað aftur fyrr en við
fengum Norræna húsið með hönnun
Alvars Aaltos á stóru og smáu.
Meðal sýninga sem Hönnunar-
safn Íslands hefur staðið að var
„Hagvirkni“, sýning á húsbúnaði
eftir íslenzka myndlistarmenn 1904–
2004. Sýningin var haldin í Lista-
safninu á Akureyri. Ótrúleg fjöl-
breytni einkenndi þessa sýningu, en
sýningargripirnir voru þá annað-
hvort í eigu einstaklinga, stundum
höfundanna sjálfra, eða á Þjóð-
minjasafninu. Þar á meðal er skápur
sem Ásgrímur Jónsson listmálari
teiknaði snemma á öldinni, prýddur
útskurði eftir Stefán Eiríksson.
Annar skápur og með honum
tveir stólar voru eftir Kristínu Jóns-
dóttur listmálara frá árinu 1930, af-
ar glæsilegir hlutir, en í einkaeign.
Fyrir gripina fékk Kristín fyrstu
verðlaun í hönnunarsamkeppni
1928, en framkvæmdanefndin kaus
að hunsa úrskurðinn og veitti verð-
launin Ríkarði Jónssyni. Ekki ólík-
legt að pólitík hafi ráðið einhverju
þar um.
Ekki hefur verið á almennu vit-
orði að Gunnlaugur Blöndal listmál-
ari hóf sinn listferil með námi í tré-
skurði hjá Stefáni Eiríkssyni. Á
þjóðminjasafninu gefur að líta
sveinsstykki hans, skáp með afar
íburðarmiklum útskurði. Af ger-
ólíku tagi er „Höfðingjastóll“ eftir
Sigurjón Ólafsson, myndhöggvara.
Hann má að jöfnu meta sem sjálf-
stæðan skúlptúr, mjög í anda Sigur
Austasti hluti Gálgahrauns – næst Sjálandshverfinu sem hér er í baksýn – er á allstóru svæði flatneskja þar sem hið úfna
og fagra Gálgahraun virðist hafa runnið yfir eldra hraun. Á því svæði væri skaðlítið að aflétta friðun og ætla Hönn-
unarsafninu stað. Hraunkarlinn í brún Gálgahrauns horfir yfir svæðið.
Hér gæti Hönnunarsafn Íslands risið á óbyggðu svæði sem nær frá Arnarnesvogi að Hafnarfjarðarvegi og norður að Arnarneslæk, sem fellur í voginn. Safnið yrði
eins nærri alfaraleið og hægt væri og vel sýnilegt, svo framarlega sem ekki yrðu byggð hús of nærri því.
Vík inn úr Arnarnesvogi, Gálgahraun til vinstri. Sé eindregin andstaða gegn því að byggja Hönnunarsafnið ögn út með
ströndinni þar sem frekar slétt hraun hefur runnið fram í sjó, mætti íhuga staðinn hér við víkina. Sjálandshverfið í baksýn.
þarf veglegt hús
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 12. JÚNÍ 2005 23