Tíminn - 20.04.1975, Side 18

Tíminn - 20.04.1975, Side 18
18 TÍMINN Sunnudagur 20. aprí! 1975. Menn og máUfni Hann, sem mennir mannafæstu þjóð" u Unga fólkiö streymir fram og aftur um Austurstræti á góöviörisdegi. Hversu margt af þvf sækir fram á ævibrautinni tíl þess þorska er þaö hefur hæfiieika til, sjálfu sér til hamingju og þjóö og fósturjörö til gagnsmuna? Hve margir eru þarna á myndinni, sem gætu jafnvel komizt I fremstu röð á sinu sviöi, ef rétt er valiö I tæka tlö og viljinn nógu staðfastur? Hugleiðingar við glugga Viö skulum hugsa okkur, að við sitjum við stofuglugga i ein- hverjum bæ eða kaupstað, kannski í námunda við skóla. Það er vorblær i lofti, þvi að sól fer sunnan, og um götuna streyma börn og unglingar á ýmsum aldri, sum með galsa og sköllum, eins og fylgir þeim aldri, önnur kyrr- lát og hæg i fasi. Við horfum yfir hópinn, og ósjálfrátt spyrjum við okkur: Hvað biður þessara ungu kynslóða — hvað veitir lifið þeim, og hvað sækja þær lifinu i greipar? Við virðum unglingana fyrir okkur hvern af öðrum um leið og þá ber hjá. En um svör er tregt. Við erum ekki jafngetspök Njáli. Við höfum ekkert hugboð um óorðin atvik. Og þegar að er gætt, er það lika svo margt, sem ræður örlögum manna. Við getum gert okkur sumt af þvi i hugarlund, annað ekki. Vist er það, að lif og saga mannsins fléttast mörgum þráðum. Erfðir eru sterkur þáttur og margslunginn. Um uppe'ldið segir gamall málshátt- ur, að fjórðungi bregði til fósturs. Umhverfið og áhrif þess fella fólk i sitt mót, bæði þegar i frum- bernsku og fram eftir allri ævi, óteljandi tilviljanir leggja lóð á vogarskálina til góðs eða ills eftir atvikum og valda jafnvel straum- hvörfum eða timamótum á ævi- brautinni. Þvi að tilviljanirnar renna biint i sjóinn og torráðið, hvað upp kemur úr djúpinu á öngli þeirra. Enginn maður veit, hvenær hann gengur til móts við tilviljun. sem hefur hann eða lægir, markar honum braut eða ryður honum úr götu. Tæpt á dálitlum fagnaðar- boðskap Við höldum áfram að horfa á ungviðið á götunni. Og nýrri hugsun skýtur upp: Leiðum við hugann að þvi hversdagslega, hve miklir og margþættir hæfileikar kunna að búa (og oftast blunda) i huga og sinni, likama og höndum piltsins eða stúlkunnar, sem verður á vegi okkar? Er það svo, að margt af þessu fólki, jafnvel þorri Jjess, hafi upprunalega hæfileika til þess að ná miklu lengra i lifi sinu og starfi en að jafnaði verður raun á, ef réttir eiginleikar væru ræktaðir og þroskaðir á réttum tima, hvort heldur þeir eru til likama eða sálar, og viljinn . i brjósti unglingsins sjálfs er nógu einbeittur, nógu afdráttarlaus? Það væri likt og boðun 'dálitils fagnaðarerindis, ef sliku mætti halda fram með gildum rökum. Og þegar við skoðum hug okkar vandlega, vegum og metum, leit- um raka og mótraka, getum við tæplega komizt aö annarri niður- stöðu en þeirri, að traustum stoðum megi renna undir skoðanir, sem hniga i þessa átt. Sé þetta rétt á sú ályktun brýnt erindi við þá, sem ekki hafa gengið svo lengi undir reiðingi hversdagsleikans i lestaferðinni miklu,aðþeir hafi þegar afrækt, svæft og kistulagt upprunalegu getu sina til þroska og færni, heldur tjalda enn þeim lifsblóma, sem býr yfir óskertum