Tíminn - 21.03.1976, Blaðsíða 18

18
TÍMINN
Sunnutlagur 21, marz 1976
Monn oq máUfni
Aukinn vandi krefst
traustara samstarfs
Nýju kjara-
samningarnir
auka vandann
Hinn 10. þessa mánaðar birti
Alþýðublaðið með stóru letri þá
frétt, að „lifdagar núverandi rik-
isstjórnar verði senn taldir. Ráð-
herrar telja, að siðustu kjara-
samningar muni valda svo mikl-
um efnahagsörðugleikum og
verðbölgu, að ekki sé ómaksins
vert að kljást við vandann.”
Sú óskhyggja, sem einkennir
þessa frétt, er ekki neitt ný hjá
vissum leiðtogum Alþýðuflokks-
ins. Það var eindregin von þeirra
á timabili, að verkföllin og Vil-
mundar-málið mundu i samein-
ingu verða rikisstjórninni að falli.
Sú von hefur nú brugðizt. En öll
nótt er ekki úti enn, hugsa þessir
leiðtogar Alþýðuflokksins. Nú
gera þeir sér von um, að nýju
kjarasamningarnir valdi svo
miklum efnahagsörðugleikum og
verðbólgu, að illa verði ráðið við
það og rikisstjórnin muni þvi' gef-
ast upp.
Það er vissulega rétt, að hinir
nýju kjarasamningar fela i sér
mikinn vanda fyrir atvinnurekst-
urinn. Við þetta bætist það tap,
sem hlotizt hefur af verkföllun-
um. Það er t.d. ekki litið áfall fyr-
ir gjaldeyrisstöðuna, að vegna
verkfallanna hefur tapazt loðnu-
afli, sem er milli 100-200 þús.
smál. Þá er þaðekki minna áfall,
að draga verður úr þörskveiðum,
sem svarar 80 þús. smál. miðað
við þorskaflann i fyrra.
Það er rétt hjá umræddum leið-
togum Alþýðuflokksins, að erfitt
verður að glima við þennan
vanda. En það leysir hann ekki,
að gefizt sé upp. Þessi miklu
vandi hvetur einmitt til þess, að
menn þoki sér saman og reyni að
leysa hann á sem æskilegastan
hátt.
Óraunhæf ósk-
hyggia
Núverandi stjórnarflokkar tóku
höndum saman, þegar fyrirsjá-
anlegir voru miklir og vaxandi
erfiðleikar i efnahagsmálum
þjóðarinnar. Þeir hafa lengi verið
höfuðandstæðingar i islenzkum
stjórnmálum og hafa á ýmsan
hátt ólik sjónarmið. Þeir skoruð-
ust samt ekki undan þvi, að axla
sameiginlega byrðina, þegar sýnt
var, að ekki gat orðið um aðra
stjórn að ræða, og þjóð og land
þörfnuðust þess, að reynt yrði að
sameina kraftana gegn vaxandi
erfiðleikum. Slik eru eðlileg við-
brögð ábyrgra manna á hættu-
stundu.
Óséð er enn, hvernig núverandi
stjórn tekst að rækja það erfiða
hlutverk, sem hún tókstá hendur
fyrir rúmlega einu og hálfu ári.
Segja má, að hún standi nú i miðj-
um bardaganum, bæði út á við og
inn á við. Þess vegna er furðuleg
óskhyggja hjá stjórnarand-
stæöingum, þegar þeir eru nú að
gera sér vonir um að stjórnin sé
að gefast upp, stjórnarsamstarfið
sé að rofna og kosningar standi
fyrir dyrum. Aldrei mega ábyrgir
menn siður gefast upp en þegar
mest reynir á. Þjóðin ætlast lika
áreiðanlega til annars af aðal-
flokkum sinum en að þeir bogni
fyrir erfiðleikunum, Miklu frek-
ar er það ósk hennar, að þeir taki
nú traustlega á málum og beiti
þingmeirihluta sinum i samræmi
við það.
