Morgunblaðið - 10.11.2005, Blaðsíða 30

30 FIMMTUDAGUR 10. NÓVEMBER 2005 MORGUNBLAÐIÐ
MINNINGAR
✝ Oddný Ólafs-dóttir kjóla-
meistari fæddist á
Látrum í Aðalvík í
N-Ísafjarðarsýslu
26. júní 1921. Hún
lést á Hjúkrunar-
heimilinu Eir 27.
október síðastliðinn.
Foreldrar hennar
voru Ólafur Helgi
Hjálmarsson, bóndi
og vélvirkjameistari
á Látrum og í
Bandaríkjunum, f.
14. nóv. 1895 í
Stakkadal í Aðalvík, d. 17. júní 1974
í Reykjavík, og kona hans Sigríður
Jóna Þorbergsdóttir húsmóðir, f. 2.
des. 1899 í Efri-Miðvík í Aðalvík, d.
20. mars 1983 á Sunnuhlíð í Kópa-
vogi.
Systkini Oddnýjar eru: Ragnhild-
ur (Hulda) fv. skrifstofumaður, f. 3.
október 1918, maki Árni Ólafsson,
f. 4. nóvember 1919, d. 4. júlí 2002,
Ásta, fv. skólasafnvörður og kenn-
ari í Reykjavík, f. 21. nóvember
1921, maki Gunnar Sölvi Jónsson, f.
22. febrúar 1918, d. 7. ágúst 1991,
börn. 3) Jóhanna Guðrún, fram-
haldsskólakennari, f. 27. sept. 1947,
maki Tryggvi Eyvindsson. Þau eiga
þrjú börn og þrjú barnabörn. 4)
Hildur, f. 7. nóv. 1950. Á eina dótt-
ur. 5) Ólöf Sigríður, framhalds-
skólakennari, f. 28. jan. 1953, maki
Magnús Kristmannsson. Þau eiga
þrjú börn. 6) Arinbjörn, tölvunar-
og guðfræðingur, f. 16. maí 1963.
Oddný og Björn skildu árið 1964.
Oddný ólst upp á Látrum í Að-
alvík en árið 1928 fluttust foreldrar
hennar til Point Roberts í Wash-
ingtonríki í Bandaríkjunum og
bjuggu þar til árins 1932. Oddný
bjó síðan á Látrum 1932–35, og á
Stað í Aðalvík 1935–40, er hún flutti
til Reykjavíkur þar sem hún bjó æ
síðan. Oddný og Björn hófu búskap
á Laugavegi 77, en árið 1953 fluttu
þau að Laugavegi 85 og árið 1963
að Stórholti 27. Frá árinu 2000 bjó
Oddný á Hjúkrunarheimilinu Eir í
Grafarvogi.
Oddný hóf nám í saumaskap árið
1942 hjá systrunum Sigríði og Guð-
ríði Ólafsdætrum á saumastofu
þeirra í Reykjavík. Auk þess að
sinna heimilisstörfum vann Oddný
við saumaskap heima. Meistara-
réttindi í iðn sinni fékk hún 17. nóv-
ember 1965.
Útför Oddnýjar verður gerð frá
Hallgrímskirkju í dag og hefst at-
höfnin klukkan 15.
Kjartan, fv. vélfræð-
ingur hjá Landsvirkj-
un, f. 24. júlí 1924,
maki Bjarney Ágústa
Skúladóttir, f. 26.
október 1926, Friðrik
Steinþór, vélstjóri og
fv. atvinnurekandi, f.
10. apríl 1930, maki
Kristín Lúðvíksdóttir,
f. 6. október 1928,
Sveinn rennismiður,
f. 16. apríl 1936, d. 7.
janúar 1967, maki
Dagný Sigurgeirs-
dóttir, f. 23. maí 1935,
og Helga, meinatæknir í Reykjavík,
f. 3. desember 1940, maki Ásgeir
Leifsson, f. 9. júlí 1941.