vaxtar- mætti. Sé þetta rétt, jafngildir það þvi, að fjöldi ungs fólks, sem lætur fremur berast i bylgjum timans, i stað þess að stýra þvi, hvert þær bera það, hefur i raun- inni I höndum lykil að hliðum framtiðarinnar, ef það kann rétt að velja, i samræmi við eðli sitt og eigindir, erfðar og áunnar, og vill siðan af lifi og sál ljúka upp þvi mannlffshliðinu, sem opna þvi vfddir þess starfsvettvangs, þar sem það fær notið sin eins og þvi sjálfu er framast áskapað og þjóð og fósturjörðinni verður mest til ávinnings. Háar eikur og kyrkingskjarr Við Islendingar höfum eignazt mikla hugsuði, sem markaðhafa djúp og varanleg spor okkar á meðal. Listamenn hafa fært okkur á silfurbakka þá fegurð og andagift, að við hin stöndum andspænis henni i lotningu og tilbeiðslukenndri andakt. Skáld og ritsnillingar hafa grafið okkur gull úr þeirri jörðu, er þeir höfðu undir fótum. Visindamenn hafa kafað djúp torræðra fræða og jafnvel sumir leyst þær gátur, sem ekki hafa verið ráðnar af öðrum i veröldinni. Félagsmála- frömuðir, sivekjandi fræðarar og eljumiklir forvigismenn hafa rutt þær brautir, sem greitt hafa okkurleiðá það mannlifsþrep, er við höfum þó náð. Hagleiksmenn vinna i kyrrþey allar stundir við að þjálfa hönd og huga til full- komnunar. Garpar hins daglega lifs á sjó og landi vinna afrek, sem við gefum þó ef til vill ekki gaum nema endrum og sinnum, þegar atvik falla svo, að geisli at- hyglinnar beinist að þeim af sér- stökum orsökum. Þú, sem þetta lest, hugsar lik- lega sem svo: Hvað er um að tala — þetta eru mennirnir, sem fædd- ir eru til þess að vera háar eikur, sem gnæfa yfir kjarr og lággróður mannfélagsins. Og vist hafa þeir verið fæddir til mikillar reisnar. En það eru bara miklu fleiri, sem gætu verið fæddir til viðlika vaxtar, ef það nýttist til nokkurrar hlítar, er i þeim býr. Og ekki siður hitt: Kjarrið gæti rétt betur úr sér. Ekki hafa allir, sem aðhyllast undirmálsverk, af- kárahátt og hrottaskap i rituðu máli og sýndum myndum, svo litið til brunns að bera i önd- verðu, að það geti verið ör- lagadómurá þeim að tileinka sér ekki betri næringu. Liklega er fæstum óhagganlega áskapað að hafa peninginn, pyttluna og lifs- leiöann að helzta veganesti, of- gera sér i kapphlaupi um gervi- verðmæti viðskiptaþjóðfélagsins og staðna á stigi lágkúru, hé- gómaskapar eða tómlætis um flesta hluti, er máli skipta. Þar er annað að verki en náttúruleg öfl, sem ekki verður neitt við ráðið. Ofl eru það þó eigi að siður, þjóðfélagsleg smið mannsins sjálfs. En galdurinn er að takast á við þau, og þau átök hljóta að hefjast I brjósti hvers einstaklings, og færast þaðan út á viðari vettvang. Allar mann- félagsbætur hafa skotið fyrstu rót i brjósti mannsins, og með þeim hætti hafa risið allar þær hrær- ingar, sem fært hafa mannkynið spor af spori fram á veginn. „Vilji er allt, sem þarf" Viljinn er hið mikla hreyfiafl mannfélgsins. Og við skulum enn halda okkur við vilja unglingsins sem tekinn er að skynja lögmál og eðli þess lifs, sem hann er fæddur til, hvort heldur er karl eða kona. Það er afl, þróttur og seigla þessa vilja, sem stjórnar, þvi, ekki siður en aðrir þættir upplagsins, heldur kannski miklu fremur, hvort hver og