Morgunblaðið - 23.08.2005, Blaðsíða 20

20 ÞRIÐJUDAGUR 23. ÁGÚST 2005 MORGUNBLAÐIÐ
MENNING
Ég fékk á dögunum að sitjaumræðufund á vegumReykvíska Listaleikhúss-
ins sem sett hefur upp í Klink og
Bank leikritið Penetreitor.
Penetreitor-verkefnið er frum-
legt og áhugavert um margar
sakir en eins og fjallað hefur ver-
ið um áður á síðum blaðsins fengu
leiklistarnemarnir þrír sem að
verkefninu standa aðstoð Hugar-
afls, hóps fólks með geðræn
vandamál, til að móta sýninguna.
Tilgangurinn með verkefninu
var síðan að sjá hverju samstarfið
myndi skila bæði til leikaranna og
til geðsjúklinganna.
Fyrir leikarana er afraksturinn
sýning sem fær glimrandi um-
sagnir. Ávinningur hinna kom í
ljós á umræðufundinum.
  
Fundurinn var eins og sýn-ingin: á köflum sláandi, á
köflum fyndinn. Saman voru
komnir allskyns einstaklingar:
hjúkrunarfólk, geðsjúklingar og
fólk sem einfaldlega hafði hrifist
af sýningunni.
Sérstaklega áberandi var
hversu ánægt fólk var með þann
sýnileika sem geðræn vandamál
fá gegnum verkefnið: „Ég hef
svifið í loftinu í allt sumar, það er
svo gaman að hafa fengið að taka
þátt í einhverju svona,“ sagði
Ebba, sem kom að verkefninu
gegnum Hugarafl. „Þessi hug-
mynd er svo frábær. Við erum
einangraðir hópar: leikarar, fag-
fólk og sjúklingar, hvort í sínu
hólfinu. Þarna urðu einhver sam-
skipti og þessir ólíku hópar fóru
að tala meira saman.“
Héðinn bætir við: „Öll sköpun
liggur á mjög svipuðum stað og
geðveiki: á jöðrunum. Þess vegna
held ég að Hugarafl, sem hópur
geðsjúklinga, geti dýpkað svona
sýningar. Það þarf líka ekki ann-
að en að skoða helstu listamenn
sögunnar: þeir hafa allir meira og
minna verið geðveikir.“
Berglind, sem kímin segist hér-
umbil getað kallað sig fagaðila í
geðsjúkdómum, því hún fari að
teljast fag-geðsjúklingur bætti
við: „Ég er búin að „vera þarna“,
og rúmlega það. Er gift geðsjúkl-
ingi og alkóhólista. Það hafði
djúpstæð áhrif á heimilislífið að
sjá sýninguna og allt búið að vera
á reiðiskjálfi síðan þá. Þetta
hreyfði við svo mörgu og leikritið
hefði vel getað gerst í stofunni
hjá mér fyrir ekki svo löngu.“
  
Penetreitor segir frá þremurpiltum og ýmsu því sem þjak-
ar þá og aðra menn í nútíma-
samfélaginu. Einn gestur bætir
við í því sambandi: „Eitt fannst
mér sérstaklega skemmtilegt. Við
höfum haft Píkusögur, Sellófón
og „stelpur hitt“ og „stelpur
þetta“. Loksins fengu strákarnir
einhverja umfjöllun.“
Rætt var fram og aftur um geð-
sjúkdóma, hvað væri viðmið sam-
félagsins um hvað teldist eðlilegt
og hvað ekki, hvar mörkin liggja
milli geðheilbrigðis og geðsjúks:
„Ég man eftir fyrsta sálfræði-
tímanum mínum,“ bætti sálfræð-
ingurinn Jóhann við: „Kennarinn
byrjaði á að sýna okkur mynd af
einstaklingi sem hreyfði sig
furðulega og spurði okkur: „er
þetta normal eða abnormal?“.
