Réttur - 01.01.1954, Síða 60

60
RÉTTUB
lagiS, og í öðrum löndum Suðaustur- og Austur-Evrópu, allt frá
Eystrasalti til Svartahafs var lénsskipulagið í fullu gengi þar til
nú fyrir fáum árum í lok síðustu styrjaldar, að þjóðirnar fengu
hrundið því og tekið völdin í eigin hendur. Hér er ekki tími til
að lýsa frekar þessum átökum milli borgaralegs þingræðis og
lénsskipulagsins. En þessar byltingar færðu okkur íslendingum
ráðgjafaþing 1845, verzlunarfrelsi 1855 og nýja stjórnarskrá með
afnámi einveldisins 1874. Auðvitað náðust þessir árangrar því
aðeins, að þjóðarleiðtogar íslendinga skildu hvað hér var að
gerast og notuðu það til að skapa þjóðarvakningu, og skilning á
rétti hennar til að losna af nýlendustiginu.
Þannig fór það saman hvað snerti hina upprennandi borgara-
stétt að hún náði í sínar hendur völdum í stórveldum tveggja
heimsálfa og græddi ógrynni fjár á þeirri atvinnubyltingu, sem
nýjar uppgötvanir í vísindum og tækni höfðu skapað. Þessu
sívaxandi fjármagni hefir auðvitað þurft að koma fyrir í nýjum
fyrirtækjum, leggja undir það ný svið , auka sífellt útþensluna.
í fyrstu var svo látið heita, að byggt væri á hinni frjálsu
samkeppni, þar sem dugnaður og framtak einstaklingsins fengi
bezt notið sín. En hver maður, sem einhverja innsýn hefir inn í
þessa hluti veit, að þar er allt frelsi löngu úr sögunni. í staðinn
eru komnir einokunarhringir og auðsamsteypur nútímans, er
náð hafa tangarhaldi á aðalauðlindum og framleiðslumöguleikum
heilla þjóðlanda, ekki eingöngu þeirra, sem hreinar nýlendur telj-
ast, heldur einnig fjölmargra, sem að nafninu til heita sjálfstæð
ríki. Þannig vil ég t. d. nefna ríkið Guatamala í Mið-Ameríku, sem
hefir borið nafnið sjálfstætt ríki. í öruggum opinberum heimild-
um eins og t. d. skýrslum frá Hagfræðiráði Sameinuðu þjóðanna
um efnahagsþróunina í landi þessu eru þessar upplýsingar gefnar.
Árið 1950 hafði hlutafjáreign Bandaríkjanna í atvinnulífi Guate-
mala numið 250 millj. dollara, og hafði ferfaldast á strðsárunum.
Þetta samsvarar 4000 milljónum kr. Þetta fé er mest allt í eign
þriggja auðhringa bandarískra, þar sem ávaxtahringurinn United
Fruit Co. er sterkastur. En gegnum þetta fjármagn ráða þeir yfir
framleiðslu allra banana, kaffis og reyrsykurs, sem eru aðalútflutn-
ingsvörur landbúnaðarins, yfir mestum hluta siglinga og útgerðar.
Þetta er í eigu ávaxtahringsins. Annar bandarískur hringu’r ræður
járnbrautunum og þriðji framleiðir og selur mestalla raforku.
Afleiðing svona ástands er vitanlega sú, að mestur hluti verk-
færra manna eru illa launaðir verkamenn og vinnuþrælar ýmist á
plantekrum ávaxtahringsins eða við önnur fyrirtæki. Enda hafa