einn nær þeirri brún, sem honum er i reynd fyrirbúin, ef hæfileikarnir nýtast, eða reisir tjaldbúð sina við hlíðar- fót eða á neðsta hjalla. „Þeim, sem eina lifið er bjarta brúðar- myndin, þeir brjótast upp á fjallið og upp á hæsta tindinn”, sagði Þorsteinn Erlingsson. Að átta sig á stefnunni á lffssiglingunni og brýning viljans til þess að halda réttum kóssi, hvað sem liður öldugjálpi og ágjöf — það eru þeir leiðarsteinar, sem mestu varða. Sjáir þú miklar sýnir á ein- verustundum — reisulegan bóndabæ, þar sem hvoru tveggja er þjónað i senn, gagnsemi og prýði f öllum áttum, viðar lendur skóga, þar sem áður var ber- angur, skriðfagurt fiskiskip á miði, fagra muni eða önnur lofleg verk af hendi hins natna manns — þá hefur þú eignazt nokkuð, þótt þú sért örsnauður á mælikvarða skattstofunnar. Og vit: Hafir þú kannað hug þinn og komizt að raun um, að i þessari sýn mætist vegir óska þinna og hæfileika, þá mun þér þetta veitast, ef ekki bregzt lif eða heilsa. Ef þú raun- verulega vilt. Dreymi þig þann draum, og sé sá draumur ekki einungis hylling eða órar, heldur sannur og samur þér sjálfum eða þér sjálfri, að gerast hönnuður, hjálparhella og leiösögumaður kynslóða, sem eru þér yngri, á leið til fullkomnara og betra lifs og meiri hamingju, þá eru mestar lfkur til þess, að þú getir látið hann koma fram. Ef til vill hnigur hugur þinn i átt að verða skáld, iþróttagarpur, visindamaður, tónsnillingur, félagsmálafrömuður. Þekkir þú þig sjálfan rétt, að vilja og færni, hvað er þá til fyrirstöðu? Ef þú ert sjálfur með þér, heill og sterk- ur, hver er þá á móti, sem gæti hnekkt þér? Það má jafnvel sigrast á hinum ótrúlegustu erfið- leikum á furðulegasta hátt. Maður, sem var niðurbrotinn að likamsþreki af völdum sjúkdóms herti sjálfan sig til þeirrar þrautar að synda Drangeyjar- sund að dæmi Grettis. Fátækur, siþrælandi bóndi, viðs fjarri ætt- landi sinu og uppsprettulindum þess, varð eitt mesta skáld og husuður íslendinga fyrr og siðar, öllum heilsteyptari i lifi og boð- skap. Pervisinn daladrengur úr torfbæ varð félagsmálafræðari heils héraðs. Þetta segir — með ofurlitlum afföllum kannski: „Reistu i verki viljans merki, vilji er allt, sem þarf.” En það þarf að reisa merkið áður en fót- urinn fer að þyngjast og hugarafl- ið að dofna. Og þó að ekki sé sótt fram til hinnar fremstu viglínu, má fyrr skipa sitt rúm til heilla. Auður og gifta Viðhöfumrætt margtummátt viljans, og þær leyndu götur, sem unga fólkið á framundan. Við höfum drepið á gildi þess að átta sig álifinu og setja sér mark. En við skulum ekki dylja okkur hins, aðsamfélagðsjálft ermeðmörg- um vanköntum. Þar er margt, sem spyrnir gegn vilja ungs fólks til þess að ná torsóttu marki, og þó miklu fleira, sem svæfir og deyfir og sefjar manndáðina — sljóvgar viljann og kæfir hann oft með öllu. Við höfum gnægð allra gæða til likamlegs þroska, en andlegur kyrkingur og jafnvel vanskapnaður er ömurlegt hlut- skipti margra. Torséð er lika, að nokkurn tima verði myndað það samfélag, þar sem allir ná þeim þroska og geta tekið út þann vöxt sem skyldi. Léttfenginn sigur fórnar lika of sjálfum sér. Hæpið er, að meiri auður, hæg- ara lif og það, sem yfirleitt er táknaömeð orðinu