Fréttablaðið - 02.05.2008, Blaðsíða 24

24 2. maí 2008 FÖSTUDAGUR
UMRÆÐAN
Helga Jónsdóttir skrifar um
dómsmál
Ég varð fyrir því í maímánuði í fyrra að lenda í hörðum árekstri
á Suðurlandsvegi. Við vorum þrjú í
bílnum: ég, maðurinn minn, sem
keyrði, og dóttir okkar sem þá var
þriggja mánaða. Það slasaðist eng-
inn í slysinu nema ég og maðurinn
minn. Ökumaður hins bílsins
meiddist ekkert. Slysið hafði þær
afleiðingar að ég var í endurhæf-
ingu á Grensási til áramóta. Í febrú-
ar sl. byrjaði ég að vinna, dóttir mín
byrjaði á leikskóla og maðurinn
minn gat stundað nám sitt á ný. Líf
okkar var að komast í eðlilegt horf
eftir erfiðasta hálfa árið sem við og
fjölskyldur okkar höfum upplifað.
Á fjórða degi mínum í vinnunni
eftir að ég sneri aftur hringdi mað-
urinn minn í mig og sagði mér að
honum hefði verið birt ákæra vegna
slyssins. Sýslumaðurinn á Selfossi
hafði sem sagt ákært hann fyrir að
hafa valdið því að ég slasaðist,
nánar tiltekið fyrir brot gegn 219.
gr. almennra hegningarlaga nr.
19/1940. Það ákvæði kveður efnis-
lega á um að refsa eigi þeim sem
veldur öðrum af gáleysi tjóni á lík-
ama eða heilbrigði, sams konar og
því sem fellur undir ákvæði lag-
anna um meiri háttar líkamsárás.
Við höfðum verið vöruð við því, að
þar sem við lentum í slysi í þessu
sýslumanns umdæmi þá gæti mað-
urinn minn átt von á því að verða
ákærður en það væri samt ekki
vaninn að ákæra í málum þar sem
sá eini sem slasaðist væri svo
nákominn þeim sem talinn væri
valdur að slysinu.
„Almennar refsivörsluástæður” og
„almannahagsmunir”
Eftir að ákæran var birt gerðum
við allt sem í okkar valdi stóð til
þess að fá sýslumann-
inn til að falla frá
ákærunni. Ég sendi
honum bréf þar sem ég
lýsti því hvaða áhrif
svona dómsmál myndi
hafa á okkur og sendi
honum m.a. vottorð frá
lækninum sem hefur
annast endurhæfingu
mína þar sem kom fram
að fólk sem hefði fengið
heilaáverka eins og ég,
væri í aukinni hættu á að fá kvíða
og þunglyndi auk þess sem lítið
þyrfti til að koma slíkum sjúkling-
um úr jafnvægi. Í vottorðinu
kemur enn fremur fram að ákæra
og allt það álag sem málaferlum
fylgir myndi vafalítið hafa mjög
slæm áhrif á bata minn.
Talað var við Ríkissaksóknara
sem sagði að það væri einungis
sýslumaður sjálfur sem gæti
ákveðið að falla frá ákæru. Auk
þess töluðu fleiri aðilar beint við
sýslumann. En það skipti engu
máli. Ég fékk svarbréf frá sýslu-
manni þar sem mér var tjáð að
þetta slys hefði haft of miklar
afleiðingar til þess að hægt væri
að falla frá ákæru. Þá spyr ég:
Afleiðingar fyrir hvern? Eru það
ekki bara afleiðingar fyrir mig og
mína sem þetta slys hefur haft?
Það er engu líkara en með þessu
hafi átt að láta mig finna fyrir
þessum afleiðingum áfram.
Í c.lið 2. mgr. 113. gr. laga um
meðferð opinberra mála nr.
19/1991 segir að falla megi frá sak-
sókn ef brot hafi valdið sakborn-
ingi sjálfum óvenjulegum þján-
ingum og málsókn þykir ekki brýn
af almennum refsivörsluástæð-
um. Ég lít svo á að þetta ákvæði
eigi einmitt við í okkar tilviki.
Sýslumaður hefur augljóslega litið
svo á að vegna almennra refsi-
vörsluástæðna væri brýn þörf á
málsókn. Rök hans fyrir þeirri
niðurstöðu hef ég ekki enn
séð svart á hvítu en vildi
gjarnan fá tækifæri til
þess. Ég hef áður tekið
fram það mikilvæga atriði,
að ökumaður hins bílsins í
árekstrinum meiddist ekk-
ert, heldur vorum við mað-
urinn minn þau einu sem
slösuðust. Þar sem ekki
var um að ræða nein
meiðsli annarra leyfi ég
mér að efast um að ástæð-
ur sýslumannsins fyrir að ákæra
geti komist nálægt því að vega
upp gildi þeirra sjónarmiða sem
með réttu ættu að leiða af ofan-
greindu ákvæði fyrir mál okkar.
