Fréttablaðið - 27.06.2008, Blaðsíða 22

UMRÆÐAN
Sigurður Gizurarson
skrifar um íslenskt mál
Í Fréttablaðinu sunnu-daginn 22. júní sl. birt-
ist á bls. 2 grein sem bar
fyrir sögnina „Háskóla-
nemar varla skrifandi á
íslensku“. Undirfyrir-
sögn greinarinnar var:
„Lagaprófessor segir vankunn-
áttu háskólanema aftra kennur-
um í starfi sínu. Rektor Háskóla
Íslands tekur undir það og segir
nauðsynlegt að gerðar verði
strangari kröfur um íslenzku-
kunnáttu á fyrri stigum skóla-
kerfisins.“ Haft er eftir Sigurði
Líndal lagaprófessor, að van-
kunnátta háskólanemenda í
íslensku valdi kennurum auknu
álagi. Hann bætir við: „Mér finnst
áberandi hversu margir nemar í
háskóla virðast ekki geta skrifað
skilmerkilegan texta eða komið
frá sér hugsun svo að heil brú sé
í. Auk þess eru allt of margir
ágallar á frágangi og stafsetn-
ingu. [...] Ég held því nefnilega
fram, að það að skrifa skýran og
skilmerkilegan texta sé gríðar-
legt hagræðingar atriði.“
Ummæli Sigurðar Líndals eru
einkar athyglisverð, af því að
sjálfur er hann ekki skrifandi á
íslenzku. Lítum á eftirfarandi
setningu í Um lög og lögfræði
(Rvík 2003) á bls. 329: „Þegar
hins vegar kemur að því að
ákvarða hvað hafa beri til við-
miðunar þegar skera á úr hvort
regla sé lagaregla skilja leiðir.“
(Leturbreytingar mínar) Rétt
væri að segja „hvað hafa ber til
viðmiðunar þegar skera skal úr
hvort regla er lagaregla“. Slíkur
framsetningarmáti er að vísu
orðinn æði algengur nú á
dögum, m.a. sífellt notað-
ur í íslenzkum fjölmiðl-
um, en er órökréttur og
til marks um málfarslega
hnignun.
Samkvæmt uppruna-
legum íslenzkum mál-
fræðireglum, sem rök-
réttar verða að teljast,
vísa tengingarnar „hvað“
og „hvort“ ekki til við-
tengingarháttar, þ.e. ekki til ein-
hvers sem er óraunverulegt og
óvíst, heldur til framsöguháttar,
þ.e. til þess sem er raunverulegt
og víst. Þegar um staðhæfingu er
að ræða sem er ætlað að vera vís-
indaleg, er viðtengingarháttur
bæði málfræðilega og rökfræði-
lega rangur og afar ankannaleg-
ur. Sigurður segir einnig í ofan-
greindri setningu „þegar skera á
úr hvort regla sé lagaregla skilja
leiðir“, sem er rangt mál. Rétt
mál er hins vegar „þegar skera á
úr hvort regla er lagaregla skilur
leiðir.“ Sagnorðið er ópersónu-
legt. Ekki þarf að taka fram, að
fjöldi málvillna í heilli bók upp á
meira en 400 blaðsíður er umtals-
verður, úr því að finna má þrjár
villur í einni setningu.
Ekki aðeins hefur Sigurður
Líndal lítil tök á íslenzku máli,
heldur er texti hans afar rugl-
ingslegur. Þannig er t.d. ofan-
greind setning óskiljanleg, þótt
reynt sé að finna henni vitræna
merkingu með því að skoða hana
í samhengi við næstu setningar á
undan. En hvernig hefur þá slík
ruglingsleg setning ratað inn í
texta Sigurðar Líndals? Skýring-
in sýnist vera eftir farandi: Í yfir-
liti brezka réttarheimspekings-
ins H.L.A. Harts í The Concept of
Law á bls. 302 telur hann upp
nokkrar staðhæfingar, sem gjarn-
an eru kenndar við lagasethyggju
(legal positivism). Þar er m.a.
undir tl. 5 að finna svohljóðandi
staðhæfingu, sem Hart þó tekur
alls ekki sjálfur undir: „moral
judgments cannot be established,
as statements of fact can, by
rational argument, evidence or
proof“: „non-cognitivism in
ethics“.
