Fréttablaðið - 02.05.2008, Side 18

18 2. maí 2008 FÖSTUDAGUR
greinar@frettabladid.is
FRÁ DEGI TIL DAGS
ÚTGÁFUFÉLAG: 365
RITSTJÓRAR: Jón Kaldal og Þorsteinn Pálsson AÐSTOÐARRITSTJÓRI: Steinunn Stefánsdóttir FRÉTTASTJÓRAR: Arndís
Þorgeirsdóttir, Kristján Hjálmarsson, Trausti Hafliðason og Höskuldur Daði Magnússon (dægurmál). FULLTRÚI RITSTJÓRA:
Páll Baldvin Baldvinsson. VIÐSKIPTARITSTJÓRAR: Björgvin Guðmundsson og Björn Ingi Hrafnsson. Fréttablaðið kemur út í
103.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu, Akureyri og þéttbýlissvæðum á suðvesturhorninu.
Einnig er hægt að fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í
stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. issn 1670-3871
SPOTTIÐ
Dr. Bjarni Benediktsson, sem hefði orðið hundrað ára 30.
apríl 2008, var einn merkasti
stjórnmálamaður Íslendinga á
tuttugustu öld. Hann var lagapróf-
essor, áður en hann hóf stjórnmála-
þátttöku, og setti fram sterk,
lagaleg rök fyrir sambandsslitunum
við Dani 1944, sem voru okkur
nauðsynleg í óvissu og umróti
stríðsins. Þá þegar studdist Ólafur
Thors, lengst allra leiðtogi sjálf-
stæðismanna, mjög við ráð hans.
Bjarni var borgarstjóri í Reykjavík
1940-1947, þegar erlendir hermenn
dvöldust hér tugþúsundum saman
og geipilegur húsnæðisskortur var í
bænum. Réð hann fram úr mörgum
erfiðum verkefnum af röggsemi og
átti drjúgan þátt í viðgangi
hitaveitu Reykjavíkur, þótt Winston
Churchill þakkaði sér hugmyndina
að henni í æviminningum sínum, og
hafa raunar fleiri síðan viljað þá
Lilju kveðið hafa.
Eitt vandasamasta verkefni
Bjarna Benediktssonar var, þegar
hann gerðist utanríkisráðherra
1947: Áttu Íslendingar að halda
fast við ævarandi hlutleysi
landsins, sem lýst hafði verið yfir
eftir fullveldið 1918? Eða ganga til
liðs við aðrar frjálsar þjóðir?
Bjarni hafði í upphafi hikað við að
svara. En honum var ljóst, að
Íslendingar höfðu í raun horfið frá
hlutleysisstefnunni með samstarf-
inu við breska hernámsliðið, en
það var síðan staðfest opinberlega
með herverndarsamningnum við
Bandaríkjamenn 1941. Þjóðinni
var þetta hins vegar ekki eins ljóst
eins og Bjarna, og síðan voru
kommúnistar beinlínis andvígir
frekari tengslum við Vesturveldin.
Þeir spurðu með Jóhannesi úr
Kötlum: Sovét-Ísland, óskalandið,
hvenær kemur þú?
Á meðan Bjarni Benediktsson
var utanríkisráðherra, 1947-1953,
skýrði hann út í ræðu og riti
hvernig utanríkissstefna Íslendinga
hlyti að markast af legu landsins,
aðstæðum í alþjóðamálum, vonum
um viðskipti og lýðræðishugsjón-
um. Gerðist Bjarni einna fróðastur
Íslendinga um alþjóðamál. Þessi
árin töldu kommúnistar Bjarna
hættulegasta andstæðing sinn og
beindu spjótum óspart að honum.
En hann stóð allt af sér, enda hafði
hann óskorað traust flokkssystkina
sinna og mikið fylgi með þjóðinni.
Hámarki náðu deilur um utanríkis-
mál þegar kommúnistar og
meðreiðarsveinar þeirra gerðu árás
á Alþingishúsið 30. mars 1949 til að
koma í veg fyrir að Alþingi
samþykkti aðild Íslands að
Atlantshafsbandalaginu. Var þeirri
árás hrundið af lögreglunni og
varaliði, sem trúnaðarmenn Bjarna
höfðu skipulagt.