Hinn 26. júní 1943 giftist Oddný
Birni Jóhannessyni, vélstjóra og
kaupmanni, f. 14. október 1919 í
Flatey á Breiðafirði, d. 6. maí 2004 í
Reykjavík. Oddný og Björn eignuð-
ust sex börn. Þau eru: 1) Guðbjörg,
sjúkranuddari og snyrtifræðingur,
f. 14. apríl 1944. Á þrjú börn og
fjögur barnabörn. 2) Arndís Her-
borg, framhaldsskólakennari, f. 27.
maí 1945. Á þrjú börn og tvö barna-
Svo er því farið:
Sá er eftir lifir
deyr þeim sem deyr
en hinn dáni lifir
í hjarta og minni
manna er hans sakna.
Þeir eru himnarnir
honum yfir.
(Hannes Pétursson.)
Nú er elsku mamma farin í þá ferð
sem bíður okkar allra. Á skilnaðar-
stundu er svo margs að minnast en
efst í huga er þakklætið til hennar.
Sem barn var ég að vísu viss um að
Mamma dæi aldrei. Þótt hún kenndi
okkur mannasiði, væri ströng, agaði
okkur og við værum stundum mjög
vansælar með það var hún svo dugleg,
falleg og sérstök manneskja. Allt lék í
höndum hennar, heimilishald, sauma-
skapur, að prjóna – svo var hún fal-
legust kvenna. Helst þótti mér að
Elizabeth Taylor kæmist næst því að
vera jafnfalleg og mamma, en þó ekki
alveg. Mamma var svo fínleg, vel vax-
in, hafði fallegt svart hár, fallega húð,
slétta og fína og var alltaf ótrúlega
ungleg. Þótt efnin væru lítil var
mamma alltaf fín; hún töfraði fram
flíkur úr gardínuefnum, gömlum flík-
um sem hún „venti“ eins og sagt var
og hafði þennan fágaða smekk.
Hún saumaði allt á okkur og var til
þess tekið hvað við vorum vel klædd-
ar. Það hefur verið mikið verk að hafa
allar stelpurnar sínar eins klæddar á
hátíðum; sauma allt á okkur auk alls
þess sem hún gerði.
Það er svo óraunverulegt ennþá að
mamma skuli vera horfin úr þessu
jarðlífi. Sama þótt hún hafi verið svo
ótrúlega lengi veik, liðið svo illa og
þurft að þola svo miklar þjáningar.
Sama þótt við óskuðum henni hvíld-
arinnar fyrr, en við erum breysk og
eigingjörn. Ég veit að henni líður bet-
ur núna og er nú glöð og verkjalaus
meðal allra horfinna ástvina.
Mamma var ættuð af Hornströnd-
um og var mjög stolt af því. Hún var
líka sannarleg kjarnakona. Þegar hún
var að alast upp voru kröpp kjör í af-
skekktu byggðarlagi sem aðeins var
hægt að nálgast frá sjó. Mamma átti
ekki kost á öðru en stopulu barna-
skólanámi þótt ekki vantaði greind og
áhuga. Hún var ein 9 systkina. Lífs-
baráttan var því hörð, sjósókn og
bjargsig, vafalaust einhæfur matur
og ekki of mikill. Iðulega urðu slys og
heilu fjölskyldurnar urðu fyrirvinnu-
og föðurlausar. Um árabil flutti fjöl-
skyldan til Ameríku en sneri aftur
heim til Íslands. Mamma talaði því
alla tíð góða ensku.
Mamma flutti frá Aðalvík til
Reykjavíkur í lok stríðsins og man ég
fyrst eftir okkur á Laugaveginum þar
sem fjölskyldan bjó lengst af.
Mamma var forkur dugleg og vann öll
störf af sama kraftinum. Hún eign-
aðist okkur 5 systur á 8 árum og jafn-
framt vann hún við saumaskap, skúr-
ingar, blaðainnpökkun um helgar og
önnur störf er til féllu. Fór ég oft með
henni að skúra, líka að pakka inn blöð-
um.
Í endurminningunni heyri ég í
saumavélinni langt fram eftir nóttu;
mamma er sívinnandi enda var heim-
ilið stórt.
Við eldri systurnar aðstoðuðum við
húsverkin og lærðum að elda.
