Tíminn - 21.12.1975, Blaðsíða 17

Tíminn - 21.12.1975, Blaðsíða 17
Sunnudagur 21. desember 1975. TÍMINN 17 Svo var það forðum Guðmundur Þorsteinsson frá Lundi: Horfnir starfshættir og leiftur frá liðnum öldum Formála ritar dr. Kristján Eldjárn Bókaútgáfan örn og örlygur, 1 þessari bók skrifar höfundur um starfshætti og dagfar, svo sem hann minnist þess frá æskuárum og hefur sagnir um. Það er þvi vafasamt að tala hér um leiftur frá liðnum öldum að öðru leyti en þvi, að við treyst- um þvi, að vinnubrögð hafi litið breytzt frá upphafi Islandssögu fram á siðustu öld og þessa. Það er rétt sem Kristjan Eld- járn segir i formála, að þetta framlag Guðmundar er þátta- safn til islenzkrar menningar- sögu. Innan um og saman við eru þó ýmsir dómar um fyrir- brigði i samtiðinni. Þeir hafa að sjálfsögðu einn tilgang, og ekk- ert er eðlilegra en að menn geri ýmiss konar samanburð á þvi sem var og þvi sem er, en það verður engin þjóðháttalýsing. Guðmundur skrifar þarna kafla, sem hann kallar siðustu fráfærurnar. Þar segir frá þvi, er hann setti á svið fráfærur fyrir Ösvald Knudsen til að kvikmynda i Garði i Aðaldal 1956, að hann hyggur. I þvi sam- bandi minnist hann á þá kvik- mynd, sem Ósvaldur tók af frá- færum á Kirkjubóli i önundar- firði og oft hefur verið sýnd i skólum. I þvi sambandi segir hann: „Þess er þó þörf að geta, að allmjög voru þær breyttar frá fyrri tið, t.d. voru allir komnir i gúmmistigvél og nankinsföt, lömbin voru tind beint úr réttinni ofan i yfirtjald- aðan hestvagn, og ekið til af- réttar i stað þess að stia, m jólka frá, færa frá i stekk, reka lömbin o.s.frv.” Þar sem mér er málið skylt, vil ég fara um þetta nokkrum orðum. Sibustu fráfærur heima voru árið 1951, en ekki 1943, eins og Guðmundur segir að sig minni. Finnst mér það óþarfi að fara rangt með það ártal i bók, sem á að vera heimildarrit um starfshætti. Ekki man ég hvenær Kristján Eldjárn, þá þjóðminjavörður, talaði fyrst við mig um að frá- færur væru leiknar fyrir Ósvald Knudsen. Ég taldi ýms tormerki á þvi, En Ósvaldur var maður þrautseigur og þolinmóður, þó að ekki félli tré við fyrsta högg. Hann fékk Pál Zóphóniasson, sem þá gegndi störfum land- búnaðarmálastjóra, til að skrifa mér um málið 21, febrúar 1955. Þar segist Páll vita, að ég geti liðsinnt og spurningin sé sú, hvort ég vilji. Og þótt ég efaðist um að myndin yrði sönn og rétt, stóðst ég þetta ekki og þótti illt að búa undir þvi ámæli, að vilja- leysi mitt spillti því að slik kvik- mynd yrði gerð. Enn er á það að lita, að báðir þeir émbættis- menn, sem Ósvaldur beitti fyrir sig i þessari málaleitan, voru að minum dómi þannig, að ekki var annað hægt en að taka tillit til þeirra Seinna varð mér svo ljóst, að Ósvaldur Knudsen var lika ágætismaður og vel til þess fallinm að gera heimildar- myndir. Þegar til kom þótti okkur eináýnt að sýna fráfærur eins og þær voru siðast. Gúmmistigvél voru komin á hvers manns fæt- ur i minni sveit um eða fyrir 1930, og nankinsföt urðu almenn um líkt leyti. Þó að fráfærur tiðkuðust almennt i sveitinni fram á þriðja ogfjórða tug ald- arinnar, vissi ég aldrei stiaö. Fjögur stekkjarbrot vissi ég heima, og i tveimur þeirra sást vel, hvað lambakróin hafði ver- ið stór, en ég hygg, að enginn stekkurinn hafi verið notaður á þessari öld. Hæpið er að tala um afrétt i minni sveit, en bæði er það, að kvikmyndin sýnir, að lömbúnum var ekið að fjárhúsi og látin þar inn, og ég treysti hvorki mér né Guðmundi Þor- steinssyni til að flytja þau i kerru i sumarhagana — auk þess sem engum datt i hug að sleppa lömbum fyrr en þau væru orðin afjarma. kunna. En þrátt fyrir það situr Isabella hið fastasta. Ekkjan, sem i byrjun starfsferils sins las kurteislega upp það sem skrifað hafði verið