Á íslenzku hefur staðhæfing
þessi svofellda merkingu: „Sið-
ferðilega dóma er ekki unnt að
fella með sama hætti og þegar
staðreyndum er lýst með því að
beita rökstuðningi, leggja fram
óræk gögn eða beita sönnunar-
færslu.“ Forsenda staðhæfingar-
innar er, að unnt sé að fella sið-
ferðilega dóma. Á bls. 69 í Um lög
og lögfræði þýðir Sigurður Líndal
staðhæfingu þessa ranglega með
svofelldum hætti: „Að siðadómar
verði ekki felldir né þeim haldið
fram sem staðreyndum með vit-
rænum rökum, vitnisburðum eða
sönnunum.“ Hann misskilur texta
Harts á þann veg, að ekki sé unnt
að fella siðferðisdóma. Auk þess
klýfur hann setninguna í tvennt,
sem er rökfræðilega óheimilt.
Þannig verða til tvær vitlausar
setningar, sbr. á bls. 329: „Sið-
ferðisdómar verða ekki felldir
um staðreyndir. Þegar hins vegar
kemur að því að ákvarða hvað
hafa beri til viðmiðunar þegar
skera á úr hvort regla sé laga-
regla skilja leiðir.“
Fyrri staðhæfingin er fárán-
legt ranghermi, sem er til marks
um siðfræðilega vanþekkingu
Sigurð ar, en síðari staðhæfingin
er óskiljanlegur ruglingur.
Siðfræði fjallar um siðferðilegar
spurningar. Hún er verkleg, því
að markmið hennar er að gera
menn færa um að fella siðferði-
lega dóm í því skyni að vera færir
um að hafast að – þ.e. haga lífi
sínu réttilega, skynsamlega og í
víðtækastri merkingu orðsins
„vel“. Siðferðileg dómgreind og
siðferðilegir dómar gegna því
grundvallarhlutverki í lífi okkar.
Þvert gegn staðhæfingu Sig-
urðar heldur H.L.A. Hart því
fram, að siðferðisdómar séu
annar grundvallarþáttur laga-
hugtaksins. Svokallaður innri
sjónarhóll (internal point of view)
er meginatriði í réttarkenningu
hans: embættismenn, lögfræð-
ingar og óbreyttir borgarar nota
lögin sem staðal til leiðsagnar um
hegðun sína og annarra og ástæðu
til að fjandskapast við þá sem
virða þann staðal að vettugi, sbr.
The Concept of Law á bls. 90.
Almennt nota menn lögin sem
ástæðu til að kveða upp neikvæða
siðferðilega dóma yfir þeim sem
ekki virða þau.
Af því sem hér hefur verið sagt
ætti að vera ljóst, að Sigurður
Líndal er ekki skrifandi á
íslenzku, þ.e. hann er ófær um að
skrifa skilmerkilegan texta. En
jafnframt ætti að vera ljóst, að
svo alvarlegir brestir eru í lög-
fræðilegri og siðfræðilegri þekk-
ingu hans, að hann verður að telj-
ast gersamlega óhæfur til að
gegna kennarastarfi í almennri
lögfræði og réttarheimspeki, þótt
í reynd hafi hann þegið laun fyrir
það úr opinberum sjóðum í meira
en 40 ár.
Höfundur er
hæstaréttarlögmaður.
UMRÆÐAN
Jóhannes Bjarni
Guðmundsson
skrifar um kjör flug-
manna
Það ríkir hörð sam-keppni um flugfar-
þega á Íslandi og ekki
hvað síst núna þegar
virðist kreppa að í fjár-
hagi almennings og
hátt eldsneytisverð að sliga fólk
og fyrirtæki. Það er mikilvægt að
fólk geri sér grein fyrir hvað
flugfarþegar eru að kaupa í far-
miða og hvað þau fyrirtæki sem
selja miðann standa fyrir.
