Fréttablaðið - 11.10.2006, Blaðsíða 18

11. október 2006 MIÐVIKUDAGUR18
fréttir og fróðleikur
Svona erum við
> Áfengisneysla léttra vína á hvern íbúa 15 ára og eldri
Heimild: Hagstofa Íslands
1980
6,
1
11
,7
15
,5
Lí
tr
ar
á
á
ri
8,
0
1990
Ár
2000
2005
Áður en til leiðtogafundar-
ins í Höfða kom árið 1986
var Ronald Reagan Banda-
ríkjaforseti fræddur um
land og þjóð, til að hann
gæti haldið uppi léttum
samræðum við helstu
leiðtoga Íslands. Guðni Th.
Jóhannesson sagnfræð-
ingur skoðaði minnisblað
Reagans.
Ronald Reagan Bandaríkjaforseta
líkaði sjaldnast að lesa langar
skýrslur eða greinargerðir í for-
setatíð sinni. Á ferðum til útlanda
gat komið fyrir að vanþekking for-
setans á staðháttum kæmi honum í
koll en langoftast réð sjarmi hans
því að gestgjafarnir fyrirgáfu
honum ef hann lét einhverja vitl-
eysu út úr sér. Þar að auki rífast
menn ekki svo glatt við forseta
voldugasta ríkis í heimi.
Best var auðvitað að Reagan
væri vel undirbúinn og kynni lín-
urnar eins og hann hafði farið létt
með á löngum og farsælum leikara-
ferli í Hollywood. Þegar fyrir lá
haustið 1986 að leiðtogafundur hans
og Gorbatsjovs yrði á Íslandi þurfti
starfslið forsetans að útbúa minnis-
blað með helstu staðreyndum um
landið. Hann myndi hitta helstu
ráðamenn hér; Vigdísi Finnboga-
dóttur forseta, Steingrím Her-
mannsson forsætisráðhera og
Matthías Á. Mathiesen utanríkis-
ráðherra, og þyrfti því að geta hald-
ið uppi léttum samræðum um land
og þjóð.
Fimm málsgreinar duga
Minnispunktum fyrir fund Reag-
ans með þessum þremur Íslending-
um var komið fyrir í fimm máls-
greinum á hálfri A4 síðu. Þar sagði
fyrst að allir töluðu þeir ensku.
Vigdís Finnbogadóttir hefði verið
kjörin forseti árið 1980 en embætti
hennar væri að mestu táknræn
tignarstaða. Pólitísk völd lægju hjá
forsætisráðherranum. Hann héti
Steingrímur Hermannsson og væri
formaður Framsóknarflokksins
sem væri í samsteypustjórn með
stærri flokki, Sjálfstæðisflokkn-
um. Utanríkisráðherrann kæmi úr
þeim flokki.
Traustum bandamönnum þakkað
Reagan átti að geta hrósað ráða-
mönnum fyrir góðan árangur á
sviði efnahagsmála. Ríkisstjórn
Íslands væri líka traustur banda-
maður innan NATO, „þrátt fyrir
langa hefð einangrunarstefnu og
hlutleysi í utanríkismálum“ á
Íslandi. Minnisblaðinu lauk svo
með þessari „línu“ fyrir Banda-
ríkjaforseta:
„Þú munt vilja þakka ríkisstjórn
Íslands fyrir allt sem hún hefur
gert til að tryggja að fundurinn með
Gorbatsjov fari vel fram. Önnur
umræðuefni gætu verið samskipti
austurs og vesturs og samskipti við
Ísland; til dæmis samkomulag um
herflutninga og farþegaflug. Ekki
er búist við því að Íslendingarnir
veki máls á viðamiklum málefnum
á meðan á kurteisisheimsókn þinni
til þeirra stendur.“
Tveggja síðna upprifjun á sögunni
Ronald Reagan fékk svo líka í hend-
ur tveggja blaðsíðna „Background
Paper“ um Ísland. Þar var farið yfir
sögu landsins og helstu þjóðar-
einkenni, auk þeirra mála sem höfðu
sett mark sitt á samskipti Íslands og
Bandaríkjanna undanfarin ár. Hér
er stiklað á stóru í þeirri lýsingu:
Ísland er eitt smæsta og fámenn-
asta ríki Evrópu. Ísland á aðild að
NATO en er ekki í Efnahagsbanda-
laginu. Íslendingar eru norrænir
að upplagi og lífsgæði eru jafngóð
og annars staðar í Norður-Evrópu.
Íslendingar eru mjög stoltir af
landi sínu og sögu og taka það
óstinnt upp ef þeim finnst að þeir
njóti ekki tilhlýðilegrar virðingar.