hagsæld, leiði til meiri farsældar og lifs- hamingju eða aukins þroska and- lega. Innviðir islenzku þjóðar- innar eru traustir frá fornu fari. En gnægð allra hluta af þvi tagi, sem fémunir og völd veita, hafa sjaldnast gefizt vel til langframa i islenzkum ættum. Við getum brugðið okkur sjö hundruö ár aftur i timann og litið inri á hinu veglega setri, Reykholti, þar sem höfðinginn Snorri Sturluson samdi bækur, er höfðu i sér falinn lifskveik handa tveim þjóðum. En börn þessa auðuga sagnritara, sem við hneigjum okkur fyrir i lotningu, vígðust ógæfunni undir merki auðsins, fóstruð af honum til slysa og lánleysis i samfélagi sinu, bæði dætur og synir. Við getum svo litið nær okkur. Hver einasti maður, sem eitthvað þekkir til i kring um sig, getur bent á hrópandi dæmi um ungviði, sem i krafti auðs eða valda sinnar ættar taldi sig borið til þess að éta af lífsins tré án þess að vinna þar neitt til. En á meðan letruðu bleikir fingur dóm á vegginn yfir þeim, sem allt höfðu þegið úr annarra hendi án fyrirhafnar og takmarkana. Mörgum unglingnum, sem ekki er borinn til fjár og stórra erfða, erikrónum verða taldar, kann að þykja ójafnt á komið með sér og jafnöldrum sinum, er hafa fullar hendur. En þess er að gæta, að ekki er sýnt, hvaða fingur verður drýgstur þegar ilófann kemur, og i þessu tilviki er ekki einu sinni vist nema langatöng mikils fjár- afla verði að litlafingri, er á reynir. Langflestir farsældar- menn þjóðarinnar eru annað tveggja aldir upp við litinn kost eða það, sem hét að hafa til hnifs og skeiðar. Óeðlilega margir af þeim,sem velt hafa sér i pening- um frá bernsku, hafa dregizt aftur úr. Þar er komið að uppeldismáli, ekki hæfileikaprófi, og þessi reynsludómur talar sinu máli um gildi þess að brýna viljann, takast á við sjálfan sig og umheiminn, og aftur fánýti og jafnvel skaðsemi þess, að hreppa of mikið án strits og baráttu. Hugsjón, studd þreki, er stórum méira innlegg á banka ungs manns.heldur enhitt, sem mælist I mörgum tölustöfum. AAannfæð og manndáð Við Islendingar erum fámennir En við skyldum ekki setja fá- mennið fyrir okkur eða láta það valda okkur minnimáttarkennd i neinni mynd. Fámennt samfélag getur verið mannlegra og mannslegra heldur en þau, sem einstaklingarnir, að örfáum undanskildum, drukkna i mann- hafinu. Við finnum betur til hvert með öðru, þegar á bjátar. og fögnum sameiginlega, þegar byrlega blæs. Dæmin sanna, bæði hérlendis og erlendis, að þeir menn er til mests hlutskiptis eru bornir, koma eins oft úr fámenni sem fjölmenni, og hversu fá sem við erum metin á mælikvarða veraldar, þá er þó menning okkar strengur á hörpu þjóðanna, svo framarlega sem hún er islenzk að mynd og megin- karnan. Ungt fólk, sem stendur með hönd á enni og hugsar um framtiðina og hlutverk sitt á ókominni tið, getur minnzt orða spekingsins við Klettafjöllin: „Hann, sem mennir mann fæstu þjóð, menning heimsins þokar fram á slóð, sparar hræ og hrösun stærri landa.”. Mannfæð og manndáð eru ekki neinar andstæður. Með þeim orðum er við hæfi að kveðja. -JH.

x

Tíminn

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Tíminn
https://timarit.is/publication/50

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.