Fréttablaðið - 19.03.2005, Qupperneq 59

LAUGARDAGUR 19. mars 2005
Einræðisherrar eru aldrei góðir
gengnir og ávallt illir aftur fengnir.
En taka stundum uppá því að ganga
aftur sem aðrir draugar. Jafnvel
þeir sem löngu eru komnir undir
græna torfu. Eða undir marmara-
hellu í gólfum háreistra grafhvelf-
inga. Einsog Francisco Franco á
Spáni. Hann liggur undir einni
slíkri við háaltari basilíkunnar í Dal
hinna föllnu, hins faraóska kaþólsk-
fasíska mannvirkis sem hann
neyddi pólitíska fanga til að
sprengja inní granítfjall skammt
norðan Madrídar í tvo áratugi eftir
spænska borgarastríðið 1936-39.
Liggur undir hellunni en þó ekki al-
veg grafkyrr þessa dagana. Því
veldur stytta: sú síðasta af honum
hér í Madríd en hún var fjarlægð af
almannafæri í vikunni. Þar mátti
sjá Franco ríða fögrum fáki, með
einhvern plaggvöndul í hendi, og
hafði sú bronssteypta reið hans
staðið í 45 ár fyrir framan um-
hverfisráðuneytið á Torgi Jóhann-
esar af Krossi. Síðari ár hafði þó lít-
ið borið á honum þar, horfnum í
borgarlandslagið, horfnum Spán-
verjum úr huga. Nema nokkrum
hægriofsamönnum með blóm
handa honum annnaðslagið. Komm-
um með rauðar málningarskvettur
á hann stundum. Og dúfum með
drit yfir hann sífellt. En aðfaranótt
fimmtudags, að fengnu leyfi til að
fjarlægja skraut af torginu vegna
endurbóta á því, mættu menn með
tól og tæki, krana og flutningabíl,
að fjarlægja styttuna. Þetta var
gert að fyrirskipan þróunarráðu-
neytisins en það mun teljast eig-
andi hennar. Mennirnir skáru hana
með logsuðutækjum af stalli,
brugðu stroffum undir og lyftu síð-
an einræðisherranum með hrossið í
klofinu uppá bílinn, breiddu dúk
yfir hann sem lík á morðstað, og
fluttu hest og herra í lögreglufylgd
í geymslu. Og Franco á varla aftur-
kvæmt á torgið.
„Tími til kominn láta helvítið
hverfa“ sögðu sumir fagnandi.
„Hversvegna er verið að þurrka
út sögulegar menjar?“ spurðu aðr-
ir undrandi.
„Franco, Franco...!“ æptu enn-
aðrir, fáeinir, sem birtust á staðn-
um um nóttina, heilsuðu fasista-
kveðju, sungu gamla fasista-
söngva. Daginn eftir söfnuðust
einir 700 slíkir aftur saman við
styttulausan stöpulinn, endurtóku
kveðjur og söngva og slógust við
lögguna: þeir (fáu) sem enn sjá sjö
augunum eftir einræðinu.
Íhaldsmenn í Lýðflokknum, í
stjórnarandstöðu síðan í fyrravor,
kölluðu stjórnarliða sósíalista rót-
tæklinga sem mændu á fortíðina í
stað þess að horfa til framtíðar.
Fleiri Francoar finnast enn á
almannafæri í landinu. Systur-
stytta þeirrar madrísku stendur
ennþá á aðaltorginu í Santander á
N-Spáni. Skjótt brotthvarf er boð-
að. Sú þriðja er í Guadalajara, borg
rétt austanvið Madríd. Hún hverf-
ur líka bráðlega. Í haust samþykkti
Spánarþing einnig, með jái allra
nema Lýðflokksmanna sem sátu
hjá, að hvetja ríkisstjórnina til að
láta fjarlægja allar menjar um ein-
ræði Francos af opinberum bygg-
ingum og almannafæri fyrir 2008.
Stjórnin segist sömuleiðis ætla að
skoða málefni Dals hinna föllnu og
hvernig virða megi minningu
þeirra lýðveldismanna sem þar
þrælkuðu og/eða eru grafnir þar í
óþökk ættingja.
Að lýðræði endurreistu á Spáni á
síðari hluta áttunda áratugarins
voru fjölmörg tákn einræðisstjórn-
arinnar tekin burt. Og stræti og
torg fengu aftur þau nöfn sem þau
höfðu borið fyrir borgarastríðið. En
ekki þó öll. Í Madríd munu enn vera
um 170 götur með nöfnum tengdum
einræðisstjórninni. Lýðflokksmenn
hafa stýrt borg og héraði um árabil
og hafa ekki viljað hrófla við þeim.
En það er þó einkum í Galisíu, á NV-
Spáni, þar sem teikn Francos finn-
ast enn. Þar fæddist hann. Og þar
hafa íhaldsmenn ráðið lengstum
síðustu áratugi, með Manuel Fraga,
fyrrverandi ráðherra í stjórnum
Francos, nú á níræðisaldri, í broddi
fylkingar.
Í haust verða 30 ár liðin síðan
Franco lagði upp laupana 22. nóv-
ember 1975. Þá lauk nær 40 ára
einræði hans og lýðræði var end-
urreist á Spáni. Samt leikur hann
semsagt nokkuð lausum hala þessa
stundina. Veldur dragsúg og
draugagangi. Vekur gamlar minn-
ingar, gamlar irringar. ■
Skámáni
frá Spáni
KRISTINN R. ÓLAFSSON
SKRIFAR FRÁ MADRID
Dragsúgur og draugagangur
FRANCO Enn er verið að afmá vegsummerki einræðisherrans alræmda.