Fréttablaðið - 11.10.2006, Síða 22

11. október 2006 MIÐVIKUDAGUR22
UMRÆÐAN
Þróun Laugavegs
Í Fréttablaðinu 7. okt-óber síðastliðinn er
viðtal við Bolla Krist-
insson kaupmann þar
sem hann lýsir „ástar-
sambandi“ sínu við
Laugaveginn. Hann
segir þar að rekja megi
upphaf hnignunar
Laugavegs til þess „þegar Torfu-
samtökin unnu slag við borgina
fyrir um þrjátíu árum um að Bern-
höftstorfan fengi að standa“. Þarna
finnst mér Bolli skauta nokkuð létt
yfir ýmsar sögulegar staðreyndir
og vil því leggja orð í belg.
Gamli Miðbærinn (Kvosin) og
Laugavegur í beinu framhaldi af
honum var, eins og kunnugt er,
þungamiðja stjórnsýslu, verslunar
og þjónustu allan fyrri hluta 20.
aldar. Með mikilli landfræðilegri
þenslu Reykjavíkur eftir miðja 20.
öld tók þetta smám saman að
breytast. Verslunarmiðstöðvar
(moll) tóku t.d. að myndast í ein-
stökum borgarhverfum (Glæsi-
bær, Austurver o.s.frv.). Með
afléttingu hafta eftir 1960 fóru
kaupmenn og heildsalar að reisa
nýjar verslunarhallir. En í stað
þess að reisa þær í gamla Miðbæn-
um, þar sem þeir höfðu áður verið
til húsa, voru þær nú reistar innan
við Hlemm, við Laugaveg og í
framhaldi af honum við Suður-
landsbraut og síðan Ármúla og
Síðumúla og hverfunum þar í
kring. Þetta var meðal annars
kleift vegna þess að bílaeign varð
nú sífellt algengari. Auðvitað lögðu
skipulagsyfirvöld Reykjavíkur
blessun sína á þessa þróun og var
það kyrfilega staðfest með fyrsta
lögformlega samþykkta heildar-
skiplagi Reykjavíkur sem átti að
gilda á árunum 1962-1983. Í því
skipulagi var gert ráð fyrir „nýjum
miðbæ“ í Kringlumýri. Meðan
þessu fór fram var gamli Miðbær-
inn algerlega vanræktur, bæði
hvað varðaði endurnýjun og við-
hald þeirra mannvirkja sem þar
voru fyrir. Ég átti heima í Austur-
stræti á árunum 1968 til 1972 og þá
var ennþá mikið líf í Miðbænum.
Þar voru allir helstu skemmtistað-
irnir og verslun enn í góðu gengi.
Mjög mikið var þó um niðurnídd
hús og var t.d. Bernhöftstorfan og
Grjótaþorpið gott dæmi um það en
einnig gömlu timburhúsin niður í
sjálfri Kvosinni og inn eftir öllum
Laugavegi. Almennt viðhorf var
að sá byggingararfur, sem fælist í
þessum gömlu húsum, væri ein-
skis virði enda var búið að
afskræma þau mörg. Timburhús
voru einnig rifin í stórum stíl en
yfirleitt ekkert byggt í staðinn.
Aðeins á árinu 1968 voru um 50
timburhús, mörg gamlar glæsi-
byggingar, rifin, flest til að rýma
fyrir hraðbrautum sem átti að
leggja þvers og kruss um gamla
Miðbæinn samkvæmt aðalskipu-
laginu 1962-1983. Ég flutti frá
Reykjavík 1972 og kom aftur til
baka 1976. Þá var Miðbærinn ein-
faldlega steindauður. Dregið hafði
mátt úr verslun þar og skemmti-
staðir og kaffihús höfðu lagt upp
laupana hvert af öðru. Aðal-
skemmtistaðirnir voru komnir í
úthverfin (Broadway í Breiðholti,
Hollywood við Ármúla, Sigtún við
Suðurlandsbraut og Klúbburinn
við Borgartún). Eitt helsta kaffi-
húsið sem eftir var í Kvosinni,
Hressingarskálinn, var lokað á
kvöldin. Þá var ekki sála á ferli um
Miðbæinn.
