Fréttablaðið - 11.11.2006, Blaðsíða 38

Ó
skar Magnússon er
einn þeirra sem má
titla stórforstjóra
með góðri samvisku.
Hann hefur verið
forstjóri stórfyrir-
tækja á borð við Hagkaup, Og Voda-
fone og nú Tryggingamiðstöðvar-
innar. Ekki er þó ætlunin að þýfga
hann um útboðsferli eða hlutafjár-
aukingu hjá Tryggingamiðstöðinni
hér – jafnvel þó að fyrirtæki hans
hafi hækkað í Kauphöllinni um
fimmtíu prósent á þessu ári – heldur
spyrja hann nánar út í bók sem hann
er nú að senda frá sér. Smásagna-
safn og fyrstu bókina sem Óskar
sendir frá sér. En ekki þá síðustu.
Ekki reyndist auðvelt að ná tali
af rithöfundinum Óskari Magnús-
syni því hann hefur verið bókaður
eins og tannlæknir undanfarna
daga. Eitthvað mikið að gerast á
þeim bænum. En það hafðist að ná
honum á milli funda. Og þeir fundir
snúast ekki um að auglýsa hina nýju
bók.
„Ég hef náttúrlega skrifað í gegn-
um tíðina. Ég var einu sinni blaða-
maður. Svo hef ég skrifað barnasög-
ur fyrir mér nákomna í gegnum
tíðina,“ segir Óskar.
Smásagnasafnið sem nú kemur
út er afrakstur tveggja ára vinnu.
Telur tíu sögur og í síðustu sögunni,
Hámenntaður íslenskur sveitamað-
ur, er sögumaður bókmenntafræð-
ingur sem fenginn hefur verið til
þess af útgefanda að skrifa um sög-
urnar sem á undan fara.
Annars er „þarfleysa að segja
Íslendingum frá höfundi bókarinn-
ar. Hann er hámenntaður íslenskur
sveitamaður, fjölkunnur alheims-
borgari, athafnamaður en umfram
allt rithöfundur. Frásagnarlist hans
fær þjóðina til að hlusta. Hann forð-
ast að leita oft í sama farið og yrkja
sjálfan sig upp, hann heldur sífellt á
nýjar slóðir með hverri sögu. Fólkið
í landinu er áleitið yrkisefni höfund-
ar og það sér hann á sinn sérstaka
hátt en ekki undan handarkrika
nokkurs annars manns.“
Ekki verður betur séð en að þarna
sé Óskar að hæðast að sjálfum sér,
bókmenntaumræðunni og jafnvel
skjóta fyrirfram á hugsanlega gagn-
rýnendur sína. Ef þeir detta ofan í
klisjugryfjuna. Óskar segir sögurn-
ar taka til líðandi stundar.
„Þær eru allar skrifaðar á þessu
ári og síðasta ári. Að þær feli í sér
gagnrýni? Jahhh, eigum við ekki að
leyfa lesendum að ákveða það. Þær
eru í það minnsta ekki hlutlausar.“
Ekki er laust við, eins og áður
sagði, að greina megi háðskan tón.
Aðspurður segir Óskar það oft
ágæta aðferð til að koma sínu á
framfæri. Og þá þannig að lesand-
anum leiðist ekki lesturinn.
„Þeir eru líklegri til að klára lesn-
inguna ef sú framsetning er notuð.
En ekki er þar með sagt að verið sé
að grínast. Þetta er vandrataður
vegur.“
Á baksíðu bókarinnar er að finna
loforð. Að þetta sé fyrsta en ekki
ekki síðasta bók Óskars.
„Þetta er loforð útgefandans.
Hann hefur reynst mér vel og ég
reynist honum þá væntanlega vel
líka.“
Útgefandi Óskars er Citizen Press.
Forlag sem er til húsa í London en í
eigu Íslendinga, Björns Jónassonar,
sem er kunnur útgefandi hér á landi
frá fyrri tíð, og Sigurðar Gísla
Pálmasonar. Björn hefur verið starf-
andi úti í London undanfarin ár og
Sigurður er þar búsettur. Óskar er
ánægður með útgefendur sína. En
aftur að rithöfundinum Óskari.
Hann segir að smásagnaformið hafi
ekki endilega verið það sem lá fyrir
að yrði ofan á þegar skriftir hans
eru annars vegar.
„Þetta er alls ekki auðveldasta
formið. Og hefur kostað allnokkrar
innantökur að glíma við það. Ég skal
viðurkenna það. En vonandi hefur
það að einhverju leyti lukkast. Á
endasprettinum naut ég bókmennta-
legrar leiðsagnar Guðmundar
Andra Thorssonar. Sem er einn
kunnasti stílisti þjóðarinnar. Og
síðan reyndar mjög reynds útgef-
anda, Sigurðar G. Valgeirssonar.
Þeir hafa haldið í hendina á mér, á
vegum útgefandans, eftir að niður-
staða lá fyrir um að gefið yrði út.
Þetta er harðsnúið lið sjóðaðra
manna af sömu kynslóð. Sem þarna
kemur saman. Jón Óskar er svo einn
þeirra en hann gerir kápuna.“
Þó Óskar sé virðulegur stórforstjóri
á hann sér fleiri hliðar. Þeir sem til
þekkja geta vitnað til um að Óskar
er baneitraður húmoristi þegar
hann vill svo með hafa. En ekki er
þar með sagt að bókin sé eitthvert
grínflipp af hans hálfu og vina hans.
