Morgunblaðið - 15.10.2005, Blaðsíða 36

36 LAUGARDAGUR 15. OKTÓBER 2005 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
BRÉF TIL BLAÐSINS
Morgunblaðið Kringlunni 1 103 Reykjavík  Bréf til blaðsins | mbl.is
FYRIR 20 árum voru íþróttir fyrir
aldraða að komast á dagskrá. Aukin
hreyfing og efling líkamans, sál-
arlega nauðsynlegri en meðul. Því
var það gleðilegt að um þær mundir
var stofnað félag með því góða nafni
Félag áhugafólks um íþróttir aldraða
(FÁÍA) og með því frábæra kjörorði
„Aldrei of seint“ sem benti fólki á leið
til hreyfingar.
Meðal þekktustu manna voru Guð-
rún Nielsen íþróttakennari, Þor-
steinn Einarsson, íþróttafulltrúi rík-
isins, o.fl. Fyrir tilstilli Helenu
Halldórsdóttur, forstöðumanns í fé-
lagsstarfi aldraðra á vegum Reykja-
víkurborgar, hafði Soffía Stef-
ánsdóttir íþróttakennari kennslu á
tveimur stöðum, Lönguhlíð og Norð-
urbrún, en þar bjuggu eldri borgarar.
Þetta var árið 1972. Síðan þróaðist
slíkt starf víðar og er nú kennd leik-
fimi á 16 stöðum í Reykjavík og víða
um land. Félagið hefur rekið mikið og
öflugt starf fyrir aldraða, sem allt
hefur verið unnið í sjálfboðavinnu.
Námskeið með þátttöku erlendra
kennara hefur aukið fjölbreytni og
orðið mikill hvati til aukins starfs.
Námskeið fyrir kennara og leiðbein-
endur hafa verið haldin annað hvert
haust með allt að hundrað þátttak-
endum. Haldin hafa verið mót með
keppni í boccia og pútti árlega og ver-
ið vel sótt. Ferðir og námskeið stjórn-
armanna eru fjölmargar, milli 45 og
50, bæði til kennslu og uppörvunar í
starfi, sem ómetanlegt er, ekki síst
fyrir minnstu byggðarlögin. Á ösku-
dag er svo haldin íþróttahátíð, þar
sem mörg hundruð aldraðir (ungir í
anda) sýna listir sínar og skemmta
sér saman. Síðustu ár hefur átt sér
stað mikið og gott samstarf við Ung-
mennafélagi Íslands (UMFÍ) og
starfið eflst til muna. Í stjórn félags-
ins nú eru Guðrún Nielsen formaður,
Hjörtur Þórarinsson varaformaður,
Ernst Backman gjaldkeri, Ólöf Þór-
arinsdóttir ritari, en meðstjórnendur
Soffía Stefánsdóttir, Júlíus Arn-
arsson og Hörður Óskarsson. Í tilefni
félagsins verður haldið upp á það
með samkomu í nýju félagsheimli
eldri borgara „Ásgarði“ að Stang-
arhyl 4, Reykjavík, laugardaginn 15
október, kl. 14. Boðið verður upp á
hressingu.
Dagskrá er fjölbreytt: Ólafur Þór
Gunnarsson læknir mun ræða um
mikilvægi hreyfingar, Hjördís
Tryggvadóttir sálfræðingur talar um
svefnþörf og svefntruflanir aldraðra
og Björn Guðbjörnsson læknir talar
um beinþynningu. Allt þetta efni sem
snertir góða heilsu og í anda kjör-
orðsins. „Aldrei of seint“ .
Allir velkomnir.
PÁLL GÍSLASON,
læknir.
Íþróttir aldraðra
Frá Páli Gíslasyni:
– AMMA, ég róla, segir dótturdótt-
irin og lítur upp til mín með til-
hlökkun í augunum.
– Nei, væna mína þú mátt ekki
róla þarna.
– Amma, ég róla, endurtekur hún
og lítur upp á mig spurnaraugum.
– Nei, elskan mín, þetta er leik-
skóli þú mátt ekki róla þarna.
– Amma, ég líka með, heldur sú
stutta áfram ákveðin og togar í mig í
átt að girðingunni sem umkringir
leikskólann. Hlátraköll og ærsl ber-
ast frá krökkunum í rólunum.