Í seinni heimsstyrjöld hernámu
Bretar Ísland. Bandaríkjamenn
tóku við af þeim og komu í veg fyrir
að þessi mikilvæga eyja félli í hend-
ur nasista (ekki var tekið fram að
munur var á hernámi Breta og her-
verndarsamningnum við Bandarík-
in, enda vart rúm til þess). Íslend-
ingar eru sérlega stoltir yfir þeim
fórnum sem þeir færðu í stríðinu og
benda á að hlutfallslega hafi fáir
bandamenn misst jafnmarga í stríð-
inu og þeir.
Bandarísk vernd landsins
Eftir stríð gekk Ísland í NATO og
árið 1951 fóru ráðamenn banda-
lagsins fram á að Íslendingar gerðu
ráðstafanir til að tryggja varnir
sínar. Bandaríkin og Ísland gerðu
því með sér varnarsamning (aftur
var sagan flóknari en þetta!). Í dag
eru um 3.000 bandarískir hermenn
í landinu. Bandaríkin borga enga
leigu fyrir land undir varnarstöð-
ina í Keflavík eða aðrar bækistöðv-
ar. Þótt varnarsamningnum megi
segja upp hvenær sem er eru engin
ákvæði um reglulega endurskoðun
hans.
Öflugur kommúnistaflokkur
Stjórnmálavettvangurinn á Íslandi
nær frá íhaldsflokknum til hægri
að litlum en öflugum kommúnista-
flokki (það er að segja Alþýðu-
bandalaginu). Núverandi sam-
steypustjórn sýnir hagsmunum
Bandaríkjanna og NATO mun meiri
velvilja en síðustu ríkisstjórnir. Því
hefur tekist að hefja nauðsynlegar
umbætur á varnarstöðinni eftir
langt hlé. Samt sem áður gætir ætíð
talsverðrar andstöðu á Íslandi við
umsvif Bandaríkjanna. Það er því
mjög mikilvægt að huga ætíð vel að
samskiptum okkar við Ísland.
Þótt núverandi ríkisstjórn sé
vinveitt Bandaríkjunum hafa ýmis
vandræði komið upp undanfarin ár.
Þau vekja litla athygli í Washington
en teljast til mikilvægustu mála í
utanríkisstefnu Íslands.
Deilan um herflutninga erfiðust
Deilan um herflutninga hefur verið
erfiðust að eiga við. Íslensk stjórn-
völd neita að lúta bandarískum
lögum frá 1904 um einkarétt
Bandaríkjamanna á flutningum
fyrir herlið þeirra. Núna í sept-
ember var undirritað samkomulag
um sérstaka undanþágu fyrir
Ísland í þessum efnum.
Bandarísk lög um efnahags-
þvinganir gegn þeim þjóðum sem
stunda hvalveiðar hafa einnig vald-
ið usla. Íslendingum finnst að
Bandaríkjamenn séu að hlutast til
um þeirra innanríkismál og þeir
benda á að sjávarafurðir nemi um
80 prósentum alls útflutnings
þeirra. Stærsti markaðurinn er í
Bandaríkjunum.
Undir lok áttunda áratugarins og
í byrjun þess níunda lenti Ísland í
efnahagskreppu eins og flest önnur
lönd í Vestur-Evrópu. Núverandi
ríkisstjórn hefur aftur á móti tekist
einstaklega vel að hafa hemil á
verðbólgu og náð henni úr 80 pró-
sentum fyrir þremur árum niður í
um það bil 10 prósent. Atvinnuleysi
þekkist vart og hagvöxtur nær lík-
lega 3,5 prósentum þetta ár. Þessi
hagstæða þróun mun styrkja stöðu
Sjálfstæðisflokksins við næstu
kosningar, sem verða haldnar í síð-
asta lagi næsta vor.
Svo mörg voru þau orð. Ronald
Reagan kom til Íslands, ræddi við
gestgjafa sína og var skemmtilegur
í allri viðkynningu. Ekki er víst að
hann hafi munað allt sem hann átti
að læra; um þjóðina stoltu, mikil-
vægi landsins fyrir Bandaríkin,
deiluefnin undanfarin ár og efna-
hagsárangur ríkisstjórnarinnar.
Þingkosningarnar 1987 fóru síðan á
allt annan veg en hinir bandarísku
leiðbeinendur Reagans sáu fyrir, og
gátu varla ímyndað sér að maður-
inn sem tók það sama ár við for-
mennsku í „Kommúnistaflokki
Íslands“ yrði tæpum áratug seinna
forseti Íslands.
