Fréttablaðið - 04.10.2006, Blaðsíða 41

H A U S
MARKAÐURINN
sé statt og á hvaða leið það kunni að vera,
en sú umræða muni halda áfram um ókomna
tíð. „Aðstæður eru síbreytilegar. Þegar laun
hækka, svo dæmi sé tekið, þarf að bregðast
við með breytingum sem staðið geta undir
þeim.“ Jafnframt kveðst Porter hlakka til
að fylgjast með þeirri umræðu og taka þátt
í henni í gegnum starf stofnunar hans við
Harvard-háskóla.
„Fyrst langar mig að nefna að saga Íslands
er alveg stórmerkileg, dæmi um ótrúlega
velgengni og einstæðan árangur síðustu 10
til 15 árin, og þjóðin ætti að vera stolt af því
sem náðst hefur. Hér er efnahagsumhverfið
að nokkru leyti erfitt, landfræðileg einangr-
un er dæmi um slíkan þátt.“ Porter segir
þjóðir eiga auðvelt með að stunda viðskipti
þegar nágranninn sé á næsta leiti. „En þegar
enginn er nágranninn gerir það viðskiptum
erfiðara fyrir.“ Hann segir náttúrulegar auð-
lindir þjóðar geta verið til blessunar um leið
og þær kunni að vera til trafala. Þjóðirnar fái
auðæfin í arf og sá arfur geti þvælst fyrir
þegar kemur að verðmætasköpun. „Þeir sem
erft hafa auðlindir telja sig ríka og taka þá
gjarnan ekki nauðsynleg skref í þá átt að búa
til þær stofnanir, menningu og þann jarðveg
sem þarf til að búa til meiri verðmæti. Er þá
eftir umræðan um hvernig nota skuli auð-
lindirnar á arðbæran hátt þannig að ýti undir
framleiðni.”
EIN STARFSEMI GETUR AF SÉR AÐRA
Þá segir Porter mannfæðina hér hindrun í
sjálfu sér, enda komi enginn hingað í leit að
viðskiptum vegna fólksfjölda, líkt og raun-
in sé með Kína. „Og Kína er í raun fremur
ömurlegur staður til að eiga í viðskiptum,
spilling er mikil og þar fram eftir götunum.
Samt dregur landið að sér fjárfesta vegna
stærðar markaðarins.” Hér þarf því að búa
til aðstæður sem laða að sér viðskipti, segir
Porter og kveður smæðina í raun fremur vera
til framdráttar en hitt í alþjóðahagkerfinu.
„Áður fyrr höfðu stærri ríki yfirhöndina, en í
æ ríkari mæli sjáum við hvernig þau smærri
hafa náð forskoti,“ segir hann og bendir á
hvernig stærri ríki skiptist niður í smærri
svæði sem hvert hafi sína sérstöðu. Þannig
hafi í Bandaríkjunum myndast þekkingar-
þyrpingar sem tengist ákveðnum iðnaði og
mikill munur sé á milli svæða þrátt fyrir
að á milli ríkja séu engar hömlur settar á
flæði fólks eða þeirrar atvinnustarfsemi sem
byggja megi upp.
Til þess að þyrping atvinnustarfsemi nái
að byggjast upp segir Porter fjölmarga þætti
samfélagsins þurfa að vera í lagi; í þess-
um efnum styðji hvað annað. Þannig skipti
menntakerfi miklu máli, því geti atvinnugrein
gengið að sérhæfðu og fagmenntuðu starfs-
fólki á ákveðnu svæði og fyrirtækin þurfi
ekki sjálf að sjá um að mennta fólk til starfa
hvert í sínu lagi, þá laði það að. Í þyrpingu
getur þannig vaxið upp ólík en tengd atvinnu-
starfsemi og hefur Porter í rannsóknum sínu
fundið út hvaða iðnaður er líklegastur til að
vaxa upp á sama svæði. Þannig séu til dæmis
fiskveiðar og landbúnaður líkleg til að geta af
sér iðnað í matvælavinnslu. Ferðamennska,
skemmtanaiðnaður og fólksflutningar tengist
og þar fram eftir götunum.