Ég held raunar að þar þurfi ekki
einu sinni slík sérstök lagaákvæði
til heldur standist útgáfa ákæru
við þessar kringumstæður ekki
almennustu kröfur mannlegrar
samúðar og skynsemi.
Ég bendi líka á að í f.lið 2. mgr.
113. gr. laga um meðferð opin-
berra mála er að finna almenna
heimild fyrir lögreglustjóra til að
falla frá ákæru ef sérstaklega
stendur á og almannahagsmunir
krefjast ekki málshöfðunar. Með
þessu ákvæði hefur löggjafinn
reynt að gefa lögreglustjórum
svigrúm til að taka tillit til sér-
stakra atvika mála við mat sitt á
því hvort gefa eigi út ákæru.
Ákvæði sem þetta er nauðsynlegt
til að vega upp á móti hugsanlega
óréttlátri framkvæmd sem ella
kynni að leiða af skilyrðislausri og
einstrengingslegri fylgni hand-
hafa ákæruvalds við meginregl-
una, sem kemur fram í 111. gr.
sömu laga, um að sérhver refsi-
verður verknaður skuli sæta
ákæru. Af sömu ástæðu er reynd-
ar einmitt tekið fram í seinni máls-
lið þeirrar lagagreinar: „nema
annað leiði af lögum“.
Það hlýtur að mega slá því föstu
að ofangreind ákvæði séu sýslu-
manni kunn og að hann hafi, vegna
tilrauna okkar til að afstýra sak-
sókn í málinu, tekið afstöðu til
þeirra um leið og hann komst að
þeirri niðurstöðu að hann yrði að
ákæra manninn minn og halda fast
við þá ákæru. Því má spyrja: hvaða
almannahagsmunir og hvaða
almennu refsivörsluástæður voru
þess valdandi að sýslumaðurinn á
Selfossi taldi óhjákvæmilegt að
ákæra í máli okkar?
Eiga lög að vera ólík eftir sýslu-
mannsumdæmum?
Mér finnst það umhugsunarefni
ef svo getur staðið á að maður sé
ekki einungis svo óheppinn að
lenda í bílslysi heldur sé maður
líka það afspyrnu óheppinn að
lenda í bílslysi í umdæmi Sýslu-
mannsins á Selfossi. Maður hefði
haldið að sýslumannsumdæmum
á landinu bæri skylda til að gæta
samræmis við ákvarðanatöku í
ákvörðunum um saksókn, einkum
í viðkvæmum málum á borð við
okkar, þar sem atvik og aðstæður
eru sérstakar. Ég held að óþarft
sé að rekja í smáatriðum ástæð-
urnar fyrir því og læt nægja að
vísa hér almennt til meginreglna
stjórnsýslu- og stjórnskipunar-
réttar um jafnræði, sem einkum
og sér í lagi þykir sérstök nauð-
syn á að gætt sé í þaula í öllum
aðgerðum yfirvalda sem varða
sakamál. Er eðlilegt að bara sum
umdæmi séu með strangari regl-
ur en öll hin og ákæri í málum
sem hin ákæri ekki í? Jafnvel bara
eitt umdæmi?
Ég ákvað að leita á vef héraðs-
dómstóla að máli sem væri líkt
okkar með það í huga að miðað við
þann fjölda bílslysa sem yrðu á ári
þá hlytu að fyrirfinnast fordæmi,
þar sem einhver hefði slasast sem
væri nákominn þeim sem talinn
væri valdur að slysinu. Ég fann jú
dæmi þar sem einhver tengdur
þeim sem talinn var valdur að
slysinu hafði slasast en það hafa
þá í öllum tilvikum einhverjir slas-
ast í hinum bílnum líka. Ég ítreka
að það var ekki fyrir hendi í okkar
tilviki. Ég fann ekkert mál sem
líktist okkar máli en það skal tekið
fram að einungis er hægt að leita
að héraðsdómum á netinu frá
árinu 2006.
Dómur Hæstaréttar í máli nr.
141/1999, frá 21. október 1999, má
að mínu mati hafa til hliðsjónar
þegar metin eru atvik í máli okkar.
Í þessu máli voru atvik þannig að
ákærði var að taka fram úr fólks-
bíl og 20 metra löngum vörubíl
þegar árekstur varð með bíl hans
og bíl sem kom úr gagnstæðri átt.
Ökumaður hins bílsins og farþegi í
þeim bíl slösuðust töluvert í slys-
inu og einnig móðir ákærða, sem
var með honum í bíl. Í ákærunni
er málið sagt höfðað vegna meiðsla
þeirra allra. Ákærði var sakfelld-
ur bæði í héraði og með dómi
Hæstaréttar og dæmdur í þriggja
mánaða skilorðsbundið fangelsi.
