Morgunblaðið - 10.11.2005, Blaðsíða 24

24 FIMMTUDAGUR 10. NÓVEMBER 2005 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
Krabbameinsfélag Íslandsstendur nú frammi fyrirrisavöxnu verkefni.Tækjabúnaður sem not-
aður er til brjóstakrabbameinsleitar
er orðinn úr sér genginn og orðið
brýnt að endurnýja hann. Einnig
þarf að endurnýja tölvukerfi og hug-
búnað félagsins. Endurnýjun þessa
búnaðar mun þýða gjörbyltingu fyrir
Krabbameinsfélagið, að mati Krist-
jáns Sigurðssonar, yfirlæknis á leit-
arstöð félagsins.
„Við viljum gjarnan taka upp nýja
tækni við brjóstamyndatökur, staf-
rænar brjóstamyndatökur, og geta
sleppt því að vera með gamaldags
röntgenfilmur. Röntgenfilmutækin
sem við erum með eru komin að end-
urnýjun. Nú eru allar röntgendeildir
landsins að breyta yfir í stafræna
tækni en við erum enn að nota rönt-
genfilmur,“ sagði Kristján. Hann
segir kosti stafrænnar röntgen-
myndatöku ótvíræða. Hún auki mjög
nákvæmni greiningar hjá ungum
konum og konum með þétt brjóst á
öllum aldri. Þær konur eru hvað erf-
iðastar í greiningu brjóstakrabba-
meins frá sjónarhóli röntgenlækna.
Stafræna tæknin gerir og mögu-
legt að tengja hana við greiningar-
tæki sem hjálpa röntgenlæknunum
að greina breytingar í brjóstum. Það
eykur öryggi og dregur úr líkum á að
eitthvað fari framhjá augum þeirra.
Hægt er að senda stafrænar rönt-
genmyndir með tölvum á milli deilda,
landshluta eða jafnvel landa til grein-
ingar hjá sérfræðingum í stað þess
að bíða lengi eftir filmum.
„Ég tala nú ekki um að sum af
þessum tækjum bjóða upp á 75%
minna geislamagn en eldri tæki nota.
Þótt við teljum að bein hætta stafi
ekki af geislunum, sem notaðir eru
við röntgenmyndatökur nú, þá er öll
tækni sem dregur úr geislamagni af
hinu góða,“ sagði Kristján.
Endurnýja þarf fimm röntgen-
tæki og hvert nýtt stafrænt tæki
kostar 40 milljónir króna, eða 200
milljónir alls. Þá þarf að betrum-
bæta tölvukerfi félagsins svo hægt
verið að taka upp stafræna tækni og
einnig til að fullkomna úrvinnslu
gagna úr rannsóknum. Endurnýjun
tölvubúnaðarins kostar um 150 millj-
ónir. Verkefnið í heild sinni kostar
því um 350 milljónir króna.
Kristján segir að Krabbameins-
félagið hafi fjármagn til að reka leg-
háls- og brjóstakrabbameinsleit
miðað við óbreyttar forsendur. Þessi
tækjakaup falla þar fyrir utan og því
þarf viðbótar fjármagn. Undanfarið
hafa Kristján og sérfræðingar
Krabbameinsfélagsins í brjósta-
greiningu unnið að því að afla félag-
inu stuðnings til endurnýjunar
tækjabúnaðarins. Þeir hafa leitað til
fyrirtækja sem mögulega gætu að-
stoðað félagið við að fjármagna
tækjakaupin. Kristján segir að leitað
sé til fyrirtækja sem skilað hafi góð-
um arði undanfarin ár og svo vill til
að stór hluti starfsfólks sumra þeirra
er kvenfólk.
„Ég hef verið í viðræðum við þá
banka sem hafa viljað tala við mig.
Okkur hefur verið tekið vel þar sem
við höfum komið, en ég veit ekki
hver niðurstaðan verður,“ sagði
Kristján.
Algengasta krabbamein
kvenna
Brjóstakrabbamein er algengasta
krabbamein meðal íslenskra kvenna.