Glíman við
verðbólguna
Þaö er núverandi stjórnarsam-
vinnu óneitanlega mikill styrkur,
að hún hefur þegar borið góðan
árangurá ýmsum sviðum. T.d. er
Island eina land Vestur-Evrópu,
ásamt Noregi, þar sem teljandi
atvinnuleysi hefur verið afstýrt á
undanförnum kreppuárum. Hafin
hefur verið ný stórsókn til að

tryggja þjóðinni full yfirráð yfir
fiskimiðunum við landið. Stór-
framkvæmdum hefur verið hald-
ið uppi til að tryggja sem mesta
nýtingu vatnsorkunnar. Ekkert
lát hefur orðið á byggðastefnunni.
Þannig mætti áfram telja. Eftir
stendur þó hitt, að ekki hefur tek-
izt að ná nægilegum tökum á
verðbólgunni, þótt verulega hafi
dregið úr henni siðustu mánuð-
ina, og enn versnar gjaldeyris-
staöan og afkoma ríkissjóðs.
Vissulega er hér úr vöndu að
ráða, en ýmis ráð eru þó tiltæk.
Það myndi t.d. draga úr þörf
margra atvinnugreina fyrir verð-
hækkanir, og hamla þannig gegn
verðbólgunni, ef vextirnir væru
lækkaðir. Vaxtalækkun myndi
einnig óbeint tryggja hlut spari-
fjáreigenda, því að ekkert fer
verr með sparifé en vaxandi
verðbólga, sem m.a. hlýzt af há-
um vöxtum. Þetta gæti einnig
styrkt útflutningsatvinnuvegina
og aukið þannig gjaldeyrisöflun-
ina. Samdráttur vissra opinberra
framkvæmda á lika rétt á sér til
að koma i veg fyrir ofþenslu, sem
hefur verið hér siðustu árin, og
aukið verðbólguna og gjaldeyris-
eyðsluna.
Þannig mætti rekja það áfram,
sem gera þarf. Höfuðatriðið er,
að sem fyrst sé snúizt við vand-
anum.
Ný lög um
verðlagsmól
1 ræðu, sem Ólafur Jóhannes-
son viðskiptamálaráðherra flutti
nýlega á fundi kaupmannasam-
takanna, skýrði hann m.a. frá
þvi, að þrir menn ynnu nú að þvi á
vegum viðskiptamálaráöuneytis-
ins, að undirbúa nýja verðlags-
löggjöf, þar sem stefnt yrði að
þvi, að draga úr verðlagshöml-
um, þótt eftirliti og aðháldi yrði
samt haldið áfram.
Það er yfirlýst stefna þeirra
flokka, sem að rikisstjórninni
standa, aö þeir vilji hafa verzlun-
ina sem frjálsasta. Sjálfstæðis-
flokkurinn hefur jafnan lýst sig
andvi'gan verulegu verðlagseftir-
liti, þvi að samkeppnin ætti að
tryggja hagstæðast verðlag.
Framsóknarflokkurinn hefur
margsinnis lýst þvi yfir að hann
teldi kaupfélögin og samkeppni
þeirra við kaupmenn tryggja
öruggasta verðlagsef tirlitið.
Þrátt fyrir þessar yfirlýsingar,
hafa báðir flokkarnir þó vikið frá
þeim, sökum óvenjulegra efna-
hagsaðstæðna i þjóðfélaginu.
Þegar viðreisnarstjórnin lét af
völdum, hafði t.d. gilt alger verð-
stöðvun um nokkurt skeið. Það
var arfurinn i verðlagsmálum,
sem hún lét vinstri stjórninni
eftir. Þetta taldi viðreisnar-
stjórnin sig þurfa að gera, þótt
húnhefði rétt áður flutt frumvarp
um að draga mjög úr verðlags-
hömlum. Af svipuðum ástæðum
greip núverandi rikisstjórn til
verðstöðvunar.