Ég vil benda sérstaklega á hér að í
dómi Hæstaréttar er tekið fram
að litið sé til þess við ákvörðun
refsingar að móðir ákærða hafi
slasast mikið.
Af þessu tel ég hægt að draga þá
ályktun, þar til annað sannast, að
það sé alls ekki vaninn að ákæra í
svona málum. Ég vek athygli á
ofangreindum hæstaréttardómi.
Það er erfitt eða ekki hægt að
bera gáleysi eins saman við
gáleysi annars. Ég tel auk þess
ekki þurfa að fara út í þá sálma.
Ég bendi hins vegar sérstaklega á
það að Hæstiréttur tekur sérstakt
tillit til þess í dómi sínum hve
mikið náinn ástvinur ákærða slas-
aðist. Ég tel að enda þótt þarna sé
um að ræða sakfellingu af brotinu
og þetta sjónarmið sé nefnt í sam-
hengi við ákvörðun refsingar þá
sé það til marks um áherslu dóm-
stóla á því að tekið sé tillit til sjón-
armiða á borð við þetta á öllum
stigum málsmeðferðar sakamála.
Í skjóli laganna
Með þessum skrifum ætla ég
mér ekki að gera tæmandi grein
fyrir máli okkar eða öllum sjón-
armiðum okkar. Ég vil með þessu
einungis reyna að vekja athygli á
þeirri ákvörðun Sýslumannsins á
Selfossi að ákæra manninn minn
vegna slyssins sem við lentum í,
ofan á allt annað sem við höfum
þurft að ganga gegnum vegna
þess á liðnum mánuðum. Fyrst
og fremst vonumst við innilega
til þess að þessi frásögn geti
stuðlað að því að mál af þessum
toga endurtaki sig ekki, hvort
sem það myndi leiða af ákvörð-
unum eða afskiptum æðri yfir-
valda á þessu sviði eða tímabær-
um sinnaskiptum þeirra sem
fara að lögum með vald til að
taka slíkar ákvarðanir.
Við teljum að ákvörðun sýslu-
mannsins á Selfossi um að ákæra,
hafi ekki bara verið hlutlægt og
faglega séð röng heldur einnig
sérlega kaldlynd og skeytingar-
laus í okkar garð eins og sakir
stóðu. Líkt og ofar greinir getum
við ekki séð hvaða rök eða hvatir
geta mögulega hafa legið þarna
að baki hjá sýslumanni. Sérstak-
lega á það við ef horft er til ofan-
greindra lagareglna sem voru
fyrir hendi og er einmitt ætlað að
veita honum lögbundin úrræði til
að fást við slík sérstök tilfelli. Við
bendum aftur á að við fáum með
engu móti séð hvaða almanna-
hagsmunir eða almennu refsi-
vörslusjónarmið geti hugsanlega
gert ákæru óhjákvæmilega í
svona tilvikum og ítrekum þá
jafnframt enn bæði að enginn
slasaðist í slysinu nema við sjálf.
Í tilvikum sem þessum er rétt
að stjórnvöld, sem hafa þá skyldu
fyrst og fremst að framfylgja
lögum, spyrji sig: hverjum er
lögunum ætlað að þjóna, hverja
eiga þau að vernda? Eins og atvik
voru teljum við að fullt tilefni
hafi verið til að spyrja þessarar
spurningar í máli okkar. Við
efumst hins vegar um að henni
hafi skotið upp í huga sýslu-
manns. Og engu breytti þó við og
aðrir leituðumst við að koma
honum í skilning um aðstæður
okkar.
Ég veit þannig ekki hvort eða
hvernig sýslumaður hefur með
sjálfum sér svarað þessari spurn-
ingu áður en hann ákvað að gefa
út ákæru í máli okkar. Það eina
sem ég veit er hvert svar hans
varð, þegar ég leitaði til hans
sem laganna varðar í sinni sýslu
og þess eina sem hafði valdið, en
það var okkur báðum ljóst, til að
taka ákvörðun af eða á í málinu.
Ég höfðaði í einlægni til hans,
eða öllu heldur laganna sem
honum bar að gæta, fyrir hönd
mína og mannsins míns.
Svar hans var: Nei.
Höfundur er lögfræðingur.
Hvenær eiga stjórnvöld að strá salti í sárin?
HELGA JÓNSDÓTTIR
Við teljum að ákvörðun
sýslumannsins á Selfossi um
að ákæra, hafi ekki bara verið
hlutlægt og faglega séð röng
heldur einnig sérlega kaldlynd
og skeytingarlaus í okkar garð
eins og sakir stóðu.
„...fyrst á visir.is“
...ég sá það á visir.is