Brjóstakrabbameinsleit Krabba-
meinsfélagsins fer fram meðal
kvenna á aldrinum 40–69 ára. Krist-
ján segir að leitin hefjist á þeim aldri
sem tíðni krabbameinanna fer að
aukast. „Það er verið að leita að
litlum krabbameinum, 10–14 mm í
þvermál, sem ekki finnast við þreif-
ingu. Því fyrr sem þannig mein
greinist því minni líkur eru
hafi dreift sér.“
Nýgengi brjóstakrabbam
ur farið vaxandi frá byrjun
meinsskráningar 1956. Kris
ir ekki auðvelt að hafa
nýgengi sjúkdómsins. D
vegna brjóstakrabbamein
landi hefur hins vegar læ
37% á síðustu fimm árum m
árin þar á undan.
„Von okkar er að þess
haldi sér. Í Bandaríkjun
menn að helming lækku
megi rekja til leitar með
myndum og helming vegna
meðferðar. Leitin flýtir g
flýting á greiningu þýðir m
og þar af leiðandi betri lif
ferðin getur einnig bætt
þeirra sem greinast með
mein. Þarna er um blönduð
ræða. Slembivalsrannsókni
ur höfðu verið gerðar sýnd
að menn gátu búist við að fá
lækkun á dánartíðni veg
með brjóstamyndatökum.“
Leit að leghálskrabbam
Krabbameinsfélagið hóf
leghálskrabbameinum hjá
um konum þegar árið 196
var leitin bundin við höfu
svæðið en frá 1969 var fari
konur alls staðar af landin
ára, til skoðunar. Kvensj
læknar fóru á þeim árum u
með skoðunarbekki og s
skoðunarstofur til bráðabir
í félagsheimilum og víðar.
Endurnýjun tækjabúnaðar Krabbameinsfélagsi
Krabbameinsl
Kristján Sigurðsson yfirlæ
sem Krabbameinsfélagið þ
Leitarstarf Krabbameinsfélagsins hefur skilað
árangri sem sést m.a. af lækkun dánartíðni vegna
legháls- og brjóstakrabbameina. Félagið stendur
frammi fyrir því risavaxna verkefni að endurnýja
tæki til brjóstakrabbameinsleitar. Guðni
Einarsson talaði við Kristján Sigurðsson yfirlækni.
Einstaklingsmiðað nám var grund-vallarforsenda þess mótunar-starfs sem átti sér stað þegarverið var að undirbúa skipulag
og byggingu Ingunnarskóla í Grafarholti,
en Ingunnarskóli er fyrsti grunnskólinn í
Reykjavík sem sérstaklega er ætlaður ein-
staklingsmiðuðu námi. Þetta kom fram í
máli Gerðar G. Óskarsdóttur, sviðsstjóra
menntasviðs Reykjavíkurborgar, þegar
hún veitti blaðamanni leiðsögn um skólann
ásamt Stefáni Jóni Hafstein, formanni
menntaráðs, og Guðlaugu Sturlaugsdóttur,
skólastjóra Ingunnarskóla.
„Það er tvennt sérstakt við þennan skóla,
í fyrsta lagi aðdragandinn að byggingu
hans og síðan hvernig hann er,“ sagði
Gerður um tilurð skólans. „Við fórum að
hugsa hvernig skólar ættu að vera á 21. öld-
inni. Okkur langaði mjög að brjóta formið
upp en okkur gekk dálítið illa að koma öðru
skólafólki og arkitektum og fleirum í skiln-
ing um hvað við vorum að meina. Þess
vegna fórum við í kynnisferð til Bandaríkj-
anna með hópi fólks til að skoða skóla sem
menn teldu sig vera að byggja miðað við 21.
öldina. Þar voru arkitektar, verkfræðingar
og skólafólk sem fóru með í þessa ferð.“
Frá hinu almenna til hins sértæka
Í ferðinni kynntist hópurinn verkum
bandaríska arkitektsins Bruce Jilk og
höfðu fræðsluyfirvöld samband við hann og
báðu hann um að liðsinna sér við hönnun
hins nýja skóla. Jilk brást vel við og vann í
nánu samstarfi við starfshópinn sem starf-
aði að mótun skólastarfs og hönnunar Ing-
unnarskóla.
Skólinn var hannaður í hönnunarferli frá
hinu almenna til hins sértæka. Áður en haf-
ist var handa við hönnun hússins var unnið
mikið með umhverfi þess, samfélagið og
þarfirnar í kringum hann. Eftir langt mót-
unarferli var gengið í hönnun hússins sam-
kvæmt niðurstöðum og segir Guðlaug
skólastjóri að hreinlega hafi verið tekið til-
lit til allra þarfa sem hópurinn hafi talið
fram.