fyrir hana, varð nú stirð og þver og brást hin reiðasta við ef einhver minntist á afsögn við hana. Flokksfélagar hennar, andstæðingar og herforingjar reyndu árangurslaust að fá hana til að vikja frá völdum, hún gæti gert það undir þvi yfirskini, að hún væri veik, og verið á fullum launum það sem eftir væri emb- ættistimans. Hún gæti farið i fyrirlestrarferð i kringum hnött- inn og haft kvennaárið að umtals- efni. En ailt kom fyrir ekki. „Ekkert getur hindrað mig i að ljúka ætlunarverki hershöfðingj- ans — frelsun Argentinu — nema dauðinn,” tilkynnti frúin. I byrjun nóvember, þegar fall stjórnar hennar virtist óumflýj- anlegt. — Perónistahreyfingin var margklofin og stjórnarand- staðan hótaði að hrifsa völdin með aðstoð hersins, bjargaði hún sér með loddarabragði. Hún lagð- ist á spitala og var fullkomlega einangruð frá umheiminum. I tvær vikur reyndu ráðherrar hennar árangurslaust að ná tali af henni. Þeir fengu ekki einu sinni að bera það undir hana hvort þeir ættu að seg ja af sér eða ekki. Nú bjuggust allir við þvi að hún segði af sér, en öllum til undrunar tilkynnti hún i stuttri útvarps- og sjónvarpsræðu, að hún hefði ákveðið að þrauka. Agndofa og úrræðaiaus hlustaði þjóðin á boðskapinn. Meira að segja herinn virtist hafa verið al- veg sleginn út af laginu. „Hvað eigum við að gera,” spurði her- foringi nokkur kollega sinn. „Ekki getum viðsent skriðdreka- sveitá einn kvenmann, sem veg- ur aðeins 49 kg. og er þar að auki i sjúkrahúsi vegna gallsteina. (Þýttogendursagt: J.B.) José López Rega persónulegur ráðunautur forsetahjónanna. Þar til honutn var vlsað úr landi var hann velferðarmálaráðherra. Við rannsókn kom I Ijós, að hann hafði staðið I alveg ótrúlega mik- itii svikastarfsemi. Kvikmyndin sýnir fráfærur, eins og þær voru siðast gerðar á Kirkjubóli, og þar sjást ýmsar þær ær, sem voru siðustu raun- verulegar kviaær þar, og að þvi að talið er siðustu kviaær á landinu. Við töldum, þegar myndin var gerð, að réttara væri að sýna fráfærur eins og þær voru fyrst það var hægt en að reyna að leika eitthvað frá fyrri öldum. Og mér virtist þetta takast svo vel, að kviði minn og vantrú hefði verið á- stæðulaus, og finnst mér þvi nú, að minn sómi væri sizt minni, þótt ég hefði tekið betur i málið, þegar Kristján Eldjárn flutti það við mig fyrst. En það verður að segja hverja sögu eins og hún gengur. Hitt vissum við lika, að hestvagnar kynnu að fyrnast eins og annað. Nóg um þetta, en aðeins meiraum fráfærur. Guðmundur segir, að kviar úr trégrindum hafi aldrei tiðkazt almennt. Þær voru á hverjum bæ vestra, þó að við vissum lika af kviatóttum. Orðið færikviár mun hafa verið notað um þær eingöngu af þvi að þær voru færanlegar, þó að það merki raunar fjárkviar, saman- bær, færilús, Færeyjar. Eitt er það i frásögn Guðmundar úr kviunum, sem ég held að sé missögn, Hann segir: „I hinni fyrr, „fyrir- mjölt”, var ekki mjólkað vand- lega, en um leið og lokið var við hverja á, brá konan fingri ofan i froðuna og strauk af honum á malir ánni.” Vestra var þetta ekki gert fyrr en við „eftir- mjölt”, — þegar ærin var „tekin eftir”. Það var auðfundið á júgrinu, hvort ærin var mjólkuð eða ómjólkuð, og hefðu allar ær verið blettaðar við fyrri umferð, var það engin leiðbeining um það, hvort skepnán hefði verið tekin eftir, og þar með full- mjólkuð. Þar blettuðu mjalta- konur ærnar sér til leiðbeining- ar, en ekki til að villa um fyrir sér. Ég held að þetta hljóti að hafa verið eins fyrir austan. 