Nauðsynleg
endurskoðun
Þrátt fyrir þessar aðstæður, er
áreiðanlega orðið timabært að
ihuga, hvort verðstöðvanir og
strangar verðlagshömlur gera
það gagn, sem reiknað hefur ver-
ið með. Óneitanlegt er það, að
strangar verðlagshömlur geta ýtt
undir óhagstæðari innkaup en
ella. Þeim fylgir sú hætta, að
neytendur fylgist ekki jafnvel
með verðlagi og ella, þvi að þeir
treysta um of á verðlagshömlurn-
ar. Þannig mætti lengi telja. Þró-
unin hefur lika orðið sú, að flest
eða öll nágrannariki okkar, sem
hafa um skeið búið við strangar
verðlagshömlur, hafa nú tekið
upp meira frjálsræði i þessum
efnum. Astæða er til að athuga,
hvort ekki sé hægt að læra af for-
dæmi þeirra. Það er vitanlega
nauösynlegt, þótt dregið verði úr
verðlagshömlum, að áfram verði
fylgzt með verðlagi og ráðstafan-
ir gerðar til að hindra hringa-
myndanir og baktjaldasamninga
um verðlag milli verzlana.
Eins og áður segir, hefur
Framsóknarflokkurinn jafnan
talið kaupfélögin og samkeppni
þeirra við kaupmenn tryggja
hagstæðast verðlag. Til þess að
svo geti orðið, þurfa þó báðir aðil-
ar að hafa þá aðstöðu að geta not-
ið sin. Þvi er ástæða til að harma
það, að borgaryfirvöld Reykja-
vikur skyldu nýlega koma i veg
fyrir, að samvinnuverzlunin i
Reykjavik gæti opnað stóran
vörumarkað. Það hefði vafalitið
getað aukið sa mkeppni, sem hefði
orðið reykviskum neytendum til
hags. Vel væri, ef borgaryfirvöld
Reykjavikur endurskoðuðu þessa
afstöðu sina sem stuðningsmenn
frjálsrar verzlunar.
Vopnin þrjú
Hinn 12. þ.m. voru 60 ár liðin frá
stofnun Alþýðusambands tslands.
Einn aðalhvatamaður að stofnun
þess var jafnframt aðalstofnandi
Timans, Jónas Jónsson frá
Hriflu. Hann var þá að leggja
grundvöll að þeirri flokkaskipan,
sem siðan hefur mótað isl. stjórn
mál. Þó Jónas hefði þá þegar
valið sér stað i öðrum flokki
en verkamannafl. taldi hann
mikla nauðsyn á verkamanna-
flokki og verkamannasamtökum.
Hann samdi fyrstu lög Alþýðu-
sambands íslands, oglagði þann-
ig grundvöll að starfi þess og
stefnumótun. Helzti samstarfs-
maður hans við það verk var
Ólafur Friðriksson, höfuðbraut-
ryðjandi jafnaðarstefnunnar á Is-
landi. Samstarf þeirra Jónasar og
Ólafs leiddi til þess, að jafnaðar-
stefnan á tslandi var frá upphafi
mjög mótuð af islenzkum aitetæð-
um, og ekki nema að takmörkuðu
leyti byggð á erlendum kenni-
setningum. Um þetta vitnar bezt
forsiðugrein i fyrsta tölublaði
Dagsbrúnar, blaðs jafnaðar-
manna, sem hóf göngu sina 10.
júni 1915. Þar vekur sérstaka at-
hygli, hve mikil áherzla er lögð á
hlutverk samvinnufélaganna.
Meginstefnan er sögð sú að út-
rýma fátæktinni, og „það eru þrjú
vopn sem við einkum ætlum að
vega með, til þess að útrýma fá-
tæktinni, þ.e. með samvinnufé-
lagsskap, verkalýðsfélögum og
með þvi að hafa áhrif á lögg jöf og
stjórn landsins, þar með talin
áhrif á sýslu- og sveitastjórnir.”