Í Ingunnarskóla er mikið lagt upp úr því
að rými séu opin og hljóðvist skipar því
stórt hlutverk. Guðlaug segir hljóðvistina
hafa heppnast afar vel og mjög auðvelt sé
að kenna miklum fjölda nemenda í litlum
hópum víða
hafi tekist
neyti, bóka
fleira komi
andi mynd
Í skólanu
skóla Árbæ
tónlistarsk
mælst afar
foreldrum,
og stúss eft
bar að garð
ur að æfa la
og héldu lít
þeim klapp
og sagði ei
ur sínar þe
„Þetta gek
neitt.“
Áhersla á sjálfstæði og
Góð birta er í skólanum og opin rými gefa börnunum þæg
Eftir Svavar Knút Kristinsson
svavar@mbl.is
FANGAR OG FÍKNIEFNI
Lyf flæða inn í fangelsið á Litla-Hrauni. Þangað streyma bæðiólögleg fíkniefni og læknalyf.
Þetta kom fram í máli Ragnars Gunn-
arssonar, sérfræðings í heimilislækning-
um við Heilbrigðisstofnun Suðurlands,
sem sinnir heilbrigðismálum á Litla-
Hrauni, á morgunverðarfundi samráðs-
nefndar um málefni fanga fyrir helgi.
„Þetta eru fíklar sem eru í gríðarlegri
neyslu, í þessum hópi eru margir hörð-
ustu fíklar þjóðfélagsins og þetta getur
þess vegna verið talsvert flókið,“ sagði
Ragnar og bætti því við hversu ergilegt
væri að geta ekki stöðvað straum fíkni-
efna inn í fangelsið þótt hægt væri að
draga úr honum.
Á fundinum kom einnig fram að hér
væri um alþjóðlegt vandamál í fangels-
um að ræða. Michael Levy, prófessor og
yfirmaður rannsóknarmiðstöðvar um
heilsufar innan ástralska réttarvörslu-
kerfisins, benti á að menn breyttu ekki
hegðun sinni þótt þeir væru settir á bak
við lás og slá. hefðu þeir verið fíklar utan
fangelsismúranna hyrfi fíknin ekki við
að inn fyrir þá væri komið. Levy talaði
um það hve mikilvægt væri að fangarnir
fengju meðferð við fíkn sinni og ná þyrfti
til þeirra um leið og þeir kæmu inn í
fangelsin. Þar væri hins vegar nægt
framboð á fíkniefnum og aðeins tíma-
spursmál hvenær fíklarnir kæmust í
tæri við þau.
Íslendingar standa betur en flestar
þjóðir að því leyti að víðast hvar er hlut-
fall fanga af íbúum hærra en hér. Á Ís-
landi eru 39 fangar á hverja 100 þúsund
íbúa og er það hlutfall aðeins lægra í níu
löndum. Til samanburðar má nefna að í
hlutfallið í Bandaríkjunum er 714 fangar
á hverja 100 þúsund íbúa og gerist það
ekki hærra í heiminum.
Þótt það sé ánægjulegt hversu lágt
hlutfall þjóðarinnar dvelur í fangelsi á
hverjum tíma er ekki þar með sagt að
allt leiki í lyndi og sá vandi, sem Ragnar
lýsti, er alvarlegur. Ef neysla fíkniefna
og lyfja setur mikinn svip á lífið á Litla-
Hrauni verður þar til afskræmt sam-
félag þar sem sá eða þeir fangar, sem
ráða yfir efnunum, ráða yfir föngunum
og þeir, sem vilja standa fyrir utan þann
valdahring og neyslunnar, geta þá átt
erfitt uppdráttar.
Ragnar telur að á Litla-Hrauni þurfi
að vera meðferðardeild vegna þess að
fangi með alvarleg fráhvarfseinkenni
þurfi helst að vera undir eftirliti læknis
allan sólarhringinn, en þar sé aðeins
læknisþjónusta á dagvinnutíma þótt
hringja megi eftir aðstoð. Það ber að
hlusta á slíkar ábendingar og vinna að
því að á Litla-Hrauni skapist umhverfi,
sem ýtir undir það að fangar komi þaðan
út tilbúnir að hefja nýtt líf, en hrökkvi
ekki í sama far og þeir voru í áður en
vistin hófst. Í fyrra var tekin upp ný
stefna í lyfjamálum í fangelsinu þannig
að ákveðin lyf, sem fangar áður sóttust
stíft eftir, eru nú aðeins gefin í undan-
tekningartilfellum. Hefur þessi stefna
haft áhrif til góðs. Það ber að halda
áfram í þeim anda.