Bjarni var um skeið menntamála-
ráðherra, síðan ritstjóri Morgun-
blaðsins í nokkur ár, dómsmálaráð-
herra í viðreisnarstjórn Ólafs
Thors og forsætisráðherra frá 1963
til 1970, þegar hann féll sviplega
frá. Hann hafði mjög beitt sér fyrir
því um 1950, að hér yrði dregið úr
þrálátum höftum og skömmtunar-
stjórn, en vegna erfiðra aðstæðna
tókst það ekki sem skyldi. Tíðar-
andinn var öndverður atvinnufrelsi
eins og því, sem þeir Ólafur Thors
og Bjarni aðhylltust, og sterk
verkalýðshreyfing undir stjórn
kommúnista torveldaði aðlögunar-
hæfni hagkerfisins. Í forsætisráð-
herratíð sinni stjórnaði Bjarni af
festu og skörungsskap. Stjórnmála-
skoðunum hans má best lýsa með
því, að hann hafi verið frjálslyndur
íhaldsmaður.
Frjálslyndi hans kom fram í þeim
umbótum, sem hann beitti sér fyrir
í efnahagsmálum, en íhaldssemi
hans í gætni og raunsæi, þjóðrækni,
sögulegum áhuga og ræktarsemi
við íslenska tungu. Bjarni fylgdist
vel með alþjóðamálum, og sagði að
virðing smáþjóða væri jafnan í
öfugu hlutfalli við mælgi þeirra á
alþjóðavettvangi. Sjálfur var hann
forystumaður lítillar þjóðar, sem
brást ekki, þegar á reyndi. Hans
verður lengi minnst að góðu.
Leiðtogi sem ekki brást
HANNES HÓLMSTEINN GISSURARSON
Í DAG | Bjarni Benediktsson
S
tóra spurningin sem einstaklingar og fyrirtæki standa
frammi fyrir lýtur að því hvort verðbólgan, sem nú er
staðreynd, er á förum eða hvort hún er komin til að vera.
Við því er ekkert einfalt svar. Það fer eins og oft áður bæði
eftir viðbrögðum ríkistjórnarinnar og þeim ákvörðunum
sem teknar eru á markaðnum.
Skiljanlegt er að kallað sé eftir aðgerðum stjórnvalda. En framhjá
því verður ekki litið að hlutverk þeirra í opnu hagkerfi er annað en
áður. Í því samhengi má velta upp þeirri spurningu hvaða ákvarðanir
eru líklegar til að hafa annars vegar verst áhrif á hag heimila og
fyrir tækja og hins vegar best þegar til lengri er tíma er litið.
Hvað gætu menn gert verst? Tvennt má nefna helst. Trúlega
gæti ríkisstjórnin ekki gert verri mistök en þau að kaupa tillögur
formanns Framsóknarflokksins um að veikja stöðu ríkissjóðs um
tugi milljarða króna með skattalækkunum. Það myndi auka skulda-
söfnun og væri í raun ákvörðun um að bjóða verðbólguna velkomna
til framtíðar.
Athyglisvert er að VG hefur sýnt mun ábyrgari afstöðu varðandi
ríkisfjármálin og er sennilega að njóta þess í skoðanakönnunum.
Þrýstingur á nýjar vondar ákvarðanir af þessu tagi sýnist því ekki
vera mikill. Þó að staða ríkissjóðs hafi verið sterk er sannleikurinn
sá að tekjuöflun hans miðað við útgjaldastig er of veik þegar horft
er til næsta árs.
Gengisfall krónunnar orsakast mest af því að lífskjörin voru í
heild komin fram úr verðmætasköpuninni. Það á sér ýmsar skýr-
ingar. Engin þeirra breytir hins vegar því að það versta sem vinnu-
markaðurinn gerði í þessari stöðu væri að hleypa af stað nýjum
víxlhækkunum kaupgjalds og verðlags. Með slíkum ákvörðunum
væri verðbólgan ekki á förum heldur að koma til frambúðar. Tíma-
bundin kaupmáttarskerðing er af tveimur vondum kostum betri en
langvarandi verðbólguskeið.
Hvað geta menn þá gert best? Það er einkum þrennt. Í fyrsta lagi
getur ríkisstjórnin haft forystu um að greiða fyrir því að bankarnir
geti með lánastarfsemi veitt nægjanlegu súrefni inn í atvinnulífið.
