Réttur - 01.01.1970, Blaðsíða 12

STUÐNINGUR
VIÐ
EINK AREKSTUR
í rauninni er óverjandi fyrir sveitarstjórnir
að takast á hendur ábyrgðir fyrir einstaklinga,
nema um sé að ræða formsatriði og fullnægj-
andi tryggingar settar fyrir hugsanlegum
skakkaföllum. Með áhættusömum ábyrgðum
til einstaklinga er þegnunum mismunað, sam-
eiginlegum fjármunum þeirra hætt í atvinnu-
rekstur, sem einn eða fáir njóta arðs af, ef
vel gengur, þótt heildin hafi að sjálfsögðu
óbeinan hag af rekstrinum.
Einkarekstri fylgir líka sú hætta, að ekki
sé nægilega gætt hagsmuna heildarinnar.
Þannig getur atvinnurekandinn stöðvað at-
vinnurekstur sinn, ef hann telur hag sínum
borgnara með þeim hætti. Einnig getur hann
flutt atvinnutækin á brott, ef honum býður
svo við að horfa. Vissulega er þessi hætta
líka fyrir hendi þegar um félagslegan rekstur,
sem gengur illa, er að ræða, en ekki í nálægt
því jafn ríkum mæli.
En í þessum efnum er sveitarstjórnum
vissulega oft mikill vandi á höndum og vand-
siglt getur verið milli skers og báru. Lána-
stofnanir eru teknar upp á þeirri ósvinnu,
að velta áhættunni, sem þær raunverulega
eiga að bera yfir á sveitarfélögin, með því að
krefjast ábyrgðar þeirra, ef þeim finnst eitt-
hvað á skorta, að framboðnar tryggingar séu
fullnægjandi. Og sjálft ríkisvaldið hefir tekið
upp sama hátt og má þá segja, að sá heggur,
er hlífa skyldi.
Vissulega getur aðstaða verið slík, að sveit-
arstjórnir eigi um það að velja, að láta af
hendi ábyrgð, sem áhætta fylgir, eða verða
af því, að þýðingarmikið atvinnufyrirtæki
rísi upp í sveitarfélaginu, sem ef til vill á við
atvinnuörðugleika að stríða, eða haldist þar.
Þá er sveitarstjórninni mikill vandi á höndum
og freistingin mikil að taka áhættuna, enda
getur almenningsálitið snúizt á þá sveif. Eng-
inn skyldi álasa sveitarstjórn, sem undir slík-
um kringumstæðum læmr ábyrgð í té. En í
sjálfu sér er óskynsamlegt og óeðlilegt, að
sveitarfélag gangi í áhætmsama ábyrgð fyrir
fyrirtæki, sem sveitarstjórn getur litlu eða
engu ráðið um rekstur á.
ÞÁTTTAKA
í FÉLAGSLEGUM
REKSTRI
Þetta form á hlutdeild sveitarfélaga í at-
vinnurekstri tel ég, eftir langa reynslu, á
margan hátt hið heppilegasta, sem völ er á,
og í mestu samræmi við hagsmuni sveitarfé-
laganna og þegna þeirra. Bæði er, að með
þessu fyrirkomulagi tel ég, að beztur árang-
ur náist, og svo gefur það sveitarstjórnunum
tækifæri til að hafa bein áhrif á reksmr fyrir-
tækisins og gemr beitt þeim áhrifum til þess
að tryggja, að rekstrinum verði hagað í sem
fyllstu samræmi við hagsmuni byggðarlags-
ins.
Eins og íslenzkri löggjöf er háttað tel ég
hlutafélagsformið vera heppilegasta form at-
vinnureksmrs, sem til er stofnað með það
megin sjónarmið í huga, að efla atvinnulíf
byggðarlags eða forða atvinnulegum óförum.
En jafnframt verður að tryggja svo sem kost-
ur er, að fjársterkir einstaklingar geti ekki
lagt atvinnutækin undir sig, eins og sums-
staðar hefir hent. Meginstoðirnar verða að
vera sveitarfélagið sjálft, svo og almanna-
samtök á sviði verzlunar og atvinnureksmrs,
og þá fyrst og fremst kaupfélög og önnur
samvinnufélög, svo og hlutafélög, sem ekki
12