Grundvöllur farsældar þjóða liggur að
sögn Porters í nokkrum grundvallaratriðum.
„Til að eiga viðskipti þarf maður að vera í
stöðu til að framleiða. Framleiðnin ein skap-
ar verðmæti.“ Hann segir þjóðir ekki lengur
sjálfum sér nægar. „Tæknin er orðin slík að
það ræður enginn við það. Það er ekki hægt
að vera góður í öllu, heldur finnur hver sér
sinn stað og einbeitir sér að uppbyggingu á
ákveðnum sviðum verðmætasköpunarinnar.“
Porter segir lönd eða svæði keppa í því að
bjóða atvinnugreinum besta starfsumhverfið.
„Þið viljið verða segull sem dregur til sín
erlend fyrirtæki,“ segir hann og áréttar að
engu máli skipti hver eigi fyrirtækin held-
ur sé aðalmálið hvað fyrirtækin geri fyrir
svæðið sem þau starfi á. Eftirsóknarverðast
sé að vera með blöndu innlendra og erlendra
fyrirtækja, enda komi þar með inn í landið
þekking og nýjar hugmyndir sem geri starfs-
umhverfið frjórra.
Hér segir hann að við verðum að leggja
áherslu á að byggja upp umhverfi þar sem
fái þrifist iðnaður sem við getum sótt fram í
og þar sem við getum byggt á þeim atvinnu-
greinum sem hér eru fyrir, svo sem land-
búnaði, fiskveiðum og orkugeiranum. Í slíku
umhverfi verði framþróun og nýsköpun, að
því gefnu að grunnþættir á borð við mennta-
kerfi, heilbrigðiskerfi og fleira slíkt séu í lagi.
„Misrétti gagnvart konum vinnur til dæmis á
móti framleiðni, því þá fara um leið mikil-
vægir starfskraftar forgörðum. Eins þarf
að huga að heilbrigði fólks og hamingju, því
þeir skila mestu sem líður vel.“ Þá segir hann
gaman að sjá að hér skuli líftækniiðnaður
vera að skjóta rótum, en hann hafi ekki enn
komið í land sem segist ekki leggja áherslu á
að búa í haginn fyrir þann iðnað. „Allir vilja
byggja upp líftækniþyrpingar, en á því sviði
sækir Ísland á.“
KRÓNAN OF KOSTNAÐARSÖM
Þá segir Porter grundvallarmistök að leggja
ofuráherslu á hag útflutningsfyrirtækja og
gefa heimamarkaði lítinn gaum. Sem dæmi
nefnir hann Japan sem gekk vel að flytja út,
en heima fyrir jókst sífellt kostnaður fyrir-
tækjanna þar til enginn vildi fjárfesta þar.
„Fyrirtæki verða að geta starfað í landinu,“
segir hann og telur umhugsunarefni fyrir
okkur Íslendinga hversu landið sé dýrt. Hann
vill draga úr kostnaði við
viðskipti. „Íslendingar
standa vel á mörgum svið-
um, en þurfa að gæta að
fjárfestingu innanlands
sem ekki stuðlar beint að
aukinni framleiðni. Hérna
er allt of mikið af bygg-
ingarkrönum,“ segir hann
og telur launakostnað og
dýrtíð kunna að vera hér
meiri en góðu hófi gegni.
Michael Porter horfir
líka til krónunnar, sem
hann telur orsaka óstöðug-
leika smæðar hennar
vegna og því fylgi henni
kostnaður sem falli á
fyrirtækin. „Gjaldmiðlar
endurspegla samkeppnis-
hæfni þjóða, en á Íslandi
spila inn í fleiri þættir
sem ýta undir óstöðug-
leika vegna smæðar gjald-
miðilsins.“ Hann segir
niðurstöðu sína að meiri
kostnaður fylgi krónunni
en ávinningur af sveigjan-
leikanum sem hún færi
okkur. Hagkerfið hér sé
enda svo sveigjanlegt að
raunveruleg spurning sé
hvort krónunnar sé þörf
og hvetur hann til áfram-
haldandi umræðu um
málið.