Bekkurinn var sammála um að
þetta væri abnormal, en þegar
myndin var sýnd í samhengi kom
í ljós að þetta var hljómsveit-
arstjóri og þá var hann aftur orð-
inn normal. Við þurfum að sjá
samhengi hlutanna og erum alltof
gjörn á að vera dómhörð og of-
boðslega fljót að fara að kalla
hlutina einhverjum nöfnum.“
Berglind bætti við: „Þjóðfélagið
er svo upptekið af að skilgreina
út í hörgul. Ég hef t.d. farið í sjö
greindarpróf. Það átti að vera
skýringin á mínum vandamálum:
að ég væri svo rosalega gáfuð og
ég hefði orðið fyrir einelti vegna
þess að ég lærði á fiðlu. Ég var
ekkert endilega að biðja um þess-
ar skilgreiningar heldur var það
barnavernd, félagsþjónustan og
fleiri batterí. Mér leið sjálfri aldr-
ei betur, þó ég væri búin að fá
einhverja skilgreiningu.“
  
Á þessum nótum var fundurinnallur og margt merkilegt
sem fólk hafði fram að færa. Ég
tel það ekki allt upp hér, heldur
læt duga að segja að verkefni
ungu leiklistarnemanna þriggja
virðist hafa slegið í gegn á öllum
sviðum. Samvinnan við Hugarafl
skilaði sér í margfalt meiri dýpt
verksins en annars hefði orðið og
verkefnið í heild sinni hefur skil-
að sér bæði til Hugarafls og út í
samfélagið með aukinni umræðu.
Fólk talar um byltingu í íslensku
leikhúsi og ferska vinda.
Aðstandendur sýningarinnar
hafa hreyft við samfélaginu – bú-
ið til verk sem enginn horfir á
ósnortinn. Það hlýtur að vera
besti gæðastimpill sem leikrit get-
ur hlotið. Vonandi að fleiri prufi
eitthvað svipað.
Vegna mikilla vinsælda hefur
verið ákveðið að halda tvær auka-
sýningar á leikritinu, í dag og á
morgun. Sýningarnar hefjast kl.
21 og eru upplýsingar og miða-
pantanir í síma 699 0913 og 661
7510.
Bylting í íslensku leikhúsi?
’Fyrir leikarana er af-raksturinn sýning sem
fær glimrandi umsagn-
ir. Ávinningur hinna
kom í ljós á umræðu-
fundinum.‘
AF LISTUM
Ásgeir Ingvarsson
Morgunblaðið/Þorkell
Leikararnir þrír í sýningunni á Penetreitor í Klink og Bank: Stefán Hallur
Stefánsson, Vignir Rafn Valþórsson og Jörundur Ragnarsson.
asgeiri@mbl.is
MARGIR snillingar þurfa að þola
það að fjöldinn skilur þá ekki, og
sjálfsagt eru þeir miklu fleiri sem
halda að þeir séu misskildir snill-
ingar. Í bókinni The Lexicon of
Musical Invective bendir tónlistar-
fræðingurinn Nicholas Slonimski á
að „alvarlegri tónlist“ sé undir
flestum kringumstæðum tekið með
tortryggni í fyrstu og telur að hálf
öld hið minnsta þurfi að líða frá
því að frábær tónsmíð er frumflutt
og þar til hún fær þann sess að
vera talin snilldarverk. Vafalaust
halda ófá tónskáld að þetta eigi við
um verk þeirra; enginn hafi áhuga
á tónlist þeirra í dag, en eftir
fimmtíu ár … hvílík upphafning!
Því miður er snilldin sjaldgæf og
af öllum þeim fjölda tónverka sem
samin eru um þessar mundir eiga
fæst skilið að verða ódauðleg.
Þannig hefur það ávallt verið.
Ekki mikið af tónlistinni sem sam-
in var á barokktímanum er flutt í
dag og hugsanlegt er að sum þess-
ara verka eigi enn eftir að vera
uppgötvuð; tónlist Jóhanns Sebast-
ians Bachs lá t.d. í gleymsku í
áttatíu ár. Eða kannski ekki
gleymsku; fólk vissi svo sem hver
hann hafði verið, en flestir voru á
þeirri skoðun að tónlist hans væri
ekkert annað en steingeld stærð-
fræðiformúla. Ef ég man rétt köll-
uðu Frakkar Bach andlausa hár-
kollu. Sennilega væri því nær að
tala um vanrækslu en gleymsku.
Óhætt er að segja að stór dagur
hafi verið í tónlistarsögunni þegar
Felix Mendelssohn stjórnaði flutn-
ingi á Matteusarpassíu Bachs árið
1929, sem fjallar um píslarsögu
Krists. Þá vaknaði aftur áhugi á
Bach og hefur hann haldist síðan.
Stór dagur var líka í Hallgríms-
kirkju á sunnudaginn þegar verkið
var flutt í fyrsta sinn í kirkjunni á
hálfgerðum maraþontónleikum. Ég
segi maraþontónleikar vegna þess
þeir tóku um þrjá og hálfan tíma
með hléi. Óneitanlega var maður
orðinn aumur í endann – í orðsins
fyllstu merkingu!
