Fréttablaðið - 30.06.2005, Blaðsíða 30

Í nútíma samfélagi er sá mis-
skilningur algengur að meira sé
betra varðandi neyslu næring-
arefna, en sannleikurinn er sá
að of mikil neysla á ýmsum
næringarefnum getur verið
skaðleg.
Manneskja sem fer eftir al-
mennum ráðleggingum um
mataræði ætti að öllum líkind-
um að fá nægilegt magn þeirra
næringarefna sem hún þarfnast
úr fæðunni, án þess að þurfa að
borða vítamíntöflur eða víta-
mínbættar afurðir. Þessar ráð-
leggingar eru hérlendis settar
fram af Lýðheilsustöð.
Nýjar hættur
Ekki er hægt að gera beinar
rannsóknir á mönnum varðandi
ofnotkun næringarefna. Það er
einfaldlega ekki siðferðilega
rétt að gefa eitrunarskammta í
tilraunaskyni. En á að láta
markaðinn skera úr um þetta?
Mjög hefur færst í vöxt að bæta
ýmsum vítamínum og steinefn-
um í matvörur og ef ekkert er
að gert mun það halda áfram.
Framleiðendur gera þetta sjálf-
sagt sumir af umhyggju fyrir
neytendum því að þeir telja að
viðkomandi efni skorti í venju-
legt samsett fæði, en sá skortur
þarf þó ekki að vera raunveru-
lega til staðar.
Önnur ástæða er að upp-
lýsingar um viðbæturnar koma
fram í auglýsingum og kynn-
ingu á vörunni og er ætlað að
auka sölu hennar. Markaðurinn
tekur ekki tillit til óupplýstra
neytenda sem kaupa það sem
fyrir þá er lagt. Mikilvægt er að
fræða neytendur um hvað þeir
eru að láta ofan í sig. Það er ljóst
að eftir því sem ýmis næringar-
efni koma fyrir sem viðbætur í
fleiri matvælum verður erfið-
ara fyrir neytandann að forðast
ofskammta. Upprunalega hreina
varan sem ekki hefur verið
fiktað í með viðbótum til að
auka sölu verður þá eftirsóknar-
verðari fyrir neytandann. Verra
er að upp er komin ný staða sem
setur viðkvæmustu hópana, eins
og börn og ófrískar konur, í
sérstaka hættu varðandi eitrun
af völdum næringarefna. Þeir
sem fara hátt yfir ráðlagðan
dagskammt og yfir þau mörk
sem sett eru sem efri mörk
daglegrar inntöku geta átt á
hættu að verða fyrir eitrunar-
áhrifum vegna næringarefna.
Eitrunarmörk fituleysanlegra
vítamína (K-, D-, A- og E-
vítamín) eru hlutfallslega lægri
en vatnsleysanlegra vítamína
(B- og C-vítamín) þar sem
líkaminn skilur út ofgnótt af
vatnsleysanlegum vítamínum
en fituleysanlegu vítamínin
sitja eftir í fituvef líkama.
Einnig geta sum næringarefni
hindrað frásog annarra næring-
arefna. Því er slæmt að fá of
mikið af einu sem hindrar svo
frásog annars sem gæti verið af
skornum skammti.
Vítamínbætt matvæli
Sum Norðurlönd banna ýmsar
gerðir af amerísku morgun-
korni vegna vítamínbætingar
þeirra sem er talin óæskileg.
Mesta hættan af þessum vörum
er að börnin borði meira en einn
til tvo diska og fái þar með of
mikið af næringarefnum. Mörg
snefilefni safnast upp í líkam-
anum og má þar nefna járn. Þó
járnskortur sé algengur getur
ofgnótt járns verið skaðleg.
Hérlendis er mikil hefð fyrir
þessum gerðum morgunkorns
en sett hafa verið efri mörk um
hve miklu af næringarefnum
má bæta í matvæli af þessari
gerð. Í mörgum vítamínbættum
afurðum er B-vítamín, t.d.
fólasíni, sem aðeins virðist
vanta í fæðu kvenna á barns-
eignaraldri. Þessar afurðir eru
því góðar fyrir þann hóp fólks.
Eðlilegasta uppspretta fólasíns
er ávextir og grænmeti í því
magni sem ráðlagt er að neyta
þeirra; um fimm skammtar á
dag eða 500 grömm. Á þann hátt
fást einnig önnur efni í hæfi-
legu magni sem eru holl og góð
fyrir líkamann.
Vítamínbæting er ekki
alslæm. Margt fólk þarf á þess-
um vörum að halda. Þar má
nefna eldra fólk og fólk sem af
einhverjum ástæðum fær ekki
nægilegt magn næringarefna úr
fæðunni t.d. vegna sjúkdóma,
lystarleysis eða lélegs fæðis.