Þegar Torfusamtökin fengu því
loks framgengt árið 1979 að Bern-
höftstorfan fengi að standa og
fengu leyfi til að gera húsin upp
hófst endureisn gamla Miðbæjar-
ins en ekki hnignun hans. Í Bern-
höftstorfuhúsunum, sem áður
höfðu staðið auð árum saman, voru
opnaðir tveir glæsilegir veitinga-
staðir og síðan hefur Miðbærinn
verið á hægri uppleið þó að versl-
un hafi þar látið undan síga. Í stað-
inn hafa komið veitingastaðir,
kaffihús og hótel en í tengslum við
þau síðastnefndu sjást nú merki
þess að sérvöruverslun sé aftur að
taka við sér í gamla Miðbænum.
Félagið Minjavernd sem rekið
hefur Bernhöftstorfu-
húsin um áratugaskeið,
og er skilgetið afkvæmi
Torfusamtakanna, á
heiðurinn að uppbygg-
ingunni við Aðalstræti
sem áhugamenn um
Laugaveginn, eins og
Bolli Kristinsson, geta
tekið mið af í stað þess
að einblína á niðurrif og
byggingu stórra stein-
steypukassa. Minja-
vernd stóð að flutningi Ísafoldar-
hússins úr Austurstræti í
Aðalstræti 12, uppbyggingu og
endurgerð húsanna við Aðalstræti
2 þar sem Höfuðborgarstofa er til
húsa, byggingu Hótels Reykjavík-
ur Centrum á lóðunum Aðalstræti
14-18 og loks gamla Innréttingar-
hússins í Aðalstræti 10. Aðalstræti
hefur nú fengið þann virðuleika og
sögulega sess sem því ber sem
elstu götu borgarinnar því að fullt
tillit hefur verið tekið til þess sem
fyrir var þar og hlúð að því jafn-
framt því sem nýbyggingar hafa
verið reistar í samræmi við hið
gamla. Þar er nú komið líf og fjör í
stað doða og hrörnunar. Til saman-
burðar skulu menn horfa á nýbygg-
inguna sem nú hefur risið á svo-
kölluðum Stjörnubíósreit við
Laugaveginn. Það er ljót og löng
kassalaga bygging sem ég vona að
Bolli Kristinsson sé ekki í ástar-
sambandi við. Í raun og veru ættu
Laugavegssamtökin að fá Minja-
vernd í lið með sér til að hefja end-
urreisn Laugavegs. Með því má fá
nokkra trygggingu fyrir því að
virðing sé borin því, sem fyrir er,
jafnframt því sem mikil uppbygg-
ing getur hæglega átt sér stað.
Það voru ekki Torfusamtökin
heldur tveir atburðir sem veittu
Laugaveginum tímabundin áföll
og ollu hnignun hans um skeið.
Hinn fyrri var opnun Kringlunnar
sem var skilgetið afkvæmi heild-
arskipulags Reykjavíkur 1962-
1983. Þangað fóru þá fimm millj-
ónir viðskiptavina eins og Bolli
segir. Laugavegurinn náði sér þó á
strik. En þá kom seinna áfallið,
opnun Smáralindar. Þessar tvær
risastóru verslunarmiðstöðvar
hafa þó ekki gert Laugaveginum
meira ógagn til lengri tíma en það
að nú er hann iðandi af lífi. Það er
ekki að þakka kössum eins og þeim
sem nú hefur risið á Stjörnubíós-
reitinum heldur gömlum þokka og
hefðum. Það er ekki heldur að
þakka risastórum verslunarhús-
um, eins og Bolli Kristinsson hefur
greinilega mætur á, heldur miklu
fremur litlum verslunum, sem líka
eiga rétt á sér, og kaffihúsum.
Það má líka segja að tómlæti
borgaryfirvalda um margra ára-
tugaskeið, hvort sem þau voru
kennd við hægri eða vinstri, um
uppbyggingu og viðhald í gamla
Miðbænum og þar með Laugaveg-
inum, hafi verið Akkilesarhæll
gömlu Reykjavíkur allt frá því um
1960. Í raun og veru býr Laugaveg-
urinn yfir miklum endurnýjunar-
mætti en þá má ekki gefa hann
algerlega á vald óprúttnum verk-
tökum og fasteignabröskurum. Í
gömlum miðbæjarkjörnum í
nálægum löndum er mjög strangt
eftirlit með nýbyggingum og þess
gætt í hvívetna að þær séu til sóma
og falli vel að eldri byggð. Í gömlu
Kaupmannahöfn hefur ekki verið
rifið hús um áratugaskeið en
gömlu húsin gerð upp hvert af
öðru og þess vandlega gætt að
nýbyggingar eða viðbyggingar
falli vel að gömlu byggðinni. Danir
eru vel meðvitaðir um sjarma
gömlu Kaupmannahafnar. Við
eigum öðruvísi byggingarhefð en
það er okkar byggingarhefð, okkar
sérstaki og séríslenski arfur. Hans
þurfum við að gæta. Hætt er við að
öðruvísi „ástarævintýri“ verði
bara skyndikynni.