Þrátt fyrir eymsl voru þetta
áhrifamiklir tónleikar sem lengi
verða í minnum hafðir. Fyrir það
fyrsta var hljómsveitin frábær, en
meðlimir hennar spiluðu á upp-
runaleg hljóðfæri. Ég er enginn
sérstakur talsmaður þess að bar-
okktónlist VERÐI að vera leikin á
gömlu hljóðfærin – mér finnst t.d.
Goldbergtilbrigði Bachs hljóma
betur á píanó en sembal – en
þarna kom spilamennskan ein-
staklega vel út. Hljómsveit-
arhljómurinn var mun léttari og
þægilegri áheyrnar en ef leikið
hefði verið á nútímahljóðfæri;
hvergi var neitt „melódrama“ sem
gert hefði tónleikana óbærilega.
Hörður Áskelsson, sem stjórnaði,
hafði vit á að halda léttleikanum
og snerpunni í túlkuninni; áber-
andi danshrynjandi var eitt meg-
ineinkenni hennar og var rauði
þráðurinn í öllu verkinu. Sennilega
er það ein af ástæðum þess að
flutningurinn var svona áhrifamik-
ill.
Einsöngvararnir stóðu sig allir
vel þó raddir þeirra hæfðu verkinu
misjafnlega. Ég varð fyrir von-
brigðum með söng Andreas
Schmidt; vissulega fór hann prýði-
lega með hlutverk sitt sem Jesú,
en rödd hans var dálítið rám og
söngstíllinn óþægilega þunglama-
legur. Meira gaman var að hlýða á
aðra söngvara; sópransöngkonan
Noémi Kiss var t.d. fyllilega í anda
barokksins en því miður dálítið
mjóróma og með takmarkað neðra
svið. Jochen Kupfer, bassi; Markus
Brutscher, tenór og Robin Blaze,
kontratenór voru hins vegar stór-
kostlegir; mest mæddi á Brutscher
sem var í hlutverki guðspjalla-
mannsins er segir söguna; hann
fékk litla hvíld en þrátt fyrir það
var takmarkalaus kraftur í rödd
hans. Rödd Brutschers var líka
unaðsleg áheyrnar og túlkun Blaze
á aríunni Erbarme dich hlýtur að
teljast hápunktur tónleikanna.
Aðrir einsöngvarar voru með
sitt á hreinu; Gunnar Guðbjörns-
son var afburðagóður þó barokk-
stíllinn væri ekki alveg eins áber-
andi í túlkun hans og hjá flestum
hinum og er sömu sögu að segja
um Benedikt Ingólfsson. Minni-
háttar innskot þeirra Elvu Mar-
grétar Ingvadóttur og Kirstínar
Ernu Blöndal komu einnig ágæt-
lega út.
Síðast en ekki síst verður að
hæla kórunum fyrir frammistöðu
sína. Þetta voru Mótettukór- og
Unglingakór Hallgrímskirkju og
Drengjakór Reykjavíkur og var
söngur þeirra þéttur og hrífandi.
Ég verð sérstaklega að nefna at-
riðið þegar sungið var um
þrumuna, en það var svo magnað
að ég hreinlega fékk gæsahúð.
Eins og áður sagði voru þetta
áhrifamiklir tónleikar, enda stóðu
áheyrendur upp í lokin. Og ef ég á
að vera virkilega væminn þá gæti
ég sagt að styttan eftir Einar
Jónsson hefði virst hneigja sig
feimnislega … en ég held að ég
sleppi því!
Stór dagur í Hallgrímskirkju
TÓNLIST
Hallgrímskirkja
Jóhann Sebastian Bach: Matteus-
arpassía. Flytjendur voru The Hague Int-
ernational Baroque Orchestra, Drengja-
kór Reykjavíkur, Mótettukór
Hallgrímskirkju, Unglingakór Hallgríms-
kirkju, Markus Brutscher, Andreas
Schmidt, Noémi Kiss, Robin Blaze, Gunn-
ar Guðbjörnsson, Jochen Kupfer, Bene-
dikt Ingólfsson og fleiri. Hörður Áskels-
son stjórnaði. Sunnudagur 21. ágúst.
Kór- og hljómsveitartónleikar
Morgunblaðið/Halldór Kolbeins
Flytjendur hylltir að tónleikum loknum. „Þetta voru áhrifamiklir tónleikar sem lengi verða í minnum hafðir.“
Jónas Sen