Porter segir öllu skipta
að búa til tækifærin sem
farsæld fái sprottið úr.
„En fyrirtækin eru ein
fær um að skapa verð-
mæti og auðlegð. Ekkert
land fær notið velgengni
án fyrirtækja sem gengur
vel. Stjórnmálaleiðtogum
hér og hvar um heiminn
dettur stundum í hug að
fyrirtækin séu vond,“
segir hann hneykslaður og
spyr hvernig í ósköpunum
menn ætli að byggja upp
öflug hagkerfi án þess að
hlúa að fyrirtækjum sem
skili hagnaði. „Um það
snýst þetta allt saman,“
segir hann, en áréttar um
leið að fyrirtækin þurfi
sem best starfsumhverfi.
Þá segir hann ljóst að hér
þurfi að ýta undir erlenda
fjárfestingu, en telur að
þar séu hlutir farnir að
þróast í rétta átt. Bæði
komi þar til nýleg fjár-
festing í stóriðju auk þess
sem samruni Kauphallar
Íslands við OMX-kaup-
hallirnar vegi þungt.
„Þrautin við sam-
keppnishæfi þjóða er að
allt skiptir máli, skólar,
vegagerð, lagaumgjörð og
hvað eina. Það sem gild-
ir er að vera vakandi og
bregðast við breytingum.
Hér skiptir raunhæft mat
á aðstæðum þjóðarinn-
ar höfuðmáli og þetta er
efni í eilífðarvangaveltur
sem stöðugt breytast með
aðstæðum,“ segir hann og
kveðst vonast til að hafa
komið með hjálplegt inn-
legg í þá umræðu.
11MIÐVIKUDAGUR 4. OKTÓBER 2006
Ú T T E K T
Nákvæmlega ári áður
en prófessor Michael
E. Porter kom hingað
til að flytja fyrirlestra
og taka við heiðursdokt-
orsnafnbót, 2. október
árið 2005, var Hákon
Gunnarsson, meðeig-
andi hjá Capacent, búinn
að verða sér úti um
fimm mínútna fund með
Porter eftir fyrirlestur í
Kaupmannahöfn.
Þar var ísinn brotinn
og við tók undirbúningur
að heimsókn mannsins
sem af mörgum er talinn
fremsti hugsuður heims
á sviði stefnumótunar
og stjórnunar. Í þeim
hópi er Hákon og hann
hlær því við þegar hann
er spurður að því hve
langur aðdragandinn að
heimsókn Porters hing-
að til lands hafi verið
og rekur hann í raun
aftur til námsára sinna
í háskóla.
„Fyrir rúmum 20
árum var ég nemi í við-
skiptafræði í Háskóla
Íslands og sat kúrsinn
Stefnumótun fyrirtækja.
Kennari minn var Árni
Vilhjálmsson og hann
kynnti fyrir okkur
bókina Competitive
Strategy sem honum
fannst tímamótaverk og
tíminn hefur leitt í ljós
að var hárrétt. Á þess-
um tíma hélt ég reynd-
ar að þessi Porter væri
gamall karl, en hann
er fæddur árið 1947 og
hefur þá verið undir
fertugu,“ segir Hákon.
Þegar hann var að ljúka
námi árið 1986 kom svo
út bókin Competitive
Advantage, annar horn-
stein í stefnumótunar-
fræðum Porters. „Þar
kynnir hann til sögunnar
þessa frægu virðiskeðju,
eða value chain, þar sem
fyrirtæki eru greind
niður í smæstu eindir
bæði lárétt og lóðrétt. Ég
hreifst mjög af þessum
módelum og hef alltaf
notað þau í vinnu síðan.
Hann er sá fræðimaður
sem ég hef mest litið til í
störfum mínum.” Ferlið
sem svo leiddi að heim-
sókn Porters nú segir
Hákon að mörgu leyti
hafa verið reyfarakennt
og tilviljanir á endanum
ráðið för, enda hafi marg-
ir reynt árum saman að
fá Porter hingað til lands
en án árangurs.