– Elsku vina mín, þú ert á biðlista
og færð ekki róla þarna núna.
Sú stutta er nú farin að hágráta og
skilur ekkert í því að mega ekki róla.
– Litla krúsin mín, ég krýp niður
fyrir framan hana, þú kemst örugg-
lega bráðum inn á leikskóla. Á með-
an verður þú bara að vera hjá ömmu
öryrkja og nota rennibrautina við
húsið mitt. Mamma verður að mæta
í Háskólann, manstu hún hætti við
að fara í fóstrunámið af því það er
svo illa borgað. Enda komast hvort
sem er ekki fleiri nemendur þar inn
og pabbi er úti á sjó að veiða fisk. Ég
vildi að það væri gæsluvöllur hérna
held ég áfram, þá gætirðu leikið þér
með krökkum. Gæsluvöllur, hugsa
ég með mér, hvað var ég að glopra
þessu út úr mér. Þeir starfa ekki
lengur. Ég rýf mig frá þessu eintali
og reyni að vera glaðleg.
– Stóra frænka kemur til okkar á
eftir, hún ætlar líka að vera hjá
ömmu. Hún getur ekki verið alla
daga í sínum leikskóla því það vant-
ar fólk til að vinna þar. Mamma
hennar getur ekki tekið frí frá
vinnunni því hún er að undirbúa að-
alfund hjá bankanum og pabbi henn-
ar er í skólanum.
Hún starir á mig opineyg í gegn-
um tárin alveg hissa yfir þessari
löngu ræðu. Ég varpaði öndinni létt-
ar. Hún var allavega hætt að gráta.
Ég tek litla lófann í minn og held
heim. Ég forðast að ganga fram hjá
einkagörðum sem hafa rólur svo ég
missi ekki barnið frá mér. Sú litla er
svo spræk að hlaupa en ég svo stirð
af gigt.
Er þetta Reykjavík í dag?
KRISTJANA U.
VALDIMARSDÓTTIR,
Kirkjustétt 15, Reykjavík.
Er þetta Reykjavík í dag?
Frá Kristjönu Unni
Valdimarsdóttur:
Þessari hnátu finnst gaman að róla. – Róluvellir borgarinnar standa þó
ekki enn öllum börnum til boða.
FYRIR nokkru var í fréttum sagt frá
þrengslum á Sólvangi, öldrunarheim-
ili í Hafnarfirði. Ég þurfti ekki fréttir
í sjónvarpi til að vita af þrengslunum.
Þau hafa verið þar lengi. En hvers
vegna? Er það vegna þess að þeir
ráðherrar sem með mál þessi fara og
hafa farið „íhuga bara að skipa nefnd
til að skoða málin“, eins og núverandi
heilbrigðisráðherra hefur komist að
orði. Framsókn hefur farið með mál-
efni heilbrigðismála í 10 ár. Eru of fá-
ir framsóknarmenn í Hafnarfirði til
þess, að það borgi sig að hlúa að öldr-
uðum Hafnfirðingum?
Nýr fjármálaráðherra er tekinn
við störfum, innfæddur Hafn-
firðingur. Hann sér vonandi sóma
sinn í því að gera eitthvað í þessum
málum – ekki bara „að íhuga að skipa
nefnd og skoða málið“. Það er búið að
gera það of lengi.
Daglega er í fréttum talað um
skort á hjúkrunarrýmum, jafnvel að
ekki sé hægt að nýta þau rúm sem
fyrir hendi eru vegna skorts á hjúkr-
unarfólki. Ekki má hækka launin
þar.
Hvað á að gera? Engir peningar
þrátt fyrir góðærið? Ekkert hægt að
byggja? Hvar er öll velsældin, sem
ég heyrði um í fyrri viku hjá lands-
herrunum? Bara skattalækkanir og
mest fyrir þá ríku? Jú, það voru líka
til 120 milljónir fyrir víkingaheim í
Reykjanesbæ! Annar Hafnarfjarð-
arráðherrann faðmar allan heiminn á
baksíðu Morgunblaðsins um helgina
vegna þessa og hinn ráðherrann okk-
ar nýskipaður fjármálaráðherra
skrifaði undir gjafabréfið.