Höfundur er sagnfræðingur.
Ástarsamband Bolla
GUÐJÓN FRIÐRIKSSON
UMRÆÐAN
Náttúruvernd
Virkjunarframkvæmdirnar fyrir austan
hafa verið mikið í deiglunni og ekki síst
það reipitog sem hefur verið manna á milli
vegna ósamstöðu skoðanna er lúta að þess-
um framkvæmdum. Sjónarmiðin beinast í
ýmsar áttir og hagsmunagildin eru mis-
munandi. Ómar Ragnarsson hefur verið í
broddi fylkingar þeirra manna sem hafa
viljað standa andspænis öflum þeim sem
standa fyrir virkjuninni. Hugsjónir og
efnahagstefna mættust á miðri leið með tilheyrandi
hvelli og lýsti forsetinn yfir áhyggjum sínum um
ósamstöðu manna í umhverfismálum.
Menn eru ekki á allt sáttir við framkvæmdirnar
sem nú hafa litið dagsins ljós. Jökulsá á Dal er nú
þegar farin að fylla uppí Hálslón þar sem víðfeðmt og
fallegt land mun enda á botni gruggugs jökulvatns. Nú
standa einnig til framkvæmdir um að reisa álver fyrir
austan knúið af afli þessa mikla mannvirkis. Allt í
nafni frekari efnahagsuppbyggingar í landinu.
Er það þess virði? Hugsanlega. Í metnaðarfullum
stóriðjuframkvæmdum finnst mér við stundum
gleyma mestu auðlindinni sem er mannfólkið sjálft,
hugsjónirnar og samheldnin. Væri ekki hollt fyrir
okkur sem þjóð og sem heild að beina lónsvatninu í
annan farveg? Einblína á annars konar virkjunar-
framkvæmdir, virkjun fólksins í landinu, sem upp-
sprettu auðs og farsældar allra til handa. Oft finnst
manni eins og þorri fólks hafi misst trúna á sjálfu sér
og hugsjónum sínum, þó að Ómar Ragnarsson sé
sannarlega ekki í þeirra hópi, en oft finnst manni eins
og við eigum erfitt með að stíga skref fram á við,
gera eitthvað nýtt og öðruvísi og fylgja hugsjónum
okkar eftir.
Burtséð frá ágæti Kárahnjúkavirkjunar þá virð-
ast aðilar báðum megin við borðið sitja með dálítið
sárt enni, sennilega vegna ósamhljómsins sem skap-
ast hefur við þessar aðstæður. Framkvæmdaraðilar
mega vera stoltir af afrekinu sem virkjunin er í sjálfu
sér, en lítið virðist hafa borið á hrósi af hálfu almenn-
ings, sem allir eiga skilið að fá fyrir vel unnin störf.
Hvers vegna? Er það ekki vegna þess að í gegnum nið
fallvatnsins bergmálar óánægjan? Sumir halda því
fram að meirihluti þjóðarinnar sé óánægður með
framkvæmdirnar og hefur mikið bál verið tendrað
og kannski var Ómar með eldspýturnar, en eldiviður-
inn hlýtur að hafa verið til staðar fyrir.
Er þessi óánægja ekki einfaldlega þroskamerki
þjóðarinnar? Er fólk ekki farið að sjá betur að enda-
laus efnahagsuppbygging og peningahyggja er ekki
endilega málið? Er fólk ekki að vakna til vitundar um
ábyrgð á lífríkinu í kringum okkur sem hluta af okkur
sjálfum?
