Fréttablaðið - 22.03.2003, Blaðsíða 24

HÁKARLAVEIÐAR Guðjón Gíslason
trillukarl hefur stundað hákarla-
veiðar sem aukabúgrein í 50 ár.
Nú er svo komið að hann er eini
trillukarlinn sem stundar þessar
veiðar á öllum Austfjörðunum.
„Ég man ekki nákvæmlega
hvenær ég byrjaði á sjó,“ segir
Guðjón. „Ég fór nú snemma að
veiða fisk – ætli ég hafi ekki byrj-
að á því nokkuð fyrir fermingu.
Ég var svo átján ára þegar ég
keypti fyrsta bátinn og hef verið á
sjó síðan. Ég byrjaði á tveggja og
hálfs tonna bát, en stærsti bátur-
inn sem ég átti var tólf tonn. Nú er
ég aftur búinn að minnka við mig
og kominn á 6 tonna trillu.“
Guðjón, sem verður 76 ára í
vor, var alinn upp á Garðskála en
flutti til Eskifjarðar þrítugur.
Hann gerir nú út bátinn Svölu frá
Eskifirði ásamt syni sínum Stef-
áni Ingvari og segir hákarlaveið-
arnar fyrst og fremst vera hliðar-
búgrein.
„Ég veiði nú flest sem hægt er
að fá hérna á grunnslóðinni. Aðal-
lega er þetta nú þorskur, ýsa og
steinbítur. Síðan höfum við alltaf
verið með línu úti fyrir hákarl-
inn.“
Hundar og kettir finnast í
maga hákarls
Hákarlinn, sem ber latneska
heitið: Somniosus microcephalus,
er eina háfisktegundin sem lifir í
ísköldum sjó hinna norðlægu
heimskautahafa. Hann finnst allt
frá Svalbarða, Bjarnareyju og
Hvítahafi og suður með ströndum
Noregs inn í Norðursjó. Hann er
við norðanverðar Bretlandseyjar,
Færeyjar og Ísland. Í Miðjarðar-
hafi er önnur tegund sömu ætt-
kvíslar og í norðanverðu Kyrra-
hafi er þriðja tegundin.
Græðgi hákarlsins er annáluð.
Hann virðist éta flest allt sem að
kjafti kemur, lifandi og dautt. Í
maga hákarla hafa fundist, auk
alls konar fiska, sjófuglar og ýmis
landdýr sem á einhvern hátt hafa
borist í sjó fram. Hér við land
hafa fundist hross, hundar og
kettir í maga hákarls. Hann sækir
í alls konar hræ og hefur verið
talið að því úldnari sem þau eru
því betri þyki honum þau.
Beitan krydduð með rommi
Á árum áður var beitan oft
krydduð með rommi, en Guðjón
segist ekki eyða neinu slíku í há-
karlinn. Mest beiti hann hnísu og
sel.
„Hann tekur nú flestallt þegar
sá gállinn er á honum. Það er samt
ekki auðvelt að veiða hákarl því
hann getur verið andskoti dyntótt-
ur. Við höfum t.d. engan fengið í
vetur, en fengum 20 síðasta vetur.
Ætli skýringin sé ekki sú að hann
hafi haft eitthvað annað að éta, nú
svo hefur veðráttan líka verið
óskaplega erfið.“
Guðjón segist hafa getað keypt
af togurunum þegar veiðin hjá
honum hafi verið dræm. Það hafi
samt minnkað mikið.
„Það er orðið svo lítið af togur-
um hérna, þetta eru mest úthafs-
togarar og þeir koma ekkert með
hákarlinn í land. Reyndar kom
togari með einn um daginn og það
er það eina sem við erum með í
verkun núna.
Guðjón segist mest hafa fengið
sex hákarla í einum túr, en nokkuð
oft hafi hann komið með fimm í
land. Hákarlinn, sem getur náð 7
metrum að lengd en er oftast 2 til
5 metrar, hefur fundist allt í
kringum landið. Mest var hann
veiddur á 19. öldinni þegar mikil
eftirspurn var eftir hákarlalýsi.
Það var mest flutt til Danmerkur
og nýtt til að lýsa upp stræti
borga og bæja. Auk þess sem lifr-
in var hirt og brædd í lýsi var há-
karlinn einnig verkaður til matar
og var þar eingöngu um innan-
landsneyslu að ræða. Í byrjun síð-
ustu aldar dró mjög úr hákarla-
veiðum hér enda eftirspurn eftir
hákarlalýsi orðin miklu minni en
áður vegna framfara í ljóstækni.