Var ekki hægt að leita til Björgólfs
eða Gísla Marteins? Sá síðarnefndi
hefur lýst því yfir, að svona hluti eigi
að fjármagna með frjálsum fram-
lögum.
Ég held að ráðherrarnir okkar
mættu sko líta við á Sólvangi og sjá
þrengslin þar með eigin augum. Þeir
mættu líka sjá með raunsæisaugum,
hversu vel er hlúð að þeim sem dvelja
þar, þrátt fyrir þrengslin. Og ekki
sakaði að þeir kynntu sér líka, hversu
vel hefur verið farið með þá peninga
sem til rekstursins hafa fengist, fjár-
framlög sem samt hafa sífellt verið
skorin niður. Mega Hafnfirðingar
ekki vænta einhvers árangurs í mál-
efnum Sólvangs fyrir tilstilli þessara
ráðherra okkar? Þetta er spurning
sem brennur á vörum margra Hafn-
firðinga. Hafnfirðingar horfa til ráð-
herranna Árna M. Mathiesen og Þor-
gerðar Katrínar og bíða eftir svari.
ÁSTHILDUR ÓLAFSDÓTTIR
Tjarnarbraut 13, Hafnarfirði.
„Íhugar að skipa nefnd til að skoða málið“
Frá Ásthildi Ólafsdóttur:
ÍSLENSKT MÁL
Jón G. Friðjónsson 62. þáttur
Það er alkunna að ýms-um orðatiltækjum ogföstum orðasam-böndum getur slegið
saman, einkum ef merking
þeirra er svipuð, og þannig
breytist búningurinn. Sem
dæmi má taka orðatiltækið
binda/ríða (reka) endahnútinn á
e-ð ‘ljúka við e-ð; leggja síðustu
hönd á e-ð’. Enginn vafi er á því
að upphafleg mynd þess er
binda/ríða endahnútinn á e-ð en
endahnútur var sérstakur hnút-
ur sem riðinn eða bundinn var á
enda bands eða reipis til að
hindra að það rektist upp. Af-
brigðið með reka er trúlega
myndað með hliðsjón af reka
smiðshöggið á e-ð og það er
býsna gamalt í íslensku. Sem
dæmi má nefna að Jónas Hall-
grímsson notar það. Umsjón-
armanni þykir því einsýnt að
það sé gott og gilt, t.d.: Hann
rak endahnútinn á 3-0 sigur
með fallegu marki (Útv 13.8.05).
Það er mikill munur á atviks-
orðunum niðri (kyrrstaða ‘hvar’)
og niður (hreyfing ‘hvert’) og
kemur hann fram í ýmsum
orðasamböndum. Í flestum til-
vikum er munurinn skýr og
málnotkun í föstum skorðum en
svo er þó ekki alltaf. Umsjón-
armaður hefur veitt því athygli
að í nútímamáli er oft ranglega
farið með orðasambandið ná sér
niðri á e-m ‘hefna sín á e-m’,
t.d.: Það er eins og þessi rann-
sókn og málatilbúnaður hafi all-
ur miðað að því að ná sér niður
á okkur ... og sverta mannorð
okkar út í eitt (Frbl 13.8.05). –
Bein merking orðasambandsins
ná sér niðri er ‘kenna botns’ en
merkingarþróunina má hugsa
sér svo: ‘til botns’ > ‘til fulls’ >
‘hefna sín (til fulls)’. Orða-
sambandið ná sér niður er
kunnugt úr nútímamáli og er
auðvitað allt annarrar merking-
ar (‘róast, jafna sig (eftir að
hafa verið hátt uppi)’ sem og
orðasambandið ná sér niður á
e-ð ‘komast að niðurstöðu, sam-
komulagi um e-ð’.
Afturbeyging í íslensku er
tvenns konar: miðmyndarend-
ingin -st vísar ávallt til nefni-
falls en afturbeygða fornafnið
sig/sér/sín vísar til aukafalls.