Mamma kenndi okkur að þrífa, hún
var sjálf mjög vandvirk og þoldi ekki
illa unnin verk. Minnist ég sérstak-
lega hversu mjög hún lagði upp úr að
bóna gólfin vel, hafa sparistofuna fína
og allt í góðu lagi. Þessu býr maður að
í „moppuþjóðfélaginu“.
Við ólumst upp á tímamótum í ís-
lensku þjóðfélagi; við verkföll,
skömmtun og skort, lítið vöruúrval,
t.d. fengust aðeins epli og appelsínur
fyrir jólin sem voru þá mikill mun-
aður. Á jólum var mesta sælan að fá
hrygg með öllu og kokkteilávexti í eft-
irrétt.
Maturinn hennar mömmu var jú sá
albesti – hvernig hún nýtti afganga
með því að baka þá í brauðformi. – Á
þessum tímum var nauðsyn að vera
útsjónarsamur og nýtinn og það var
mamma. Það eina sem ég fékk var-
anlegt ofnæmi fyrir var súrt slátur
sem var alltof oft í matinn á vetrum.
Einnig líkaði mér ekki vel við signa
fiskinn, stropuðu eggin og annað í
þeim dúr.
Mamma var glaðlynd kona og naut
sín sérlega vel innan um fólk. Það var
líka mikill gestagangur á Laugaveg-
inum, sífelldur ys og þys. Hún hafði
líka frá mörgu að segja því að mamma
var mjög fróðleiksfús, áhugasöm um
menn og málefni, stjórnmál og sögu-
leg málefni voru henni hugleikin og
allt fram til hins síðasta hafði hún
gaman af að ræða um það sem var
efst á baugi. Hún hafði sínar staðföstu
skoðanir á mönnum og málefnum,
stjórnmálaflokkum og forsvarsmönn-
um þeirra. Hún var ekki ánægð með
að þurfa að kjósa lista, hún vildi fá að
kjósa einstaklinga.
Þegar heimilið varð léttara lauk
mamma gagnfræðanámi í Reykjavík
og með frekari námskeiðum fékk hún
meistarabréf í kjólasaumi. Hún sótti
tungumálanámskeið, alls kyns önnur
námskeið til að bæta sér upp að hafa
ekki getað lært, enda var hún stórvel
gefin.
Eftir að við 3 elstu systurnar fórum
að heiman fór mamma að drýgja tekj-
urnar með því að taka leigjendur.
Þeir urðu vinir hennar fyrir lífstíð,
það var glatt á hjalla í kringum
mömmu og vináttan slitnaði ekki þótt
nýir leigjendur kæmu. Mamma hafði
eytt sinni ævi í að ala upp 6 börn og
það er ekki mikils metið í kerfinu.
Hún hafði því ekki lífeyrissjóð í að
sækja og hafði afar lítið milli hand-
anna. En mamma var ekki á því að
gefast upp fyrir mótlæti, það herti
hana ef eitthvað var. Hún var þrjósk
og ákveðin og þoldi ekki að aðrir
segðu henni fyrir verkum eða „hvað
væri best fyrir hana“.
Annað áhugamál mömmu voru
ferðalög og hápunkturinn í ferðalög-
um hennar var för á Heimssýninguna
í Seattle 1962. Hún talaði mikið um þá
ferð sem varð henni dýrmætur fjár-
sjóður. Árið 1963 fæddist svo lang-
þráður sonur, Arinbjörn.
Árið 1970 fór ég með mömmu í viku
til Kaupmannahafnar. Við fórum í
ferðir hvern einasta dag, skoðuðum
allt sem hægt var að skoða, fórum út á
hverju kvöldi enda vildi hún nota
hverja stund. Gaman var að fylgjast
með að mamma var yfirleitt orðinn
besti vinur leiðsögumannsins í hverri
skoðunarferð. Ekki var heldur ama-
legri vistin á Gullfossi á heimleiðinni
sem var ævintýraleg á margan hátt.