Síður en svo. Greinilegt er að mikið
er lagt í sögurnar. Smásagnaformið
er snúið en einkum eru til tveir skól-
ar í þeim efnum: Svokallaðar afhjúp-
andi smásögur sem lúta nokkuð
ströngu formi og svo eru til smásög-
ur sem eru líkt og svipmyndir þar
sem dottið er inn í einhverja atburða-
rás og þá horfið frá. Ekki verður
betur séð en að Óskar bregði fyrir
sig ýmsum stílbrögðum og form-
um.
„Já, þeir eru til harðir smásagna-
menn sem telja smásöguna þurfa
alveg sérstakt form, eitthvert sér-
stakt atvik, sérstak ris og í því má
finna höfunda eins og Gunnar Gunn-
arsson, svo við nefnum alvöru
menn,“ segir Óskar.
„Svo eru ekki ómerkari höfundar
en Halldór Laxness. Sem hafa skrif-
að smásögur sem eru meira frá-
sagnir án þess að stuðst sé við
strangan strúktúr. Ég geri hvort
tveggja og vil teljast fullsæmdur af.
En tel þó að ekki þurfi til strangheil-
agan skóla eins og sumir vilja vera
láta. Í öftustu sögunni, Hámenntað-
ur íslenskur sveitamaður, er ég ein-
mitt að leika mér með þetta. Þar
segir sögumaður að eitt og annað
vanti. Þeim til hrellingar sem hafa
sagt eitthvað í þá veru við mig.“
Varðandi það hvort Óskar hyggist
einbeita sér að smásagnaforminu
eða jafnvel reyna fyrir sér með
fleiri skáldskaparform segir hann
ýmsar hugmyndir á lofti.
„Ég held að ekki sé við ljóðabók
að búast. Ég gæti svo sem sagt ýmis-
legt fleira í þessu formi. En þetta er
alltaf spurningin um tíma. Ég er jú í
öðru starfi...“
Sem er merkilegt út af fyrir sig.
Svo virðist vera að þeir sem mega
teljast rithöfundar séu nokkuð eins-
leitur hópur. Og afar sjaldgæft að
menn úr athafnalífinu, bisnessmenn
og stórforstjórar fáist einnig við
skriftir. Eins og olía og vatn.
„Sennilega er það rétt. Nú veit ég
ekki hvaða áhuga þeir hafa yfirhöf-
uð á bókmenntum. Þetta byrjar nú
yfirleitt að menn lesi mikið og hafi
áhuga á slíku. Mikill hvati sem felst
í því. Þannig er með mig að í ann-
ríku starfi þá ferðast ég mikið og les
þá mikið. Nota stundir eins og flug-
ferðir til að lesa. Og les þá allt mögu-
legt. Það gefur manni innblástur og
áhuga.“
Óskar segir að þegar upp sé stað-
ið veiti ritstörfin honum hvíld frá
því sem hann fæst við frá degi til
dags. Vandinn felist hins vegar í því
að menn þurfa að ná upp verulegri
einbeitingu þegar fengist er við
skriftir. Sjálfsaga og yfirlegu.
„Sérstaklega skyldi maður ekki
ímynda sér að þegar sett hefur verið
saman saga að þá sé maður búinn.
Þá fyrst er maður að byrja. Þá reyn-
ir fyrst á agann. Þegar maður telur
sig vera búinn að skrifa ágætis afurð
þá er komið að því að taka á sjálfum
sér. Það er gaman meðan maður er
að skrifa fyrsta skammtinn.“
Að gefinni þeirri forsendu að
athafnamenn vorra tíma, með örfá-
um undantekningum, leggi ekki
fyrir sig ritstörf má það heita
umturnun frá því sem var á söguöld.
Þegar Íslendingasögurnar voru rit-
aðar. Það var íþrótt höfðingjanna
meðan kotungarnir höfðu annað að
sýsla.
„Voru þeir ekki meira allra handa
í þá daga?“ spyr Óskar í tengslum
við þær bollaleggingar.
„Er sérhæfingin að gera út af við
okkur. Er þetta kannski bara frekju-
gangur að vera að troða sér í þennan
hóp rithöfunda? Eiga einhverjir
aðrir þetta svið? Það kann nákvæm-
lega svo að vera. Að litið sé svo á. Ég
veit það ekki. Verður maður að vera
rithöfundur, bókmenntafræðingur,
norrænufræðingur til að mega vera
að þessu stússi? Eða voru þetta ekki
bara svona helvíti burðugir menn
þessir höfðingjar til forna að þeir
gátu allt? Svo höfðu þeir náttúrlega
menn til að drepa fyrir sig. Og gátu
því setið við skriftir á meðan. Við
höfum ekki eins mikið af því nú.
Hvort það kann að horfa til betri
vegar með það? Ég veit ekki með
það.“
Athafnaskáld í orðsins fyllstu
Óskar Magnússon er stórforstjóri. Stendur í brú Tryggingamiðstöðvarinnar þar sem í mörg horn er að líta. En hann fetar nú jafn-
framt fyrstu skrefin á hálli braut rithöfundarferils. Óskar er að senda frá sér sína fyrstu bók, smásagnasafnið „Borðaði ég kvöld-
mat í gær?“. Í samtali við Jakob Bjarnar Grétarsson veltir hann því meðal annars fyrir sér hvort sérhæfingin sé ekki okkur lifandi
að drepa því svo virðist sem athafnamenn fáist lítt við skriftir. Og öfugt.
Er þetta
kannski bara
frekjugangur
að vera að
troða sér í
þennan hóp
rithöfunda?
Eiga ein-
hverjir aðrir
þetta svið?
Það kann
nákvæmlega
svo að vera.