Fyrir fólk sem neytir almennt
næringarsnauðrar fæðu geta
vítamínbættar afurðir verið
mikilvæg uppspretta járns og
annarra næringarefna.
Samkvæmt niðurstöðum
landskönnunar á mataræði full-
orðinna Íslendinga árið 2002 er
D-vítamín eina vítamínið sem
er af skornum skammti í fæðu
Íslendinga. Það er vegna þess
að líkaminn myndar D-vítamín
úr sólarljósi sem er lítið af á
norðlægum slóðum yfir vetrar-
mánuðina, einnig finnst D-
vítamín í fáum matvörum og er
því sterkasti leikurinn að taka
lýsi, sem er eina fæðubótarefn-
ið sem allir næringarfræðingar
eru sammála um að eigi að vera
hluti af mataræði Íslendinga.
Mikilvægt að upplýsa
Hér á landi er ofgnótt af
vítamínbættum vörum á mark-
aðnum og því þarf að treysta á
að fólk misnoti þær ekki. Helstu
eitrunaráhættuhópar eru börn
og fólk sem vegna erfðaeigin-
leika frásogar of mikið af til-
teknu næringarefni og getur þá
verið hætta á t.d. ofhleðslu
járns. Mikilvægt er því að upp-
lýsa og fræða almenning um að
það geti verið eins hættulegt að
neyta of mikils af næringarefn-
um og að neyta of lítils af þeim.
Ráðlagður dagskammtur hvers
næringarefnis uppfyllir þarfir
langflestra einstaklinga fyrir
efnið. Fólk getur reiknað út
næringarinntöku sína á vefnum
www.matarvefurinn.
Höfundur eru nemendur
í matvæla- og næringarfræðiskor
í Háskóla Íslands.
Gott hjá Bubba
Það er gott hjá Bubba að láta til skarar
skríða og fara í mál og sýnir fólki að það
stendur ekki varnarlaust gegn slíkri blaða-
mennsku. Í ýmsum tilvikum veigrar fólk
sér við að gera eitthvað í málunum þegar
það verður fyrir ósanngjarnri umfjöllun,
einfaldlega vegna þess að það er hrætt við
afleiðingarnar. Nú er ég ekki að halda því
fram að slíkur ótti sé endilega réttmætur
eða að blaðamenn Hér & nú eða DV taki
fólk sem kvartar eða kærir sérstaklega
fyrir. En málið er að ýmsir óttast að svo sé.
Og fjölmiðlar eru farnir ansi langt út af
sporinu þegar almenningur er farinn að
óttast þá.
Árni Helgason – djoflaeyjan.com
Alfreð heldur dauðahaldi
Alfreð Þorsteinsson er fremstur í hópi
þeirra framsóknarmanna, sem mælir með
því, að áfram verði haldið samstarfi innan
R-listans. Sú spurning er áleitin, hvort
ástæðan fyrir því, að Alfreð heldur þessu
dauðahaldi í R-listann sé sú, að hann vilji
ekki láta mæla fylgi Framsóknarflokksins
beint í borgarstjórnarkosningum – það er
að gefa kjósendum til að segja milliliða-
laust álit sitt á því, hvernig þeim finnst full-
trúar Framsóknarflokksins í borgarstjórn
Reykjavíkur standa sig.
Björn Bjarnason – bjorn.is
Bær í blóma
En er skynsamlegt af Garðabæ að sam-
þykkja þessar áætlanir? Er þess virði fyrir
bæjarfélag sem vill vera þekkt fyrir að vera
bær í blóma að leyfa það að 26 hektarar
af bæjarvernduðu svæði sé brotið undir
stórmarkaði, skyndibitastaði og mikið
flæmi bílastæða? Er bæjarfélagið með
þessu e.t.v. að ganga gegn vilja bæjarbúa
sem að undanförnu hefur kristallast í röð
af vel heppnuðum og árangursríkum
íbúaþingum?
Samúel T. Pétursson – deiglan.com
30. júní 2005 FIMMTUDAGUR30
Meira er ekki alltaf betra AF NETINU
UMRÆÐAN
VÍTAMÍNBÆTT MATVÆLI
SIGRÚN MJÖLL HALLDÓRSDÓTTIR
UNA BJÖRK JÓHANNSDÓTTIR
Verra er a› upp er komin n‡
sta›a sem setur vi›kvæmustu
hópana, eins og börn og ófrísk-
ar konur, í sérstaka hættu
var›andi eitrun af völdum
næringarefna.