Aftur hittumst við í útlöndum árið
1981 en þá fórum við talsvert um Evr-
ópu, m.a. til Sviss en þar heimsótti
mamma konu sem leigt hafði hjá
henni um langt skeið. Urðu þær mikl-
ar vinkonur og sú vinátta entist ævina
alla.
Drifkraftur mömmu er ekki síst
aðdáunarverður í ljósi þess að hún var
aldrei góð til heilsunnar. Hún var
gigtveik og fæturnir fóru verst, því
saumaskapurinn við fótstigna sauma-
vél flýtti fyrir skemmdum á vinstra
hné og var hún alltaf sárkvalin. Hún
fór í margar aðgerðir en þeirri síðustu
lauk þannig að hún vaknaði upp með
staurfót og varð að liggja í hálft ár á
spítala.
Mamma lét það ekki buga sig. Hún
tók bílpróf á fullorðinsárum þrátt fyr-
ir fötlun sína og gat í mörg ár komist á
milli á sínum bíl og hún hafði líka
gaman af að aka. Hún fór líka í ferða-
lög svona fötluð, það aftraði henni
ekkert. Henni leið best þegar hún var
á ferð og flugi. Eldmóðurinn hélst
þótt hún endaði með að þurfa að fara í
hjólastól því að smám saman varð lík-
aminn þrotinn að kröftum. Hugurinn
bar hana þangað sem hún vildi kom-
ast.
Það væri hægt að skrifa bók um
mömmu, ofurdugnað hennar, sjálf-
stæði og sjálfshörku. Eldlegan áhuga
á öllu mannlegu. Í orðsins fyllstu
merkingu var mamma hetja – ein af
þessum konum, sem marka spor í ís-
lensku þjóðfélagi. Í lifenda lífi fékk
hún ekki orður eða viðurkenningar –
þær eru henni vísar þar sem hún nú
er.
Mamma vildi með engu móti glata
sjálfstæðu lífi sínu og bjó heima eins
lengi og henni var unnt, jafnvel leng-
ur en óhætt var. Hún varð okkur reið
fyrir að minnast á nauðsyn þess að
fara á stofnun. Hún gat ekki hugsað
sér að fara inn á hjúkrunarheimili þar
sem hún gæti ekki ráðið húsnæði
sínu, sínum dagsfarveg, ferðum og
gerðum.
Svo kom þó að hjúkrunarheimili
var eini kosturinn og dvaldi hún á Eir
í rúmlega 5 ár. Alltaf á fjölbýli þar til
fyrir 5 mánuðum. Daginn eftir að hún
fékk einbýli fékk hún hjartaáfall og
eftir það var fyrir höndum þjáning-
arfull barátta og frekari áföll uns yfir
lauk. Þetta er sorglegt og ekki eins-
dæmi. Mamma sem hélt andlegu at-
gervi til hins síðasta tók því merkilega
vel að vera meira og minna með heila-
biluðu fólki í herbergi, fólki sem hún
hafði ekki svefnfrið fyrir, sem truflaði
iðulega svo mikið að manni lá við að
flýja – það var vafalaust skelfileg lífs-
reynsla fyrir mömmu. Hjúkrunar-
fólkið á Eir reyndist henni vel en því
er sami þröngi stakkurinn skorinn.
Mamma hafði mikinn sálarstyrk
sem fleytti henni í gegnum þessi ár.
Þegar ég kom í heimsókn og spurði
mömmu hvernig henni liði svaraði
hún alltaf: „bara vel“, þótt vel sæist
hvað henni leið illa. Hún vildi ekki tala
um líðan sína.
Nú er kveðjustundin runnin upp.
Elsku hjartans mamma er horfin, en
ég veit að hún hefur hlotið góða heim-
komu. Hún var stórbrotin kona sem
fór sínar eigin leiðir. Um slíkt fólk
verður oft styrr, umtal, en mamma
stóð undir því öllu. Hún var sjálfstæð
og galt keisaranum hans – hún var á
vissan hátt kvenímynd Bjarts í Sum-
arhúsum.
Með henni er horfin ein af þeim
konum, sem vörðuðu leiðina til bættra
lífskjara í íslensku þjóðfélagi án þess
að njóta þeirra sjálfar.