„Ég var á leiðinni
heim frá Grikklandi úr
sumarfríi í fyrra þegar
ég sá auglýsta ráðstefnu
í Kaupmannahöfn þar
sem hann var einn af 10
fyrirlesurum, innan um
fólk á borð við Clinton,
Jack Welsh og Anneta
Roddik og fleiri.” Hákon
gengur í að sannfæra
yfirmenn sína um að
hann þurfi að fara á
þessa ráðstefnu og send-
ir um leið tölvupósta út
um víðan völl, þar á
meðal á ráðstefnuhald-
arana og fleiri, um hvort
ekki sé hægt að komast í
samband við skrifstofu
Porters. Eftir nokkuð
mikla vinnu tekst honum
svo að kría út fimm mín-
útna fund með Porter
eftir fyrirlestur hans og
hafði þá notið liðsinn-
is bæði ráðuneyta og
Háskólans við að koma
honum á. „Ég fór að hitta
hann eftir fyrirlestur-
inn, sem ég hreifst mjög
af, og var með að vopni
bréf frá Ólafi Ragnari
Grímssyni, forseta lýð-
veldisins, og það held
ég að hafi gert útslag-
ið. Þetta var 2. októb-
er í fyrra.“ Mínúturnar
fimm urðu tuttugu og
þótti Porter nokkuð til
þessa áhugi héðan af
klakanum koma. „Hann
spurði mikið um land
og þjóð. Hér hafði hann
millilent en aldrei farið
úr vélinni og ætlaði
varla að trúa því að
hér hefðu menn heyrt á
hann minnst. Svo horfði
hann bara á bréfið frá
Ólafi Ragnari og mig til
skiptis og þótti mikið til
koma.“
Hákon segir að
eftir fundinn hafi
tekið við undirbúning-
ur að heimsókninni
sem þar sem hann og
hægri hönd Porters við
Institute of Strategy and
Competetiveness við
Harvard-háskóla hafi
fundið samstarfsaðila
sem reynst hafi vel. Í
kjölfarið hafi jafnframt
orðið til hugmyndin að
heiðursdoktorsnafnbót
Porters og samstarf
kviknað á milli háskól-
anna.
„Ég er afskaplega
hrifinn af kenningum
Porters og honum sjálf-
um eftir viðkynnin og er
mjög stoltur fyrir hönd
Capacent að við skulum
hafa náð þessu máli í
höfn,“ segir Hákon
Gunnarsson.
Maðurinn á bak
við komu Porters
Aðdraganda heimsóknar Porters má
með góðum vilja telja í áratugum.
Undir lokin réðu tilviljanir og reyfara-
kennd atburðarás þar sem meðal
annars forsetinn kemur við sögu.
HÁKON GUNNARSSON Hákon, sem er meðeigandi í Capacent
(áður IMG ráðgjöf), hefur lengi átt sér þann draum að fá Michael
E. Porter hingað til lands. Hann náði fundi við Porter fyrir ári síðan
og þá tók boltinn að rúlla. Markaðurinn/Anton Brink
Í STÓRA SALNUM Á NORDICA Michael Porter leggur áherslu á mál sitt í pontu en við pall-
borðið sitja (frá vinstri) Bjarni Snæbjörn Jónsson, framkvæmdastjóri Capacent í Danmörku, sem
var ráðstefnusjóri, Baldur Pétursson frá European Bank, Sigurjón Þ. Árnason Landsbankanum,
Gylfi Magnússon frá Háskóla Íslands, Hannes Smárason FL Group og Þórdís Sigurðardóttir frá
Dagsbrún. Markaðurinn/GVA
Hér er of mikið af byggingarkrönum
Prófessor Michael E. Porter segir misrétti grafa undan framleiðni í samfélögum. Menntakerfi og heilbrigðisþjónusta þurfa að vera í lagi í ríkj-
um sem ætli að standa sig í samkeppni þjóða. Óli Kristján Ármannsson sat fyrirlestur Porters á mánudaginn þar sem fræðimaðurinn sagði meðal
annars að kostnaðurinn við að halda úti krónunni væri meiri en næmi ávinningnum. Hann segir samstarf stjórnmála, fræða og atvinnulífs þurfa
til að þjóðin standi sig í samkeppni og komi sér saman um stefnu.