1 þessari bók Guðmundar Þorsteinssonár er samankomin ærin fræðsla um lifskjör og störf genginna kynslóða. Þessir menningarsöguþættir eru þvi á- kjósanleg lesning fyrir þá, sem nú eru ungir og ekki eru tiltækar heimiidir um það lif, sem þjóð þeirra lifðu. H.Kr. Hugleiðingarefni úr Hornafirði Guðrún Guðmundsdóttir: Minningar úr Horna- firði með skýringar- greinum og bókarauka eftir Vilmund Jónsson landlækni. Þórhallur Vilmundar- son sá um útgáfuna. Hið islenzka bók- menntafélag. Það er alþjóð kunnugt að þeir feðgar Vilmundur og Þórhallur kunna að ganga frá bók og segja frá og færa i letur. Þvi þarf ekki að eyða mörgum orðum áð frá- gangi þessarar bókar. Hitt er merkilegra þegar sveitakona fer að skrifa minningar sinar komin yfir áttrætt svo sem hér er um að ræða. Þess gætir þó ekki á þessum minningaþáttum. Auk þess sem gamla konan gerir grein fyrir sinu fólki og segir æskuminningar af hrein- skilni og hispursleysi eru þarna margar stuttar frásagnir sem flestar eru tengdar orðtökum sem urðu fleyg og lifðu á vörum manna. Þar er þetta til dæmis: „Eitt sinn um háttatima, þeg- ar kona Péturs paura er að ljúka eldhússtörfum, kennir hún að hún er að taka léttasóttina. og biður bónda sinn að bregða nú skjótt við og sækja yfirsetu- konuna. Hann segir: „Mikill pauri, — settu rassinn i stoðina og biddu til morguns”. Vilmundur segir að móðir si'n hefði efiaustgetað skrifað miklu fleira af slikum fróðleik. Sjálf- sagt er það rétt en það er þá einkum umhugsunarvert hvilikt afhroð við höfum goldið i þvi sem glatazt hefur með gömlu fólki og þarf ekki að undrast vanræksluna úr þvi slikur maður gætti ekki betur þess sem næst honum var. Um slikt tjáir nú ekki að sakast en vel má þetta vera áminning þvi að straumur timans heldur áfram. þungur og hraðfleygur. Æskum inningar Guðrúnar standa vel fyrir sinu. hvergi teygðar með ónytjumælgi. Lifs- barátta og þjóðtrú fylgist þar að svo sem vera þarf sannleikan- um samkvæmt. Sagnirnar hinar eru breytilegri þó að þær hafi sömu einkennin. „Manni var láð að sýna ná- uhga sinum greiðasemi. með þvi að sá. sem greiðann þáði þótti þakka það miður en skyldi. Þá sagði greiðamaðurinn: Gerðu illum gott og þakkaðu guði fyrir að hann drepur þig ekki”. Ýmsar þessar sögurerusa nn- arlega hugleiðingarefni. ýmist i tengslum við þjóðhætti eða liís- speki. nema hvort tveggja sé II.Kr. Jólahefti Samvinnunnar komið út JÓLAHEFTI Samvinnunnar er komið út, 72 blaðsiður að stærð. Meðal efnis er grein eftir Berg- stein Jónsson. sagnfræðing. þar sem prentuð eru áður óbirt bréf til og frá Trvggva Gunnarssyni. sem varða Gránufélagið og Vest- urheimsferðir Islendinga. Þá er i heftinu nýr. sögukafli eftir Jón Ilelgason, ritstjóra, sem nefnist „Feðgin i Smádölum”, greinin „Eilif listaverk á timum spilling- ar” sem fjallar um snillinginn Michelangelo i tilefni af 500 ára afmæli hans. smásaga er 'eftir ungan höfund. Trausta Olafsson blaðamann og nefnist hann „Haustferð", Sigvaldi Hjálmars- son skrifar ferðapunkta frá Egyptalandi undir heitinu „Dauðinn var hámark lifsins”. Þá er viðtal við Jón Sigurðsson. kaupfélagsstjóra Kaupfélags Kjalarnesþings i Mosfellssveit i tilefni af 25 ára afmæli fciagsins. grein um miðstjórnarfund Al- þjóðasambands samvinnumanna i Stokkhölmi eftir Eystein Sig- urðsson. ferðasaga frá Sovétrikj- unum eftir Ólaf Sverrisson kaup- félagsstjöra i Borgarnesi og fleira efni um samvinnumál. Auk þess er i heftinu verðlauna- getraun. þar sem vinningar eru heimilistæki að verðmæti 40 þús- und krónur. stór visnakrossgáta. barnaefni. heimiiisþáttur. visna- þáttur og margt fleira. Blaðinu fyrir þjónusturit Samvinnunnar nr. 2. og fjallar það um híjómtæki. Þar eru birtar nauðsynlegar upplýsingar um hljómtæki og helztu tegundir á markaðnum til liægðarauka fyrir neytendur. Ritstjóri Samvinnunnar er Gyifi Gröndal. Auglýsið í Tímanum |

x

Tíminn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Tíminn
https://timarit.is/publication/50

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.