Hún lifir í huga mínum sem einstök
manneskja. Eftir því sem ég sjálf hef
þroskast hið innra verð ég stoltari af
að hafa átt hana fyrir móður. Þegar
við erum yngri er svo margt sem við
skiljum ekki, en með lífsreynslunni
verður manni ljóst hversu framsýn
mamma var. Það vakti alltaf fyrst og
fremst fyrir henni að við menntuðum
okkur og ættum kost á góðu lífi. Hún
vildi ekki að við þyrftum að vera í lág-
launastörfum og sætta okkur við það
sem henni var búið í okkar „velferð-
arþjóðfélagi“.
Við áttum okkar ágreiningsmál,
deildum og sættumst. Henni líkaði
ekki ýmislegt sem ég ákvað, það var
gagnkvæmt en þannig er lífið í hnot-
skurn. Hún gat ekki skilið margt sem
ég gerði, varð mér reið og hið sama
gilti um mig. En við náðum að ræða
málin, ræða saman í hreinskilni og
viðurkenna að öllum mannanna börn-
um – okkur líka – verða á mistök.
Í huga mínum er mikið þakklæti
fyrir að hafa getað rætt við mömmu á
þessum nótum. Alltof margir útkljá
ekki hjartans mál í lifenda lífi og sitja
uppi með tregann og sársaukann yfir
að hafa ekki komið þeim á hreint í
tíma. Mamma á ekki bara ást mína,
heldur einnig virðingu, því að einung-
is stórbrotnar sálir kunna að fyrirgefa
og fá fyrirgefningu.
Lára Herborg, yngsta barn mitt,
skilar hjartans kveðjum til ömmu sem
henni þótti svo vænt um. Vegna
skiptinemadvalar erlendis kemst hún
ekki til að fylgja henni.
Ég veit að það er ekki síður fyrir
hönd mömmu þegar ég þakka Jó-
hönnu systur minni og Tryggva mági
mínum fyrir frábæra umhyggju
þeirra og góðsemi við mömmu.
Ég þakka fyrir að mér auðnaðist sú
gifta að hún dvaldist á heimili mínu sl.
jól og svo merkilega vildi til að síðasti
viðburður sem hún komst í var afmæli
mitt í maí sl.
Mig langar til að kveðja elsku
mömmu með kvæði úr „Ljóðum dags-
ins“ eftir Sigurbjörn Einarsson. Þetta
kvæði er fyrir 26. júní, fæðingardag
mömmu.
Fegurð og góðvild
þetta tvennt og eitt
hvað er umkomulausara
í rangsnúnum heimi
Og þó mest af öllu
og mun lifa allt
(Snorri Hjartarson.)
Elsku hjartans mamma mín, hafðu
þökk fyrir allt. Þín
Arndís.
Far þú í friði,
friður Guðs þig blessi,
hafðu þökk fyrir allt og allt.
Gekkst þú með Guði,
Guð þér nú fylgi,
hans dýrðarhnoss þú hljóta skalt.
(V. Briem.)
Í dag verður til moldar borin
tengdamóðir mín, Oddný Ólafsdóttir,
og langar mig til að minnast hennar
með fáeinum orðum.
Þegar ég kynntist Oddnýju var hún
liðlega fertug, glæsileg kona, með fal-
legt svart hár og ávallt vel til höfð og
lagði hún mikið upp úr því. Hún var
kjólameistari að mennt, vann við það
og oft var saumað fram á rauða nótt
því viðskiptavinirnir voru margir og
margar minnast þess enn þann dag í
dag hve glæsilega kjóla Oddný hafi
saumað fyrir þær. Þegar ég kynntist
henni var Arinbjörn, yngsta barnið og
eini sonurinn, á öðru árinu. Við Jó-
hanna vorum þá að byrja að vera sam-
an og kom hún oft með hann heim til
mín og heyrðum við mörgum árum
síðar að nágrönnum mínum fannst
mikið til um að ég væri að taka saman
við stúlku með barn. Mér var vel tekið
inn í fjölskylduna og áttum við það
sammerkt tengdasynirnir að allir vor-
um við í miklum metum og þótt sumir
hyrfu á braut þá breyttist það ekki,
Oddný mat þá ávallt mikils og saknaði
þeirra úr fjölskyldunni.