Góður við ýmsum kvillum
Hákarlinn lifir allt frá yfir-
borði og niður á 500 til 600 metra
dýpi og hefur fundist niður á um
1.200 metra dýpi. Guðjón segir að
líklega sé hákarlinn sem hann
veiði á um 80 faðma dýpi. Oftast
sé hann um fjögurra metra lang-
ur, en þó hafi hann veitt hann allt
upp í sex metra langan.
„Síðan er þetta nú hálfgert
happdrætti hvernig hann verkast.
Það hefur gengið frekar illa hjá
okkur undanfarin þrjú ár vegna
þess hversu tíðin hefur verið
blaut. Ef það er ekki almennilegur
þurrkur þá eyðileggst þetta bara
og þá þarf maður að henda þessu.“
Guðjón segir að hákarlinn frá
honum sé mest seldur á Austur-
landi en einnig fáist hann stund-
um í fiskbúðinni Svalbarða í
Reykjavík.
„Ég held að eftirspurnin hafi
ekkert minnkað. Það er töluvert
af eldra fólki sem vill eiga hákarl
í skápnum hjá sér til þess að geta
fengið sér á morgnana. Hann þyk-
ir nefnilega mjög góður við ýms-
um kvillum. Ég segi nú kannski
ekki að hann sé allra meina bót, en
þeir sem eru með of háa maga-
sýru hafa læknað sig með því að
borða hákarlinn. Svo er margt
yngra fólk líka byrjað að borða
hákarlinn.“
trausti@frettabladid.is
24 22. mars 2003 LAUGARDAGUR
Tæplega áttræður Austfirðingur eltir hákarla um grunnslóðina.
Græðgi hákarlsins er annáluð. Eldra fólk vill eiga hann
í skápnum hjá sér.
Síðasti
austfirski
hákarlabaninn
Nýr hákarl eitraður
Ekki var talið ráðlegt að éta nýjan há-
karl og var hann því kasaður og kæst-
ur í mold eða sandi nokkurn tíma og
síðan hengdur upp í sérstökum hjöll-
um áður en hann var étinn. Er hann
verkaður á svipaðan hátt ennþá.
Rannsóknir sýna að í nýjum hákarli er
mikið af Trímetýlamínoxíði (TMAO),
svo mikið að það getur valdið eitrun
og jafnvel dauða ef mikið er étið af
óverkuðum hákarli. Hákarlsskráp er
unnt að súta og nota skinnið til ým-
issa þarfa. Nú eru hákarlaveiðar dálít-
ið stundaðar af Norðmönnum og
Grænlendingum og lítilsháttar af Ís-
lendingum. Hér veiðist hákarl mest
sem aukaafli í botnvörpur togara eða
á línu.
Heimild: Hafrannsóknastofnun
Mannskepnan
helsti óvinurinn
Fullorðinn hákarl þarf ekki að óttast
marga óvini. Helst er það mann-
skepnan þegar hákarlinn álpast í
veiðarfæri hennar og auk þess getur
háhyrningurinn gert hákarlinum lífið
leitt. Á sjáaldri hákarlsins er oft lítið
smákrabbadýr sem getur skemmt
sjón hans en talið er að krabbadýr
þetta geti gefið frá sér ljós og beint
þannig fiskum og annarri bráð að
kjafti hákarlsins. Þannig virkar dýr
þetta bæði til ills og góðs fyrir há-
karlinn.
Heimild: Hafrannsóknastofnun
BREYTTIR TÍMAR Á ESKIFIRÐI
Guðjón segist hafa getað keypt hákarl
af togurunum þegar veiðin hjá hon-
um hafi verið dræm. Það hafi samt
minnkað mikið þar sem lítið sé orðið
eftir af togurum í byggðarlaginu.
GUÐJÓN GÍSLASON MEÐ HÁKARLAKJÖT Í BEITNINGASKÚRNUM
Guðjón, sem verður 76 ára í vor, gerir nú út bátinn Svölu frá Eskifirði ásamt syni sínum
Stefáni Ingvari. Hann segir hákarlaveiðarnar fyrst og fremst vera hliðarbúgrein.
FR
ÉT
TA
B
LA
Ð
IÐ
/V
IL
H
EL
M
FR
ÉT
TA
B
LA
Ð
IÐ
/V
IL
H
EL
M