UPPHEFÐ ARNALDAR
Glæsilegur ferill Arnaldar Indriða-sonar tók sannarlega stökk upp á
við í hinum stóra heimi í gær er hann
hlaut Gullna rýtinginn, verðlaun Sam-
taka breskra glæpasagnahöfunda.
Þessi verðlaun eru talin þau virtustu
sem hægt er að hljóta á sviði spennu- og
glæpasagna og sá er þau hlýtur hefur
skipað sér á bekk með fremstu höfund-
um heimsins í þeirri grein. Það eru
stórtíðindi að íslenskur höfundur skuli
nú vera kominn í þann hóp og er Arn-
aldur vel að heiðrinum kominn eftir að
hafa verið í fararbroddi íslenskra
spennusagnahöfunda um 15 ára skeið
og margfaldur metsöluhöfundur hér
heima, á Norðurlöndunum, í Þýska-
landi og víðar. Alls munu bækur hans
hafa selst í ríflega einni milljón eintaka
samtals. Samtök norrænna glæpa-
sagnahöfunda hafa í tvígang verð-
launað Arnald með Glerlyklinum fyrir
bækurnar Grafarþögn og Mýrina og
hann hefur verið einn vinsælasti
spennusagnahöfundur Norðurlanda
um nokkurra ára skeið.
Með Gullna rýtingnum er Arnaldur
búinn að ná traustri fótfestu á erfiðasta
markaði bókmenntanna, hinum ensku-
mælandi heimi bæði austan hafs og
vestan, og hlýtur því þessi viðurkenn-
ing að marka umtalsverð kaflaskil á
ferli hans. Bæði Mýrin og Grafarþögn
eru nú þegar komnar út í Bretlandi og
útgáfa Mýrarinnar í Bandaríkjunum er
í undirbúningi.
Ekki skyldi heldur vanmeta áhrif
skáldsagna Arnaldar til kynningar á
menningu okkar og samfélagi, fyrir
þeim gríðarstóra hópi erlendra lesenda
sem mun nú beina sjónum sínum að
bókum hans auk þeirra sem þegar hafa
heillast af þeim. Raunsæjar samfélags-
lýsingar og sterk réttlætiskennd eru
meðal helstu kosta Arnaldar sem höf-
undar og sú mynd sem hann dregur upp
af íslensku nútímasamfélagi er vafa-
laust raunsannari en sú yfirborðs-
kennda glansmynd sem oftast er birt í
kynningar- og ferðabæklingum um
land og þjóð.
Í dómi um nýjustu bók Arnaldar,
Vetrarborgina, sem birtist í bókablaði
Morgunblaðsins á þriðjudag segir Ást-
ráður Eysteinsson bókmenntafræðing-
ur: „Og raunin er sú að vitundarlíf þess-
arar sögu stýrist ekki aðeins af
rannsókn glæpsins heldur af rýni höf-
undar í íslenskt samfélag og okkar sam-
tíma.“ Ennfremur segir Ástráður: „Og
borgin sem við blasir í þessu raunsæis-
verki er ekki sú Reykjavík sem mest er
haldið á lofti. Við blasa niðurníddar
blokkir, sóðalegir stigagangar og vist-
arverur fólks sem annaðhvort býr við
naum lífsgæði eða er á einhvern hátt
ófært um að stýra nánasta umhverfi
sínu.“
Arnaldur sagði sjálfur í samtali við
Morgunblaðið í gær að hann væri sér-
staklega ánægður með að Grafarþögn
hefði hlotið Gullna rýtinginn þar sem
þar væri fjallað um heimilisofbeldi;
„… einhver viðurstyggilegasti glæpur
sem til er, leyndur glæpur og ef verð-
launin yrðu til þess að draga fleiri les-
endur að bókinni þá þætti mér það hið
besta mál þess vegna“.
Sagnaheimur Arnaldar Indriðasonar
hefur vakið verðskuldaða athygli er-
lendis og það er einmitt ekki vegna þess
að hann hafi valið að skrifa sögur sínar
samkvæmt „alþjóðlegri“ spennusagna-
formúlu heldur er hann íslenskur höf-
undur í húð og hár og sannast þar sem
oft er haldið fram í umræðum um útrás
listgreinanna að sérkenni samfélaga
eru áhugaverðari en samkenni þeirra.