Oddný var ætíð hrókur alls fagn-
aðar og naut sín vel í veislum og
mannfagnaði. Hún var mannblendin
og fylgdist vel með bæði þjóðmálum
og alþjóðamálum. Saga seinni heims-
styrjaldarinnar var henni sérstakt
áhugamál. Hún var vel lesin og fróð
og naut þess að segja frá því sem hún
hafði lesið og að segja frá þeim lönd-
um og stöðum sem hún hafði komið
til. Þess má geta að Oddný var sér-
fræðingur í sögu ensku konungsfjöl-
skyldunnar.
Oddný var stolt af uppruna sínum
og voru Vestfirðingar í hávegum
hafðir. Hún fluttist með foreldrum
sínum vestur um haf ung að árum og
bjuggu þau þar í nokkur ár en ílentust
ekki og fluttust svo heim aftur. Í end-
urminningunni var mikill ljómi yfir
ferðinni og dvölinni þarna. Oddný
naut þess að ferðast og fór víða. Stóra
Ameríkuferðin, sem hún kallaði svo,
var ferð sem hún fór með Kötu vin-
konu sinni árið 1962. Var það hópferð
þar sem séra Bragi Friðriksson var
fararstjóri og var ferðast með
Greyhound-rútum um þver og endi-
löng Bandaríkin og meðal annars far-
ið á heimssýninguna í Seattle. Var sú
ferð mikið ævintýri og hún oft rifjuð
upp enda margt eftirminnilegt. Skot-
silfur var þó af fremur skornum
skammti og körfukjúklingur oft á
matseðlinum enda aðalatriðið að sjá
sem flest og njóta alls þess sem ferða-
lagið bauð upp á. Síðasta utanlands-
ferðin sem hún fór var með okkur Jó-
hönnu til Skotlands og var þá
uppfylltur langþráður draumur að
komast í Skosku Hálöndin.Vorum við
þar í tvær vikur og daglega farið í
ökuferðir og hálöndin könnuð. Að
sjálfsögðu var farið til Loch Ness og
svipast um eftir„Nessí“. Var sú ferð
sérlega vel heppnuð, veðrið með ein-
dæmum gott allan tímann og Hálönd-
in skörtuðu sínu fegursta.
Síðustu ár Oddnýjar voru henni
erfið. Átti hún mjög erfitt um gang og
var að mestu komin í hjólastól. Frá
árinu 2000 dvaldist hún á hjúkrunar-
heimilinu Eir og naut hún góðrar
umönnunar þar en ávallt leitaði hug-
urinn heim þar sem hún helst vildi
vera.
Ég kveð nú tengdamóður mína eft-
ir rúmlega 40 ára samfylgd og þakka
henni fyrir allt.
Tryggvi.
Nú þegar amma Oddný hefur kvatt
þennan heim rifja ég upp allar góðu
stundirnar sem við áttum saman.
Amma réðst aldrei á garðinn þar sem
hann var lægstur eins og þegar hún
tók bílpróf árið 1974, þá 53 ára gömul.
Hún hafði mjög gaman af því að keyra
og var dugleg að halda sér við sér-
staklega með því að bjóða okkur
barnabörnunum í bíltúr og kann ég
margar góðar sögur af því sem allar
enda vel.
Þegar ég var að ganga í gegnum
Barbie tímabilið mitt þá tók amma
fullan þátt í því, hún saumaði kjóla og
annan fatnað á dúkkurnar úr efnis-
afgöngum sem hún átti, þannig urðu
Barbie dúkkurnar mínar þær best
klæddu á landinu að mínu mati enda
ekki við öðru að búast þar sem amma
var kjólameistari.
Amma var fyrsta manneskjan sem
ég þekkti sem fékk sér myndbands-
tæki og ég þurfti ekki að bíða lengi
ODDNÝ
ÓLAFSDÓTTIR