Að mínu mati hefur Ómar að mörgu leyti rétt fyrir
sér, með fullri virðingu fyrir ráðamönnum
þjóðarinnar og framkvæmdaraðilum Kára-
hnjúkavirkjunar. Hann benti m.a. á þá
ábyrgð sem við höfum gagnvart hinum
komandi kynslóðum og náttúrunni sem
slíkri. Það er ekki síst í ljósi þess eins og
mörgum sinnum hefur verið bent á áður þá
stafar lífríkinu á jörðinni hætta af hirðu-
leysi manna gagnvart náttúrunni. Losun
gróðurhúsalofttegunda, eyðing skóga,
mengun vatns og útrýming dýrastofna; allt
er þetta þegar fram líða stundir sóun og
eyðing á mikilvægum og dýrmætum auð-
lindum jarðarinnar. Þurfum við að útrýma
þessum auðlindum áður en við komum auga á hversu
dýrmætar þær eru í raun og veru og hversu miklir
hagsmunir búa í þeim; þarf að vera hægt að breyta
hlutunum í steypu, rafmagn og málma til að það sé
hægt að tala um auðlind?
Með hag náttúrunnar, auðlinda hennar og þar
afleiðandi hag manna sem hluta þessa lífríkis að leið-
arljósi eru Kárahnjúkavirkjun og álversframkvæmd-
irnar sem í kjölfarið fylgja fyrir mér á vissan hátt
merki um gleymsku sem hefur átt sér stað á ríki-
dæmi Íslendinga á hreinni náttúru, hreinu lofti og
vatni. Þetta eru auðlindir sem fara sífellt dvínandi í
heiminum og við erum svo gæfusöm að búa við hér á
landi. Hví ekki að virkja þessar auðlindir enn frekar
og sjá hagsmunina sem við höfum í slíkum auðlind-
um?
Hugmyndir Ómars um að láta Kárahnjúkavirkjun
standa sem minnisvarða hefur af mörgum verið
umdeild og harla óhugsandi. Fannst mér hann tala
um hugmynd sína þannig að virkjunin yrði minnis-
varði um ákvörðunina um að axla ábyrgðina gagn-
vart jörðinni og börnum framtíðarinnar og vera
öðrum þjóðum fyrirmynd með virðingu og aðhaldi
lífríkisins, náttúrunnar og hreinleikans fyrir brjósti.
Hugmyndin og hugsjónin á bak við hana er því fjarri
lagi að vera galin að mínu mati.
Við vitum ekki hver ávöxturinn hefði orðið ef hug-
myndir Ómars hefðu orðið að veruleika, hver heild-
ræna uppskeran hefði orðið ef þær hefðu fengið að
bera sína ávexti, fræjunum hefði vissulega verið
dreift dálítið út fyrir landsteinana, sem fyrirmynd til
annarra þjóða, manna og áminning um gildi náttúr-
unnar og hreinleikans. Ef þessi hugmynd hefði geng-
ið í garð, væru á ferðinni annars konar virkjunar-
framkvæmdir, virkjun hugsjóna og fólksins og svo
ekki sé talað um listrænt innsæi Ómars að skella
listaverki á stífluna og að boða svo fólk til neðanjarð-
armaraþons.
Þrátt fyrir allt er Hálslón nú orðið að veruleika og
margir eru svekktir og óánægðir, aðrir eru ánægðir
með sinn hlut og sjá fram á bjarta framtíð í atvinnu-
uppbyggingu Austurlands.
Að lokum án þess þó að flagga sérstöku réttmæti
sjónarmiða hér, er mín trú samt sem áður sú að til
lengri tíma litið þá mun hrein náttúra hér á landi
skila meiri arði og uppbyggingu en Kárahnjúka-
virkjun mun að endingu gera. Svo ekki sé talað um
frekari virkjun fólksins í landinu. En ekki er öll nótt
úti enn hvað það varðar og verður athyglisvert að sjá
hvað framtíðin ber í skauti sér, hvað Kárahnjúka-
virkjun snertir og aukinnar vakningar hjá fólki gagn-
vart sjálfu sér, hugsjónum og sönnum náttúruauð-
lindum.
Virkjanir, auðlindir og Ómar
ÓLAFUR ARON
SVEINSSON
Í raun og veru býr Laugaveg-
urinn yfir miklum endurnýj-
unarmætti en þá má ekki gefa
hann algerlega á vald óprúttn-
um verktökum og fasteigna-
bröskurum.
Oft finnst manni eins og þorri fólks hafi misst
trúna á sjálfu sér og hugsjónum sínum, þó að
Ómar Ragnarson sé sannarlega ekki í þeirra
hópi.