Fyrirtækið Iceland Express
kallar sig lágfargjaldaflugfélag,
en er ekki flugrekandi, sem sagt
handhafi flugrekstrarleyfis frá
Flugmálastjórn Íslands. Það
þýðir að Iceland Express býr
ekki við þær kvaðir eða skyldur
sem almennt tíðkast um þau
fyrirtæki sem kalla sig flugfélög.
Þegar þú kaupir farmiða með
Iceland Express ertu að í raun að
kaupa farmiða með erlendum
flugfélögum. Flugfélög sem
fljúga undir merkjum Iceland
Express eru t.d. svissneska flug-
félagið FlyHello og breska félag-
ið Astraeus. Þau eru bæði með
útgefin flugrekstrarleyfi í sínu
heimalandi, FlyHello í Sviss og
Astraeus í Bretlandi. Engir flug-
menn sem vinna hjá þessum
félögum starfa samkvæmt
íslenskum kjarasamningi.
Á síðustu árum hefur orðið
vakning í umræðu um starfs-
mannaleigur og kjör manna sem
starfa á þeirra vegum. Um
margra ára skeið hafa ýmis flug-
félög nýtt sér slíkar leigur, enda
sparar það fyrirtækjunum oftar
en ekki ómakið að skila lögbundn-
um sköttum og gjöldum til okkar
sameiginlega sjóðs, ríkissjóðs.
Með verktakasamningi fellur það
í hlut viðkomandi verktaka, flug-
manns í tilviki flug-
félaga, að skila lög-
bundnum gjöldum af
sínum tekjum, eins og
lífeyrissjóðsgjöldum,
tryggingagjöldum og
tekjuskatti.
Hjá fyrirtækjum
sem selja flugsæti til
og frá Íslandi starfa a.
m.k. tugir, jafnvel
hundruð flugmanna
sem fyrirtækin og við-
komandi flugmenn
kalla verktaka en eru í raun laun-
þegar. Þarna er brotalöm sem
verður að laga, því það kemur á
endanum niður á samkeppnis-
hæfni fyrirtækjanna. Þau fyrir-
tæki sem hafa allt sitt upp á borð-
inu og leggja sig fram um að
greiða það sem þeim ber verða á
endanum undir í ósanngjarnri
samkeppni. Stéttarfélag flug-
manna á Íslandi (FÍA) hefur sent
tekju- og lagaskrifstofu fjármála-
ráðuneytisins formlegt erindi
þar sem óskað er svara um fram-
kvæmd skattalöggjafarinnar
hvað þessi mál varðar. Stjórnvöld
þurfa að svara því hverjar eru
skattalegar skyldur íslenskra
flugfélaga og annarra þeirra sem
standa að slíkum rekstri. Þ.e.
fyrirtækja sem eiga, leigja eða
reka loftför skráð á Íslandi eða
utan lands, eða þau sem leigja
loftför til verkefna fyrir íslenska
aðila með eða án flugmanna.
Höfundur er formaður FÍA.
22 27. júní 2008 FÖSTUDAGUR
Af því sem hér hefur verið sagt
ætti að vera ljóst, að Sigurður
Líndal er ekki skrifandi á
íslenzku...
JÓHANNES BJARNI
GUÐMUNDSSON
Flugfélög án
flugmanna
Alla daga
frá10 til 22
800
5555
Eru háskólaprófessorar skrifandi á íslenzku?