Auðvelt er að ganga úr skugga
um þetta með því að umorða
dæmi, t.d.: Hún segist vera
þreytt [hún segir það; hún
(sjálf) er þreytt] og Hún segir
að sig langi til að ... [hún segir
það; hana (sjálfa) langar til að
...], sbr. einnig: Hún segist
hlakka til og Hún segir að sér
finnist gaman [hún segir það;
henni finnst gaman]. Útlend-
ingar sem læra íslensku verða
að læra slíkar ‘reglur’ en Ís-
lendingar drekka þær í sig með
móðurmjólkinni, málkennd
þeirra bregst þeim nánast aldr-
ei hvað þetta varðar. Umsjón-
armann rak því í rogastans er
hann sá eftirfarandi dæmi:
[Listamaðurinn] segist ítrekað
hafa verið hafnað (‘segir að sér
hafi ítrekað verið hafnað’) (Frbl
13.7.05). Hér er trúlega um að
ræða mistök sem ekki er mark
á takandi.
Eiður Guðnason sendi um-
sjónarmanni eftirfarandi dæmi:
Peningar eru að fara til Íraks
og þar eru þeir að kaupa vopn
og skotfæri sem notuð eru gegn
íröskum lögreglumönnum og
bandarískum hermönnum (Mbl.
23.6.05). Þetta þykir Eiði ekki
fagurt og lái honum hver sem
vill. Hann spyr: Hvernig skyldu
peningarnir fara? Gangandi?
Fljúgandi? – Hér má glöggt sjá
ofnotkun orðasambandsins vera
að + nafnháttur (peningarnir
eru að fara; peningarnir eru að
kaupa) auk þess sem það verður
að teljast óvenjulegt að per-
sónugera peninga með þessum
hætti, væntanlega kaupa þeir
hvorki eitt né neitt. Annað
dæmi frá Eiði: búið er að boða
til mikillar hátíðar á Þingvöllum
og hefst dagskráin formlega
klukkan eitt þegar gengið verð-
ur við undirleik lúðraþyts og
kvennasöng
(DV 19.6.05).
Umsjón-
armaður tekur
undir það með
Eiði að orða-
sambandið
undirleikur
lúðraþyts fær
engan veginn
staðist.
Enskra
áhrifa á ís-
lensku gætir í
sívaxandi
mæli. Aðeins
tvö dæmi af þeim toga skulu til-
greind þótt af nógu sé að taka:
Það fer ... að verða ansi þunn
línan á milli þess sem KEA er
að gera núna og þess að stíga
skrefið til fulls og bera hrein-
lega fé á menn [e. thin line]
(Blaðið 18.7.05) og Ellefu mán-
uðum eftir skilnaðinn frá
Jóakim ... [e. divorce from]
(Frbl 12.8.05).
Orðasambandið fá leiða á e-u
er gamalt í íslensku og er það
kunnugt í ýmsum afbrigðum,
t.d.: hafa leiða á e-u og vera
kominn með leiða á e-u. Í nú-
tímamáli er það alloft afbakað,
t.d.: Ég er kominn með leið á
meðalmennsku (Frbl. 26.8. 05)
og segist ekki kominn með leið
á því að ... (Frbl 15.5.05). Vant
er að sjá hvernig þetta nýmæli
er hugsað, trúlega er um að
ræða ranga ritmynd, myndaða á
grundvelli framburðar [fá leiða
á > fá leið’ á].
Úr handraðanum
Nafnorðið orrahríð (kvk.)
merkir upphaflega ‘ákafur bar-
dagi’ en í nútímamáli vísar það
til ‘harðrar eða snarprar deilu,
mikilla átaka’, t.d.: Formaður
flokksins ... kom mér ekki til
varnar í þessari orrahríð (Mbl.
4.2.05) og Gengu margir sárir
frá borði eftir þá orrahríð
(Frbl. 18.8.05). Upphafleg
merking er skýrð í Haralds
sögu Sigurðarsonar en þar seg-
ir (texti Hauksbókar): Eysteinn
orri sækir að konungi og Val-
þjófi. Svo var sá bardagi harður
að jafnan er orrahríð við brugð-
ið síðan í Englandi þá er mann-
raunir verða.
Það er mikill
munur á at-
viksorðunum
niðri (kyrr-
staða ‘hvar’)
og niður
(hreyfing
‘hvert’) og
kemur hann
fram í ýmsum
orðasam-
böndum.
jonf@hi.is
Fréttir í tölvupósti