Forsætisráðherra lagði línur þar um á ársfundi Seðlabankans.
Breið pólitísk sátt virðist vera um ráðstafanir af því tagi. Eðli máls
samkvæmt getur undirbúningur þeirra tekið marga mánuði en lík-
legt er að þrengri tímarammi hafi í raun verið settur þar um. Ætla
verður því að þau mál séu í eðlilegum farvegi.
Í öðru lagi er mikilvægt að stjórnvöld greiði fyrir skynsamlegri
frekari nýtingu orkulinda og nýrri orkufrekri iðn- og tæknistarf-
semi sem á henni byggir til þess að auka verðmætasköpun. Ekkert
bendir til annars en ríkisstjórnin fylgi slíkri línu þó að skilaboðin úr
umhverfisráðuneytinu séu nokkuð misvísandi. Á þessu sviði hefur
Framsóknarflokkurinn verið málsvari skynseminnar en VG er þar
á móti á rangri hillu.
Í þriðja lagi gæti einhvers konar samstarf ríkisstjórnar og vinnu-
markaðarins í þeim tilgangi að koma í veg fyrir víxlhækkanir verð-
lags og launa bætt stöðuna. Um þetta ætti ekki að vera pólitískur
ágreiningur. Hér er fremur spurning um vilja og lag allra þeirra
sem hlut eiga að máli.
Verðbólgukúfurinn gæti að þessu virtu verið á förum á næstu
vikum og mánuðum eins og forsætisráðherrann hefur látið í ljós
vonir um. Hann gæti líka verið kominn til að vera. Það er þó ólík-
legra. Eina raunhæfa leiðin til að styrkja krónuna og bæta efnahag-
inn er að auka verðmætasköpunina.
Er verðbólgan á förum eða komin til að vera?
Verst og best
ÞORSTEINN PÁLSSON SKRIFAR
Rápherrar
Steinunn Valdís Óskarsdóttir,
þingmaður Samfylkingarinnar, hefur
barist fyrir því að ný nöfn verði
fundin á ráðherra sem henni þykir
um of karllæg nafngift. Fréttamenn á
vefmiðlinum vísi.is tóku Steinunni á
orðinu og nefndu Ingibjörgu Sólrúnu
rápherra í fréttaumfjöllun sinni þegar
þingmönnum Vinstri grænna blöskr-
uðu tíðar ferðir íslenskra ráðherra til
útlanda. Þeir sem kunnugir eru lykla-
borðum tölva átta sig
á að P er við hlið Ð
á íslenskum lykla-
borðum svo þar
kann skýringa að
vera að leita. En í
ljósi umfjöll-
unarefnis
fréttarinnar
kann þessi meinta ásláttarvilla að
verða til þess að Steinunni Valdísi
verði að ósk sinni, að minnsta kosti
að hálfu leyti því ráðherrar kunna hér
eftir að verða kallaðir rápherrar ef
þeir þurfa oft að bregða sér af landi
brott.
Gasalegt stuð
Landsþingi Landssambands lög-
reglumanna lauk í gær en á þing-
inu var samþykkt ályktun þar sem
þess er krafist að öllum
lögreglumönnum verði
útvegað Taser-vald-
beitingartæki. Til nán-
ari útskýringar er um
að ræða rafstuðtæki
en í ljósi nýlegra
dæma af valdbeitingu
lögreglunnar má spyrja sig
hvort piparúðinn sé ekki nógu gott
vopn. Íslenskir lögreglumenn verði
því hér eftir með gas og stuð.
Gas, gas, gas!
Lögreglumenn sem hrópuðu gas á
mótmælendur við Suðurlandsveg
í síðustu viku hafa komið af stað
nýrri tískubylgju þar sem menn eru
vart með mönnum nema koma
orðinu að á einhvern hátt. Bolir
með áletruninni „gas“ seljast nú
sem heitar lummur og fyrirtæki
eitt auglýsir gasgrill með
fyrirsögninni „gas“. Þá tók
baráttufólk á fyrsta maí
á Ingólfstorgi vel undir
þegar piltarnir í Sprengju-
höllinni tóku að hrópa
„gas“ í miðju lagi.
olav@frettabladid.is