SIGURÐUR
GIZURARSON
UMRÆÐAN
Hlini Melsteð Jón-
geirsson skrifar um
ríkisstjórnina
Það er ekki að sjá að sú Samfylking
sem lofaði miklu í
síðustu kosningabar-
áttu sé við völd í
þeirri ríkistjórn sem
er í dag. Kosninga-
loforð Samfylkingarinnar voru
margvísleg. Hvergi er að finna
efndir fjölda þeirra fögru
fyrirheita sem komu fram í
kosningabaráttunni sl. vor. Ekki
fá nemendur fríar skólabækur
eins og lofað var, til að kaupa
atkvæði þeirra fyrir ári. Sá
gúmmítékki er ógreiddur hjá
ríkisstjórninni.
Ekki er heldur að finna neina
atvinnustefnu hjá ríkisstjórn-
inni og miklu púðri er eytt í að
dásama framtak einkavæðingar
sem ákveðið hefur verið að nota
í heilbrigðiskerfi Íslendinga.
Það er alveg ljóst að einkavæð-
ingin mun hunsa þau erfiðu og
óhagstæðu verkefni sem er að
finna í heilbrigðiskerfinu og
draga til sín bestu læknana frá
þeim sérfræðisviðum þar sem
þörfin er mest. Frekar þarf að
breyta hugsunarhætti einstakl-
inganna en að búa til gróða-
tækifæri í kerfi sem á ekki og
má ekki mismuna þegnum í
landinu. Frekar þarf að auka
forvarnir innan hins almenna
kerfis. Fjölga þarf heimilis-
læknum og greiða þeim bónus
fyrir að hafa sína sjúklinga með
betri meðaltalsheilsu en gengur
og gerist. Þetta myndi hvetja til
sparnaðar í heilbrigðiskerfinu
en hins vegar myndi aukning
einkavæðingar auka kostnað til
lengri tíma séð.
En þrátt fyrir svik kosninga-
loforðanna getur þó forysta
meirihlutaflokkanna brosað
breitt fyrir framan
myndavélar fjölmiðla
meðan ráðherrarnir
millilenda hér á landi
á leið sinni milli
heimsálfanna.
Það er samt eitt
sem skal hafa í huga
þegar við skoðum
stöðuna eins og hún
er í dag. Þau vanda-
mál sem þessi
ríkistjórn tekst á við í
dag eru ekki ólík
þeim sem fyrri ríkisstjórn átti
við að etja. Raunar var staðan
enn verri á köflum en ávallt var
gripið til viðeigandi ráðstafana
og vandamál voru leyst
farsællega. Núverandi ríkis-
stjórn sýnist ekki hafa neina
burði í að taka á þeim vanda-
málum sem blasa við, aðgerða-
leysið er algert á köflum.
Þó er mikil kaldhæðni að eitt
af fyrri verkum Framsóknar-
flokksins mun nú hjálpa
ríkisstjórninni við að draga úr
viðskiptahallanum. Álútflutn-
ingur hefur stóraukist síðan
álverin á Reyðarfirði og á
Grundartanga náðu fullri
afkastagetu nú á dögunum og
sá útflutningur mun minnka
viðskiptahallann verulega á
næstu árum. Spár sýna að
hallinn gæti minnkað frá 16%
niður í 10% strax á næsta ári.
Það liggur ljóst fyrir að það
verður að fara að lækka hina
himinháu stýrivexti Seðlabank-
ans til að auka hagvöxt. Fólk og
fyrirtæki eru að fara í þrot
vegna þeirra ofurvaxta sem
eru á lánum þeirra. Fyrirtæki
eru farin að segja starfsmönn-
um sínum upp í hópum og
talsmenn verkalýðsfélaga
segja þetta bara byrjunina.
Atvinnuleysi er það sem við
viljum síst, en það er greini-
lega hluti hagstjórnarstefnu
þessarar ríkisstjórnar.
Höfundur er ritstjóri SUF.
Hjá fyrirtækjum sem selja
flugsæti til og frá Íslandi starfa
a.m.k. tugir, jafnvel hundruð
flugmanna sem fyrirtækin og
viðkomandi flugmenn kalla
verktaka en eru í raun laun-
þegar.
HLINI MELSTEÐ
JÓNGEIRSSON
Innistæðulaus
ríkisstjórn