Nýverið varð ég fyrir þeirri
óhugnanlegu reynslu að vera far-
þegi í bíl sem ekið var á löglegum
hraða milli Reykjavíkur og Kópa-
vogs. Bílstjórinn var erlendur rík-
isborgari, nýbúinn að taka bílpróf
hérlendis og vissi sem var að það
þýddi ekkert að lúsast áfram, af-
farasælast væri að halda sig sem
næst leyfilegum hámarkshraða.
Þrátt fyrir löghlýðni bílstjór-
ans þeyttust aðrir bílar á sömu
leið framúr okkur, sumir eftir að
hafa ekið okkur uppi á leiftur-
hraða, sumir liggjandi á flautunni
grautfúlir á svip. Manngreyið við
stýrið notaði fyrsta tækifæri til að
komast út af aðalbrautinni, beygði
sem leið lá upp á Kópavogbrúna
og þaðan inn á stæðið fyrir framan
einn ljúfasta stað höfuðborgar-
svæðisins, Listasafnið í Kópavogi.
Sloppnir í bili, en svo þurfti að
komast lifandi til baka aftur...
Óhugnanleg reynsla, segi ég,
vegna þess að á þessum stutta
kafla skynjaði maður stressið,
firringuna, að ég segi nú ekki
mannvonskuna sem skein úr öku-
lagi og svip annarra bílstjóra sem
tókst að verða ótrúlega pirraðir af
litlu tilefni (löglegum hraða
okkar) á örskömmum tíma
(nokkrum sekúndum). Oft hefur
maður nú þurft að afsaka hall-
ærislegt skemmtanalíf Íslendinga
fyrir útlendingum og benda á að
við höfum ekki haft nema nokkur
ár til að tileinka okkur vínmenn-
ingu, en hvernig átti maður að
skýra þetta háttalag, þar sem
gerendur voru (vonandi) alls-
gáðir? Er þetta samskonar van-
þroski og í umgengni við áfengi?
Er ástæðan skortur á hraðaskyni,
vegna þess að við stukkum nánast
beint af hestinum í bílana, án við-
komu í vögnum?
Einhverra hluta rifjaðist upp
fyrir mér merkilegt leikrit eftir
Ionesco, Nashyrningarnir, þegar
ég var kominn óhultur aftur heim
og fór að hugsa um þetta. Leikrit-
ið fjallar í stuttu máli um það
hvernig heilt samfélag gengur
smátt og smátt sömu vitleysunni á
hönd, breytist úr manneskjum í
nashyrninga sem hlusta ekki á
neitt, heldur æða hugsunarlaust
áfram á allt sem fyrir verður.
Leikritið hefur oft verið túlkað
sem ádeila á pólitískar eða trúar-
legar öfgar þar sem fólk hlustar
ekki á neitt í kringum sig heldur
æðir áfram í blindni hvað sem
tautar og raular, en það er fyrst og
fremst frábær lýsing á harðhugs-
un eins og þeirri sem mjög er ríkj-
andi hérlendis, meðal annars í um-
ferðinni.
En Ionesco hefði allt eins getað
verið að skrifa ádeilu á íslenska
bílstjóra. Íslensk umferðar-
(ó)menning er einhvern veginn
einmitt þannig. Í áðurnefndri
Kópavogsferð leið okkur erlenda
ökumanninum einmitt eins og
lömbum í nashyrningshjörð, innan
um íslensku umferðarnashyrning-
ana. Maður var skíthræddur um að
lenda undir einhverjum torfæru-
jeppanna eða fá framúraksturs-
kappa í hliðina.
Nashyrningar eru stórmerkileg
dýr og það er mjög gaman að skoða
þá í safaríferð í Afríku eða dýra-
garði. En þeir þykja ekkert sérlega
skarpir og eru fremur sjóndaprir,
þunglamalegir og svifaseinir. Þeir
eiga í það minnsta ekki að vera
með bílpróf og bílstjórar sem eru
skyldir þeim andlega eiga heldur
ekki að vera með það. Þeir sem
rækta nashyrningseðli sitt með
bensínfætinum í umferðinni eru
stórhættulegar skepnur sem þarf
að halda niðri með öllum tiltækum
ráðum. Enda er ökuskírteini ekki
vopn eða skotveiðileyfi eins og
ýmsir virðast halda, heldur að-
göngumiði að samskipta- og sam-
göngutækinu bifreið.
Umfer›arnashyrningar
FRIÐRIK RAFNSSON
BÓKMENNTAFRÆÐINGUR OG ÞÝÐANDI
UMRÆÐAN
UMFERÐ Á ÍSLANDI