Réttur - 01.01.1970, Page 10

hætti bein og óbein afskipti af atvinnumál-
um og mjög oft hafa sveitarstjórnirnar frum-
kvæði í þeim efnum. Þetta stafar sjaldnast af
sósíalistískum tilhneigingum, heldur því, að
einkaframtakið hefur ekki reynzt fært um að
eða ekki viljað, takast á við þann vanda, sem
að höndum bar og sveitarstjórnirnar því
neyðst til að koma í staðinn með sín félags-
legu úrræði. Samanlagt munu sveitarfélögin
stærsti atvinnuveitandinn í landinu, ef til
vill þó að ríkinu undanskildu. Að sjálfsögðu
er mikill hluti þessarar vinnu bein þjónustu-
starfsemi, sem ekki snertir áhættusama fram-
leiðsluatvinnuvegi, en einnig á sviði fram-
leiðslu láta mörg sveitarfélög mjög til sín
taka.
Geri menn sér á annað borð ljóst hve þýð-
ingarmiklu hlutverki sveitarfélögin gegna í
atvinnumálum, hljóta þeir að sjá, að nauð-
synlegt er að gera þeim fært að rækja þetta
hlutverk sem bezt.
NAUÐVÖRN
En nú mætti spyrja: Hversvegna eru sveit-
arfélögin að ráðast í áhættusaman atvinnu-
rekstur, úr því ekki er til þess ætlast af lög-
gjafanum?
Hér er einkum um tvær ástæður að ræða.
I fyrsta lagi neyðast sveitarfélögin oft til
þess að stofna til atvinnureksturs á eigin
spýtur, eða með öðrum, í formi hlutafélaga,
þegar einkaframtakið bregst með þeim af-
leiðingum, að atvinnulífið fellur í rúst. Oft
koma þó kaupfélög, þegar þau eru aðalmátt-
arstoðir byggðarlags, í stað sveitarfélags. Hafa
þau oft orðið fyrir miklum fjárhagslegum
áföllum af atvinnurekstri.
Hér er um að ræða beina nauðvörn. Og
þegar þannig stendur á er ekki spurt um tap
10
eða gróða. Þá er um að ræða baráttu upp á
líf og dauða fyrir byggðarlögin.
Hin megin ástæðan er löngun til þess að
hefja byggðarlagið á hærra stig í atvinnu-
legum efnum, auka fjölbreyttni atvinnulífs-
ins og atvinnuöryggið með því að efna til
nýrra atvinnugreina, sem orðið gætu byggð-
arlögunum lyftistöng, en sem einkaframtak-
ið ekki ræður við eða vill ekki skipta sér af.
Ljóst dæmi um þetta eru bæjarútgerðirnar,
sem stofnaðar voru til þegar nýsköpunartog-
ararnir komu og þar á undan t. d. Bæjarút-
gerð Hafnarfjarðar.
ÞRENNSKONAR
TILBRIGÐI
Úrræði sveitarfélaganna til eflingar at-
vinnulífs eru einkum:
1) hreinn bæjarreksmr,
2) smðningur við einkarekstur,
3) þátttaka í félagslegum rekstri, einkum í
formi hlutafélaga.
Mörg sveitarfélög hafa beitt öllum þess-
um úrræðum.
BÆJ ARREKSTUR
Með hliðsjón af því hvað sveitarfélögunum
er þröngur stakkur skorinn hvað snertir tekju-
öflunarmöguleika, tel ég óráðlegt fyrir þau
að ráðast í áhættusaman stórreksmr, sé ann-
arra kosta völ. Mörg sveitarfélög hafa mátt
þola svo stórfelld töp á atvinnurekstri, að þau
fá vart undir risið.
En þegar talað er um stórreksmr, er ekki
sama hverskonar sveitarfélög eru höfð í huga.