Fréttablaðið - 08.12.2005, Síða 47

FIMMTUDAGUR 8. desember 2005
Jólahýasintur
Í GARÐINUM HEIMA
HAFSTEINN HAFLIÐASON SKRIFAR UM POTTAPLÖNTUR
Vísindaheiti: Hyacinthus orientalis.
Notkun: Blómstrandi laukjurt innanhúss um jól og áramót.
Birtuskilyrði: Bjart en lætur sér flest lynda.
Hitaskilyrði: Stofuhiti en endist lengst á köldum, frostfríum stað.
Vökvun: Haldið rótunum rökum en varist ofvökvun.
Umpottun: Óþörf, laukunum fleygt eftir blómgun.
Áburðargjöf: Óþörf.
Saga
Uppruni hýasintunnar er við austanvert Miðjarðarhaf og norður til
Kaspíahafs. Hýasintur eru vinsælir „haustlaukar“ sem við plöntum
í garða á haustin í þeirri von að þeir muni skila þar sínu ilmsæta
og litskæra blómskrúði að vori. Jólahýasintur eru í engu frábrugðn-
ar venjulegum garðahýasintum að öðru leyti en því að laukarnir
hafa fengið sérstaka meðferð sem flýtir þroska blómvísanna inni í
laukunum og gerir að verkum að hægt er að „drífa“ þá í blómgun
innanhúss mun fyrr en þeim er eðlilegt úti í garðinum.
Til er goðsögn um tilurð hýasintunnar. Hún er á þá leið að guðinn
Apollon, sem var fremur fordómalaus og víðsýnn í eigin ástamál-
um, lagði ástarhug á hinn fríða og íturvaxna svein Hyakinthos frá
Spörtu. Dag nokkurn voru þeir á völlunum undir Ólympusfjalli og
æfðu saman kringlukast. Vestanvindurinn, Sefýros, fylgdist með
og stóð ekki á sama um aðdáun Apollons á piltinum. Og svo er
það, að þegar Apollon varpar kringlunni blæs Sefýros það kröft-
uglega, í afbrýðiskasti sínu, á hana að hún sveigir af leið og lendir
í höfði Hyakinthosar sem fellur við örendur. Apolloni var brugðið
og laut tárfellandi niður að líki vinar síns. Og þar sem tár Apoll-
ons og blóð Hyakinthosar blönduðust á vellinum spratt upp þessi
undrafagra jurt sem síðan hefur heitið eftir Hyakinthosi.
Madame Pompadour
Hýasintan barst í ítalska garða um 1530 og þaðan norðureftir til
Hollands með Clusiusi þeim er stofnaði Grasagarðinn í Leyden og
átti sinn þátt í að gera túlipanana vinsæla. Á öndverðri átjándu
öld hafði hýasintan náð miklum vinsældum og bara í Hollandi var
búið að skrá um 2000 afbrigði hennar. Hátindi vinsældanna náði
hýasintan þó við hirð Lúðvíks konungs XV í Frakklandi, því ástkona
hans, Madame Pompadour, fékk ofurást á þessu blómi og ræktaði
sjálf, sem var allt að því óviðurkvæmilegt fyrir hefðarkonur þeirra
tíma, yfir 200 hýasintulauka í sérstökum hýasintuglösum til að
njóta af yfir vetrarmánuðina. Einnig lét hún garðyrkjumenn hallar-
innar gróðursetja hýasintulauka í þúsundatali í hallargarðinum og
gullsmiði hirðarinnar lét hún smíða skartgripi úr skíragulli og í ótal
útfærslum eftir aðeins einu
mótífi, hýasintublómum, fyrir
sig og hirðmeyjar sínar. Til að
kóróna þetta sá hún til þess að
ávallt væri til nóg hýasintuilm-
vatn fyrir hana sjálfa og umræddar meyjar til að steinka sig með.
Jólahýasintan
Alls staðar tekið upp á að hafa hýsasintulauka í glösum að hætti
Madame Pompadour. Væru þeir settir í þar til gerð glös í lok sept-
ember, fyllt með vatni upp undir laukinn og síðan hafðir á dimm-
um og svölum stað og blómguðust þeir nokkuð örugglega þegar
þeir voru teknir inn í stofuhita upp úr miðjum desember. Þessi
siður varð vinsæll á Norðurlöndum og þótt húsakynni almennt
bjóði vart lengur upp á að glasræktunin í heimahúsum, þá finnst
flestum það vera fremur snauð jól ef jólahýasintuna vantar. Við
þessu hafa garðyrkjumenn séð og nú eru laukarnir drifnir við
bestu skilyrði í garðyrkjustöðvum og tímastilltir á jólablómgunina.
Blómaframleiðendur á Íslandi sjá til þess að a.m.k. ein jólahýas-
inta sé í boði fyrir hvert heimili í landinu.
Notkun
Jólahýsasintur standa fyllilega undir nafni einar og sér en algeng-
ast er að hafa þær í körfu eða skál með skreytingu. Blómin standa
best ef þau fá að vera kyrr á lauknum og reynt skal að skerða
ræturnar eins lítið og mögulegt er. Rótunum þarf að halda rökum
en ekki er gott að bleyta um of því þá geta þær farið að fúna. Það
lengir líf blómanna mjög, ef hægt er að koma því við að láta hýas-
inturnar standa á köldum stað á næturnar. Í frostlausum gróður-
skála geta blómin staðið í fullum skrúða í tæpar fjórar vikur en í
hlýju stofulofti er varla hægt að ætlast til þess að hýasintan skarti
sínu fegursta nema í nokkra daga.
Ilmur - stigagjöf
Fáar plöntur bjóða upp á jafn sterkan og höfugan ilm og hýas-
intan og finnst sumum reyndar nóg um. Nágrannar okkar Svíar
hafa komið upp mælikvarða yfir ilminn frá hýasintublómum,
kvarða sem byggir á stjörnugjöf, ein stjarna þýðir að ilmurinn
sé tiltölulega daufur, tvær stjörnur að hann sé vel í meðallagi
og þrjár stjörnur eru gefnar þeim yrkjum sem sterkasta ilminn
hafa. Af bleikum hýasintum eru hin alvinsælasta AnnaMarie með
tvær stjörnur en keppinautur hennar PinkPearl aðeins með eina.
Af bláum hýasintum er hin glæsilega Atlantic með tvær stjörnur
meðan hin sívinsæla BluePearl lætur sér duga eina. Hvítar hýas-
intur bera fremur daufan ilm, WhitePearl er einnar stjörnu og á
engan keppinaut.