Íslandssaga fyrir Ronald Reagan
RONALD REAGAN OG VIGDÍS FINNBOGADÓTTIR Reagan fékk að vita að staða Vigdísar
væri að mestu táknræn tignarstaða. Pólitísk völd lægju hjá forsætisráðherra.
Útför rússneska blaðamannsins Önnu Politkovskaju fór fram í
Moskvu í gær. Blaðamenn á ritstjórnum á Norðurlöndunum, þar
á meðal á Fréttablaðinu, og annars staðar í Evrópu heiðruðu
blaðamanninn með mínútu þögn og sýndu líka með þeim hætti
stuðning sinn við blaðamenn víðs vegar um heiminn sem vinna við
erfiðar þjóðfélagsaðstæður. Vladimír Pútín, forseti Rússlands, hefur
lofað því að finna morðingjann.
Hver var Anna Politkovskaja?
Anna var 48 ára gamall blaðamaður á
blaðinu Novaja Gazeta sem fjallaði með
gagnrýnum hætti um stríðið í Tsjetsjeníu
en hún er ein talin hafa unnið svipað
afrek í Rússlandi og hópur bandarískra
blaðamanna gerði með umfjöllun sinni
um Víetnamstríðið. Anna gerði löndum
sínum grein fyrir því að stríðið í Tsjetsjeníu
væri villimannleg útrýmingarherferð með
nauðgunum og pyntingum þar sem verslun
með lík og gísla væri daglegt brauð.
Anna sagði að hermennirnir væru fullir af minnimáttarkennd. Þetta
væru menn sem kæmu frá fátækum fjölskyldum en í Tsjetsjeníu
fengju þeir á tilfinninguna að þeir væru hálfgerðir guðir sem hefðu
vald til að ákveða hverjir skyldu lifa og deyja. Loksins gætu þeir
þénað peninga.
Anna fjallaði um spillingu í Rússlandi og veitti valdhöfum þar í
landi mikið aðhald. Hún var kölluð helsti óvinur Pútíns. Henni hafði
margoft verið hótað lífláti, meðal annars opinberlega
þegar nokkrir hermenn skrifuðu grein í blað og lýstu því
yfir að Anna væri föðurlandssvikari og að þeir færu eftir
lögum stríðsins. Margoft hafði verið reynt að ráða hana
af dögum, meðal annars með eitri.
Hvað með fjölskyldu hennar?
Hún var tveggja barna móðir en maður hennar skildi
við hana árið 1999 vegna vinnu hennar. Sonur Önnu
átti erfitt með að skilja hvers vegna hún pirraði
rússnesk stjórnvöld þar til hann kom eitt kvöld heim
eftir að hafa neyðst til að borga umferðarlögreglunni
fyrir að nauðga ekki kærustunni sinni.
FBL GREINING: MORÐIÐ Á RÚSSNESKA BLAÐAMANNINUM ÖNNU POLITKOVSKAJU:
Villimannleg útrýming í Tsjetsjeníu
Alþjóðlegi
geðheilbrigðis-
dagurinn
var haldinn í
gær. Í tilefni
þess stendur
Hjálparsími
Rauða krossins
fyrir átaki fram
á næsta mánu-
dag sem á að
beina sjónum
fólks að þeim
sem berjast
við þunglyndi.
Elfa Dögg S. Leifsdóttir starfar við
Hjálparsímann 1717.
Hvernig er hægt að berjast gegn
þunglyndi? Það er til að mynda
hægt með forvörnum frá bernsku.
Fólk er hvatt til að ræða líðan
sína við aðra. Þegar fólk finnur sig
í öngstræti er svo mikilvægt að
það leiti sér hjálpar hjá fagaðila,
heilsugæslu eða annars staðar.
Hvernig er árangur ykkar? Hjálp-
arsímanum bárust sextán þúsund
hringingar á síðasta ári, þegar öll
símtöl voru talin. Það er erfitt að
mæla árangur þessara símtala en
þau símtöl sem við höfum fengið
frá fólki sem hefur viljað þakka
okkur seinna segja okkur töluvert.
Hvað getur maður sjálfur gert fyrir
aðra? Ef maður veit af einhverjum
sem maður veit að líður illa er rétt
að hvetja hann til að ræða málin,
leita sér aðstoðar eða jafnvel að
bjóðast til að fara með viðkom-
andi að leita sér aðstoðar.
SPURT & SVARAÐ
ÞUNGLYNDI
Bjóðum að-
stoð okkar
ELFA DÖGG S.
LEIFSDÓTTIR
STARFSMAÐUR
HJÁLPARSÍMANS