Undanfarin sextiu árin hefur
verið sótt fram á þessum grund-
velli. Alþýðusambandið var
stofnað tæpu ári sfðar og heild-
sala SIS hófst skömmu siðar.
Flokkar samvinnumanna og
jafnaðarmannakomulika til sögu
um lfkt leyti og hafa haft mikil
áhrif á löggjöfina. A tslandi er þvi
annað og betra þjóðfélag i dag en
fyrir sextiu árum. Svo vel hefur
þessum þremur vopnum verið
beitt. En samt er enn margt
óunnið, sem vinna ber að i anda
frumherjanna.
Samneyzlan
Það er þersýnilegt, að eigi að
skapa það þjóðfélag samvinnu og
jafnaðar, sem frumherja sam-
vinnufélaganna og verkalýðsfé-
laganna dreymdi um, þá verður
samneyzlan að aukast, þ.e„ að
riki og sveitarfélög fái aukið fjár-
magn til að fullnægja ýmsum
sameiginlegum þörfum þegn-
anna, og tryggja á þann hátt
meiri jöfnuð og útrýmingu á
fátækt. Allir eru sammála um að
tekjutrygging efnalitilla gamal-
menna og öryrkja þurfi að auk-
ast. Allir eru sammála um að
taka beri upp almennt fæðingar-
orlof, án tillits til þess, hvort kon-
ur vinna utan eða innan heimilis.
Allir eru sammála um aö.barna-
heimilum þurfi að fjölga. Allir
erusammála um að elliheimilum
þurfi að fjölga. Allir eru sammála
um að bæta þurfi sjúkraþjónust-
una á ýmsan hátt. Ekkert af
þessu verður hins vegar gert,
nema hið opinbera, riki og sveit-
arfélög, fái aukið fjármagn til
umráða i þvi skyni að fram-
kvæma þær umbætur og tekju-
jöfnun, sem hér um ræðir.
Til athugunar
Af þessum ástæðum kom það
nokkuð á óvart, þegar verkalýðs-
hreyfingin gerði það að upphaf-
legri kröfu sinni, við gerð nýlok-
inna kaupgjaldssamninga, að
bæði tekjuskattur og söluskattur
yrðu lækkaðir, og það metið
til kauphækkunar. Af þessu hefði
óhjákvæmilega leitt, að rikið
hefði orðið að draga úr samneyzlu
á ýmsum sviðum, og það bitnað
mest á þeim, sem hafa minnsta
getu. Einnig hefði þetta getað
leitt til þess, að dregið hef ði óeðli-
lgga mikið úr opinberum fram-
kvæmdum, en það hefði skert at-
vinnuöryggið og getað leitt til at-
vinnuleysis. Ekki getur það verið
mál verkalýðshreyfingarinnar að
draga úr atvinnuöryggi.
Að sjálfsögðu er hægt að halda
þvi fram, að unnt sé að draga úr
útgjöldum rikisins á öðrum svið-
um, .t.d i sambandi við ýmsan
rekstrarkostnað. Forráðamenn
verkalýðshreyfingarinnar þekkja
það þó vel af eigin reynslu, eða
reynslu náinna flokksbræðra
sinna, að slikt er hægara sagt en
gert.
Það væri vel, að verkalýðs-
hreyfingin ihugaði að nýju, eftir
að kjarasamningar hafa verið
gerðir, hver sé, og eigi að vera,
afstaða hennar til samneyzlunn-
ar. Beint og óbeint getur hún haft
mikil áhrif á þróunina i þeim efn-
um. Hér er um að ræða mikil-
væga stefnumörkun, sem mun
ráðast verulega af þvi, hvort
hreyfingin heldur áfram að vera
jafnaðarhreyfing eða mótast
meira og meira af sjónarmiðum
hátekjuhópa innan hennar. —
Þ.Þ